کبد؛ اعمال و بیماری‌های آن
کبد؛ اعمال و بیماری‌های آن
کبد یکی از بزرگ‌ترین غدد بدن است که زیر دیافراگم، در پهلوی راست قرار دارد. کبد مخروطی شکل بوده و سطحی صاف، نرم و لاستیک مانند دارد. رنگ آن قهوه‌ای متـمـایل بـه قـرمز تـیـره است.
کبد از دو بخش بنام لوب بزرگ و کوچک تشکیل یافته است. قسمت اعظم کبد از سلول‌هایی موسوم به هپاتوسیت تشکیل یافته است.
کبد دارای دو منبع خونی می‌باشد:
1- شریان کبدی، یک سوم خون کبد را تامین می‌کند و از آئورت منشاء می‌گیرد.
2- ورید باب، دو سوم خون کبد را تامین می‌کند و خون گرفته شده از لوله گوارش را به آن می‌رساند.
اعمال مهم کبد
کبد، یک عضو بسیار حیاتی و مهم می‌باشد. کبد مسئول بیش از 500 کارکرد حیاتی در بدن است. وظایف مهم کبد عبارتند از:
- بیش از یک لیتر خون در هر دقیقه توسط کبد فیلتر می‌شود.
- تفکیک مواد مغذی از مواد زاید، سم زدایی، تبدیل مواد شیمیایی سمی و غیر قابل دفع به مواد غیر سمی و قابل دفع (غیر فعال کردن سموم)
- باکتری‌ها و سموم را پیش از آن که به جریان عمومی خون بدن راه یابند، از بدن دفع می‌کند.
- در حفظ تعادل و تنظیم هورمون‌های بدن نقش دارد.
- در ذخیره سازی و متابولیسم چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها نقش دارد.
- محل ذخیره گلوکز (قند) خون است. کبد گلوکز را تبدیل به گلیکوژن کرده و در خود ذخیره می‌کند. در صورت نیاز مجددا گلیکوژن را تبدیل به گلوکز کرده و به جریان خون وارد می‌سازد.
- محل ذخیره چربی‌ها، ویتامین‌ها، املاح معدنی (آهن، فولات، مس) و سایر مواد مغذی.
- سنتز آلبومین، فاکتورهای انعقاد خون، گلوگز از برخی آمینو اسیدهای خاص، گلوبین، فاکتورهای ایمنی سیستم ایمنی بدن، فسفولیپیدها و لیپوپروتئین ها را کبد برعهده دارد.
- کـبد صفرا را ترشح می‌کند. صفرا مایعی زرد متمایل به سـبـز اسـت. وظیفه صفرا، کمک به هضم و جذب چربی‌ها و دفـع مــواد زاید است.
- زدودن بیلی روبین از خون و دفع آمونیاک
- در سه ماه نخست بارداری، تولید گلبول‌های قرمز در جنین منحصرا توسط کبد صورت می‌گیرد. از هفته 24 بارداری به بعد، مغز استخوان این وظیفه را به عهده می‌گیرد.
- تمام خون برگشتی از دستگاه گوارش که حاوی مواد غذایی است، ابتدا به کبد می‌رود.
- کبد قادر است خودش را به طور کامل احیا و بازسازی کند. در پیوند کبد، تنها لوب بزرگ‌تر کبد فرد سالم به بدن فرد دریافت کننده پیوند زده می‌شود که پس از چند هفته، هم اهدا کننده و هم دریافت کننده کبدشان بازسازی می‌گردد.
بیماری‌های کبد
1- هپاتیت: هپاتیت به التهاب کبد اطلاق می‌گردد. عامل این التهاب می‌تواند ویروس، باکتری، برخی داروها و یا ضربه مکانیکی باشد. اما از این میان هپاتیت ویروسی از همه شایع‌تر و خطرناک‌تر است.
هپاتیت A وE از طریق آب و غذا انتقال می‌یابند. هپاتیت B از طریق خون، مایعات بدن، رابطه جنسی، سوزن مشترک و مادر آلوده به جنین انتقال می‌یابد. هپاتیت C نیز عمدتا از طریق خون انتقال می‌یابد.
2- کبد چرب: به تجمع سلول‌های چربی در کبد اطلاق می‌گردد. کبد چرب در افراد چاق و دیابتی بیشتر مشاهده می‌گردد.
3- سرطان کبد: در این حالت تکثیر سلول‌های کبدی سریع‌تر از حالت عادی انجام می‌گیرد. هپاتیت B و C شانس ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند.
4- سیروز کبدی: آسیب پیشرفته‌ی کبد، سیروز کبدی نامیده می‌گردد. در این بیماری، کبد دیگر نمی‌تواند خودش را ترمیم و بازسازی کند، به همین خاطر کبد به تدریج از کار می‌افتد. پیوند کبد، تنها راه درمان سیروز کبدی می‌باشد. مصرف زیاد مشروبات الکلی، هپاتیت B و C، و بیماری‌های خود ایمنی از عوامل ایجاد کننده سیروز کبدی می‌باشند.
5- سنگ کیسه صفرا: به وجود سنگ در کیسه صفرا اطلاق می‌گردد. سنگ کیسه صفرا عمدتا از بلورهای کلسترول تشکیل یافته است، اما در این سنگ‌ها املاح صفراوی و کلسیم نیز مشاهده می‌گردد.
6- یرقان(زردی): به افزایش غلظت بیلی روبین خون اطلاق می‌گردد. یرقان موجب زرد شدن پوست، سفیدی چشم‌ها و غشای مخاطی دهان می‌شود.
علایم خوب کار نکردن کبد
عدم تحمل غذاهای چرب و ادویه دار
افزایش وزن
سردرد تکرار شونده
سوءهاضمه
یبوست مزمن
ضایعات پوستی مثل اگزما، پسوریازیس و جوش دانه‌ها
طعم فلز در دهان
تورم و یا درد شدید شکم
اختلالات روده ای، سینوسی و آلرژیک
سیستم ایمنی ضعیف
پیری زودرس
خستگی مزمن
خونریزی و یا کبود شدن سریع پوست
ادم پاها (تجمع مایعات در پاها)
مدفوع آغشته به خون و یا قیر مانند و یا مدفوع کم رنگ
ادرار خیلی تیره
خارش طولانی مدت پوست
بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ و علائم شبه آنفلوانزا
پیشگیری از بیماری‌های کبدی
- از مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر جدا خودداری کنید.
- مصرف بی رویه استامینوفن و سایر مسکن‌های درد مانند: TYLENOL به غیر از آسپیرین، برای کبد مضر می‌باشد.
- حتما خود را در مقابل ویروس هپاتیت B واکسینه کنید.
- از مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی مانند A,D,E,K بپرهیزید.
- از مصرف غذاهای پرچرب بپرهیزید.
- وزن خود را در حد متناسب حفظ کنید.
- بهداشت فردی را رعایت کنید.
- از مصرف داروهای غیر ضروری اجتناب ورزید. از مصرف همزمان چند دارو با هم خودداری کنید، مگر با تجویز پزشک.
- مصرف ویتامین C و چای سبز برای سلامتی کبد مفید است.
- مصرف غذاهای سرخ کرده، آماده (فست فود) و روغن‌های جامد را به حداقل برسانید.
- از غذاهای پرچرب، خیلی شیرین و یا شور بپرهیزید.
- به طور منظم ورزش کنید. 2 تا 3 روز در هفته فعالیت بدنی داشته باشید.
- مصرف غذاهای پر فیبر را افزایش دهید مانند: سبزیجات، میوه‌ها، برنج، غلات و دانه‌های سبوس‌دار.
- هرگز به سرنگ و سوزن‌های دور انداخته شده دست نزنید.
- هنگام سمپاشی، استفاده از اسپری حشره‌کش و رنگ کردن حتما از ماسک استفاده کرده و از تهویه مناسب اتاق مطمئن گردید. همچنین برای جلوگیری از تماس یافتن این‌گونه مواد شیمیایی با پوست، حتما از دستکش، کلاه و ماسک استفاده کنید.
- از آمیزش جنسی محافظت نشده و استفاده مشترک از سرنگ و سوزن خودداری کنید.
- هپاتیت B و C درمان نشده منجر به سیروز کبدی، سرطان کبد و سرانجام پیوند کبد می‌گردند. بنابراین چنانچه جزو آن دسته از افرادی می‌باشید که در معرض این بیماری‌ها قرار دارید، حتما واکسن هپاتیت B را تزریق کنید و به طور منظم هم تست هپاتیت را انجام دهید.
فرآوری: مریم سجادپور
بخش سلامت تبیان
منابع :
پارسی طب
وبلاگ health2007