كودك، انیمیشن و تلویزیون

كتاب كودك، انیمیشن و تلویزیون در چهار فصل: كودكان و فیلم‌های پویانمایی، بازنمایی و كلیشه‌ها، كلیشه‌سازی در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی و نتیجه‌گیری تهیه و تنظیم شده است. انیمیشن و تخیل، والت دیزنی، داستان‌ها و افسانه‌ها در انیمیشن دیزنی، شركت والت دیزنی و زنجیره‌های رسانه‌ای، شركت‌های زنجیره‌ای و امپریالیسم رسانه‌ای، كلیشه‌های جنسیتی، كلیشه‌سازی از رنگین‌پوستان، زردپوستان، سرخ‌پوستان و سیاه‌پوستان از دیگر موضوعات مطرح شده در این كتاب است. در بخشی از این كتاب آمده است: «فیلم‌های پویانمایی یكی از محبوب‌ترین برنامه‌های كودكان است و سیستم نمایش و سرگرمی خانگی این امكان را فراهم كرده است تا كودكان بارها و بارها این فیلم‌ها را ببینند و البته در میان فیلم‌های پویانمایی، آثار والت دیزنی شهرتی بی‌نظیر دارد.»

در این كتاب به چگونگی نشان دادن جنسیت در فیلم‌های پویانمایی والت دیزنی كه محبوب كودكان ایران و جهان است پرداخته شده و به این منظور رویكرد پانزده فیلم از مجموعه‌های انیمیشن كلاسیك این شركت بررسی و كلیشه‌های جنسیتی و نژادی آنها تحلیل شده است. بسیاری از ما، كودكی خود را با شخصیت‌های محبوبی چون میكی‌ماوس، پینوكیو، گوفی، سیندرلا و سفیدبرفی سپری كرده‌ایم؛ این شخصیت‌‌ها هنوز هم محبوبیت زیادی نزد كودكان دارند.

این كتاب در پی آن است كه ببیند جنسیت در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی كه محبوب كودكان ایران و جهان است چگونه نشان داده می‌شود؟ به این منظور در این كتاب، 15‌فیلم از مجموعة فیلم‌های انیمیشن كلاسیك شركت والت‌دیزنی شامل 92 شخصیت، از نخستین فیلم بلند پویانمایی در سال1937 (سفید برفی و هفت كوتوله) تا آخرین آن در سال 2009 (ملكه و قورباغه)، كه بر مبنای داستان‌های كلاسیك و برای مخاطب كودك و نوجوان ساخته شده و از طریق تلویزیون یا به‌صورت فیلم ویدئویی و سی‌دی یا دی‌وی‌دی در اختیار كودكان قرار گرفته‌اند، بررسی شده و كلیشه‌های جنسیتی و نژادی آنها تحلیل شده است.

از زمان پیدایش و رواج تلویزیون، بررسی تاثیر محتواهای تلویزیون بخصوص روی كودكان یكی از دغدغه‌های محققان در حوزه‌های مختلف علوم‌انسانی به‌ویژه علوم‌ارتباطات و روانشناسی بوده و تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده است.

بسیاری از ما، كودكی خود را با شخصیت‌های محبوبی چون میكی‌ماوس، پینوكیو، گوفی، سیندرلا و سفیدبرفی سپری كرده‌ایم؛ این شخصیت‌‌ها هنوز هم محبوبیت زیادی نزد كودكان دارند. این كتاب در پی آن است كه ببیند جنسیت در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی كه محبوب كودكان ایران و جهان است چگونه نشان داده می‌شود؟

بیشتر پژوهش‌ها درخصوص جنسیت و كلیشه‌های جنسیتی توسط زنان انجام شده است و این مسئله باعث شده كه بیشتر نحوة بازنمایی زنان اهمیت داشته باشد و به نحوة بازنمایی مردان در رسانه‌ها، درست یا غلط بودن آن و منطبق بودن یا نبودن آن با واقعیت كمتر توجه شود. در این نوشتار سعی شده است تا به بازنمایی كلیشه‌ای هر دو جنس و نه صرفا زنان پرداخته شود. به این منظور در این كتاب، 15 فیلم از مجموعه فیلم‌های انیمیشن كلاسیك شركت والت‌دیزنی شامل 92 شخصیت، از نخستین فیلم بلند پویانمایی در سال1937 (سفید برفی و هفت كوتوله) تا آخرین آن در سال 2009 (ملكه و قورباغه)، كه بر مبنای داستان‌های كلاسیك و برای مخاطب كودك و نوجوان هستند و از طریق تلویزیون یا به ‌صورت فیلم ویدئویی و سی‌دی یا دی‌وی‌دی در اختیار كودكان قرار گرفته‏اند، بررسی شده و كلیشه‌های جنسیتی و نژادی آنها تحلیل شده است.

فصل نخست این كتاب با عنوان «كودكان و فیلم‌های پویانمایی» در سه قسمت به مفاهیم مرتبط با موضوع كودكان و فیلم‌های پویانمایی می‌پردازد. در قسمت اول تحت عنوان كودكان و رسانه‌ها، اهمیت و تاثیر محتواهای رسانه‌‌ای بر كودكان، نظریه‌های مختلفی كه می‌توان آنها را به كودكان و الگوهای رسانه‌‌ای ربط داد و همچنین تحقیقات داخلی و خارجی كه موضوع كودكان و محتواهای رسانه‌‌ای را مدنظر داشته‌اند، مورد توجه قرار گرفته است.

در قسمت دوم فیلم‌های پویانمایی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد آنها برای كودكان بررسی شده است. به‌علاوه در این بخش به نظام نمایش خانگی و به‌طور خاص نمایش خانگی فیلم‌های پویانمایی اشاره شده است. قسمت سوم به معرفی شركت والت‌دیزنی به‌عنوان یكی از صاحب‌نام‌ترین و شاخص‌ترین شركت‌ها در عرصه ساخت فیلم‌های پویانمایی اختصاص دارد.

در این بخش تحقیقاتی كه تاكنون در مورد فیلم‌های دیزنی صورت گرفته است، فانتزی، تخیل، داستان‌ها و افسانه‌ها در فیلم‌های والت‌دیزنی و همچنین شركت والت‌دیزنی به‌عنوان یكی از پنج غول رسانه‌‌ای جهان و بحث‌های مرتبط با امپریالیسم فرهنگی و رسانه‌‌ای مطرح شده است.

فصل دوم با عنوان «بازنمایی و كلیشه‌ها»، بازنمایی رسانه‌‌ای و نشانه‌شناسی رسانه‌ها، مفهوم كلیشه و كلیشه‌سازی و جنسیت و جنبش‌های فمینیستی، مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین یك بخش به‌طور خاص به كلیشه‌های جنسیتی شامل كلیشه‌های زنان و مردان و كلیشه‌های سفیدپوستان و رنگین‌پوستان اختصاص دارد. در بخش آخر این فصل نیز مفاهیم ایدئولوژی، گفتمان و قدرت در بحث كلیشه‌سازی مطرح شده است.

نویسنده در فصل سوم با عنوان «كلیشه‏سازی در فیلم‌های پویانمایی والت دیزنی» به‌طور عملی و تجربی بررسی می‌كند كه كودكان از طریق فیلم‌هایی كه به‌صورت نمایش خانگی به نمایش درمی‌آیند در معرض چه محتواهایی قرار می‌گیرند و به‌طور خاص فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی را كه علاوه بر پرطرفدار بودن نزد كودكان، بیشترین سابقه را نیز در این عرصه دارند تحلیل می‌كند. اهداف كلی این بررسی عبارت است از نحوة نمایش كلیشه‌های جنسیتی و نژادی در فیلم‌های پویانمایی والت‌دیزنی و همچنین تغییرات كلیشه‌ها در دوره‌های گوناگون تاریخی.

نویسنده برای دست‌یابی به این اهداف فیلم‌های والت‌دیزنی را تحلیل‌محتوا كرده است. در فصل چهارم و آخر كتاب نتیجه‏گیری تحقیق بیان شده است. برخی از نتایج این تحقیق به این شرح است: در مورد كلیشه‌های جنسیتی می‌توان گفت كه بسیاری از كلیشه‌های جنسیتی در فیلم‌های والت‌دیزنی حضور دارند، مانند اینكه شخصیت‌های زن كمتر از شخصیت‌های مرد در فیلم‌ها نشان داده می‌شوند؛ آنها اغلب دارای اندام میانه و لاغر هستند و اصلا عضلانی و ورزشكاری به تصویر درنمی‌آیند چون كلیشه رایج این است كه زنان برای امر ورزش مناسب نیستند؛ معیار انتخاب زنان برای حضور در برنامه‌ها، جوانی و زیبایی است، همچنین كارهایی نظیر در آینه خود را نگاه‌كردن، اهمیت‌دادن به لباس و وضع ظاهری و آرایش‌كردن مو، رفتارهایی مختص شخصیت‌های زن هستند؛ تاهل به‌عنوان یك ویژگی كلیشه‌ای زنانه، در فیلم‌های والت‌دیزنی مشاهده می‌شود. درخصوص كلیشه‌های نژادی نیز سیاه‌پوستان بسیار كم به تصویر درآمده‏اند، همچنین برخی از كلیشه‌های منتسب به شرقی‌ها مانند كلیشه‌های ثروت بی‌حد ‌و‌حصر داشتن، وحشی‌گری و درنده‌خویی، شتر و شترسواری، تنبلی و تن‌پروری و تمایل جنسی زنان مشاهده ‌شد.

«كودك، انیمیشن و تلویزیون» با شمارگان 1000 نسخه در 244 صفحه با قیمت 70هزار ریال منتشر شده است.

منبع: تهران امروز/ داوود رستمی