نگاهي به عوامل بركت زا و بركت زدا(علل خشكسالي در روايات
نگاهي به عوامل برکتزا و برکتزدا
علل خشكسالي در روايات
رابطه معنويت و برکت
آنگاه که در سايه سار معنويت و تقوا، برکات معنوي بر مردم باريدن گيرد، برکتهاي مادي نيز کم کم رخ مينمايند و در اين گونه موارد ظاهر مي‌شوند:
1. فزوني در نان و غذا: رسول خدا صلياللهعليهوآله مي‌فرمايد: «گردهها و قرصهاي نان خود را کوچک بگيريد؛ زيرا با هر قرص کوچک ناني، برکت وجود دارد.»
2. برکت در مال: با بخشش و انفاق مال، برکت مال فزوني مييابد و علي عليهالسلام هم در اهميت اين امر مي‌فرمايد: «برکة المال في الصدقه.»
3. فرزند صالح: داشتن فرزندان صالح، از مظاهر خير و برکت است. امام باقر عليهالسلام درباره خيرآوري فرزند ميگويد: «هيچ فرزندي بر عبدالمطلب هديه نشد که برکتش از علي عليهالسلام بيشتر باشد؛ مگر پيامبر خدا صلياللهعليهوآله.»
رسول گرامي اسلام در هشداري مي‌فرمايد:
هرگاه خداوند بر امتي خشمگين شود و آنگاه بر آنان عذاب نازل نگرداند؛ نرخهاي آنان را بالا ميبرد، عمرهاي آنها را کوتاه ميکند، تجارتشان را به سود نميرساند، ميوههاي درختانشان را سالم و بيآفت نميکند، چشمهها و نهرهاي آنها را پر آب نميگرداند و باران را از آنان دريغ ميدارد.
اين برکتها در سايه عبادت و حقگرايي و وظيفهشناسي تداوم مييابد. دعا و ارتباط با خداوند، برکتهاي زندگي را زياد ميکند. احترام به بزرگترها نيز در افزايش رزق و روزي تأثيرگذار است. در برخي روايتها آمده است: «در سه چيز برکت وجود دارد: معامله مدت دار، قرض به هم دادن و مخلوط کردن گندم و جو براي مصرف خانه، نه براي فروش.»
عوامل برکتزا
برکت؛ به معناي فزوني، بسياري، خجستگي، يمن، نيکبختي و سعادت است.
نظام طبيعت و عالم هستي را نظام علت و معلول و عالم سبب و مسبب دانستهاند. در پيدايش و استمرار برکت، نيتها و کردار آدمي نقش به سزايي دارد.
خداوند متعال در قرآن به زيبايي به اين اصل اشاره ميکند که:
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ» (اعراف،96)؛ و اگر مردم شهرها ايمان آورده و به تقوا گراييده بودند، قطعاً برکاتي از آسمان و زمين بر ايشان ميگشوديم.
علامه طبرسي در تفسير اين آيه مينويسد:
خداوند مي‌فرمايد: از شرک و گناهان بپرهيزيد تا ما درهاي برکات و خيرات تکاملبخش را، از آسمان به وسيله آمدن باران و از زمين به خاطر روييدن گياهان و به وجود آمدن ميوهها نازل گردانيم. همان گونه که حضرت نوح عليهالسلام به امت خويش وعده داد و گفت: «يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْکُمْ مِدْرارًا» (نوح: 11) البته برکات آسمان به «دعا» و برکات زمين به «آسان انجام شدن حوائج و نيازمندي» هم تفسير شده است.
اگر اعمال بندگان بر اساس معيارهاي الهي شکل گيرد، رضايت خداوند را به همراه خواهد داشت و برکتهاي بيپايان الهي نصيبشان خواهد شد.
علامه طبرسي در تفسير خود مينويسد:
خداوند مي‌فرمايد: از شرک و گناهان بپرهيزيد تا ما درهاي برکات و خيرات تکاملبخش را، از آسمان به وسيله آمدن باران و از زمين به خاطر روييدن گياهان و به وجود آمدن ميوهها نازل گردانيم.
امام رضا عليهالسلام مي‌فرمايد:
خداوند متعال به يکي از پيامبران وحي فرستاد که: «هرگاه من اطاعت شوم، راضي ميگردم و آنگاه که رضايت داشتم، برکت ميدهم و برکت من هم بيپايان است.»
گفتني است در سايه اجراي عدالت، جامعه به کمال معنوي ميرسد و در اين صورت، عنايت الهي شامل حال آنان ميگردد و پس از آن، بارش برکات را شاهد خواهيم بود، چنان که حضرت علي عليهالسلام به اين مهم اشاره ميکند که: «بِالعَدْلِ تَتَضاعَفُ الْبَرَکاتُ؛ به سبب عدل، برکات چند برابر ميشود.»
از اين سخنان بر ميآيد که در برکت، جنبه الهي و معنوي هم بسيار تأثيرگذار است و اين به فزوني، تعالي و ماندگاري نعمت کمک ميکند و در نهايت، انسان را به سلامت دنيوي و سعادت اخروي نزديک ميسازد.
عوامل برکتزدا
گناهان و نافرمانيها، موجب سلب برکت در مال و عمر و زندگي است. در آيهاي آمده است: « وَلَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ» (اعراف: 96)؛ «آنان، يعني قوم هود، صالح، شعيب، نوح و لوط آيات الهي و پيامبران را تکذيب کردند و ما هم آنها را به کيفر اعمال زشت خويش رسانديم.»
در بيان اين آيه مرحوم طبرسي مينويسد:
آنان مردمي بودند که مرتکب گناه شدند و پيامبران را تکذيب کردند، خداوند هم درهاي برکت آسماني خود را به روي آنان بست و به خاطر کردار بدشان آنان را گرفتار تنگدستي و مجازات کرد.
ترک نماز، از عوامل برکت زداست. حضرت زهرا عليهاالسلام درباره رخت بربستن برکت از عمر و مال انسان بينماز مي‌فرمايد: «... يَرْفَعُ اللهُ الْبَرَکَةَ مِنْ عُمْرِهِ وَ يَرْفَعُ اللهُ الْبَرَکَةَ مِنْ رِزْقِه.»
هرگاه کم فروشي در ميان مردم رواج يابد، خداوند آنان را به خشکسالي و قحطي دچار ميسازد، چنان که حضرت علي عليهالسلام درباره زيانهاي کم فروشي مي‌فرمايد: «اذا طُفِفَتِ الْمِکْيالُ، اَخَذَهُمُ اللهُ بِالسَّنينَ وَ النَّقْصِ.»
همچنين در صورت عدم پرداخت زکات مردم دچار خشكسالي مي‌شوند. حضرت اميرالمومنين عليهالسلام مي‌فرمايد: «اذا مَنَعوُ الزَّکاةَ، مَنَعَتِ الاْرَضُ بَرَکاتِها مِنَ الزَّرْعِ و الثِّمارِ وَالْمَعادِنِ»؛ هرگاه که مردم زکات خود را نپردازند، زمين برکت خود را از زراعت و ميوهها و معدنها دريغ ميدارد.
هرگاه کم فروشي در ميان مردم رواج يابد، خداوند آنان را به خشکسالي و قحطي دچار ميسازد، چنان که حضرت علي عليهالسلام درباره زيانهاي کم فروشي مي‌فرمايد: «اذا طُفِفَتِ الْمِکْيالُ، اَخَذَهُمُ اللهُ بِالسَّنينَ وَ النَّقْصِ.»
اسباب برکتزدا در روايتها
ترک امر به معروف و نهي از منکر، عامل ديگر از بين رفتن برکت است، همان گونه که پيامبر گرامي اسلام صلياللهعليهوآله مي‌فرمايد:
تا زماني که مردم امر به معروف و نهي از منکر کنند و بر کارهاي خير به يکديگر ياري رسانند، نعمتها و خيرات از آنها رخت برنميبندد، اما اگر اين دو را ترک کنند، برکات از آنها گرفته خواهد شد.
همچنين از ديدگاه امام علي عليهالسلام خيانت، يکي ديگر از عوامل برکت زداست و ايشان مي‌فرمايد: «اذا ظهرتْ الخِياناتُ، ارتفعتْ البرکاتُ؛ زماني که خيانتها آشکار شود، برکات از بين خواهد رفت.» در حقيقت، گناهان اخلاقي و اقتصادي و اجتماعي، فاجعههاي دردناک و هستيسوز جامعه بشري هستند که باعث خشم خداوند مي‌شوند. رسول گرامي اسلام در هشداري مي‌فرمايد:
هرگاه خداوند بر امتي خشمگين شود و آنگاه بر آنان عذاب نازل نگرداند؛ نرخهاي آنان را بالا ميبرد، عمرهاي آنها را کوتاه ميکند، تجارتشان را به سود نميرساند، ميوههاي درختانشان را سالم و بيآفت نميکند، چشمهها و نهرهاي آنها را پر آب نميگرداند و باران را از آنان دريغ ميدارد.
رباخواري، رشوه‌خواري و ديگر درآمدهاي نامشروع عامل ديگر برکتزدايي شمرده ميشود، چنان که امام موسي بن جعفر عليهماالسلام مي‌فرمايد: «به درستي که حرام برکت ندارد و اگر هم نشو و نماي ظاهري داشته باشد، برکتي در آن نيست.»
نکته مهم اين است که شرط دستيابي به برکتهاي آسماني و زميني، داشتن ايمان و تقواي بالاست و در پرتو تقرب الهي و اطاعت و فرمان برداري از تعاليم انسان‌ساز اسلامي و دوري از کجرويها و سرکشيها است که خداوند خيرات و برکات خويش را به بندگان هديه ميکند.
منبع:
رضايي، رحمان، مجله طوبي، ش 1، با تصرف.