چرا ادبيات ايران کمتر ترجمه مي‌شود؟

يک دليل مي‌تواند اين باشد که زبان فارسي اهميت خود را از دست داده و جهان تمايلي به شناخت ايران معاصر ادبي ندارد. دليل ديگر اينکه اساسا تعداد کساني که در کشورهاي ديگر فارسي را به عنوان زبان خارجي مي‌آموزند، افزايش که نمي‌يابد، هيچ، رو به کاستي نيز دارد. اين نيز مي‌تواند از دلايل اقتصادي و سطح مراودات اين حوزه متاثر باشد. دليل ديگر ذائقه‌ي مطلوب خارجي‌هاست در قبال ايران. شايد آنچه آنها از ايران مي‌جويند، همان ادبيات کلاسيک ما باشد؛ شعرهاي حافظ و خيام و مولانا. شايد ذوق فارسي‌دانان غربي، در ادبيات مغرب‌زمين نيز چندان با ادبيات مدرن سازگاري نداشته باشد، يا شايد آثار مدرن ما را در قياس با آثار جهاني قابل اعتنا و شايسته‌ي ترجمه نمي‌شناسند. تجارب ما در رمان، شعر جديد و داستان‌کوتاه، چندان براي آنها آثاري «دندانگير» تلقي نمي‌شود. پس با اين حساب چرا بايد به برگردان آثار امروزين زباني که اهميت ديروزين خود را از دست داده بپردازند؟ زبان‌هاي چيني و ترکي، امروز در حال ارتقاء جايگاه جهاني خود هستند و افزايش توجه‌ غربي‌ها به اين دو طبيعي است؛ چراکه مقوله‌ي شناخت طرف مراوده يا شناخت طرف قرارداد، سرانجام  به ضرورت شناخت عرصه‌هايي چون هنر و ادبيات و فرهنگ مي‌انجامد.

در اينکه وضعيتي بغرنج يافته‌ايم ترديدي نيست، اما شيوه‌هاي ما براي خروج از اين بن‌بست، بيش از آنکه رگه‌هايي از فرهيختگي، منطق و دورانديشي داشته باشد، ما را شبيه شخصيت‌هاي کارتوني کرده است. يکي از راهکارهاي برخي ايرانيانِ جوان براي خروج از اين بن‌بست، رها کردن زبان فارسي و نوشتن به زبان‌هاي غربي يا خارجي بود.

البته براي تعداد قابل توجهي از بزرگان ادبيات جهان اتفاق افتاده که بر اثر خروج ناخواسته يا خودخواسته از سرزمين اجدادي، در سرزميني نو، با زباني نو نوشته‌اند. اما در ايران مساله از گونه‌ي ديگري بود: جواناني جوياي نام که در عطش جهاني شدن مي‌سوختند و مي‌ديدند که اثرشان هرگز بخت ترجمه به مثلا انگليسي را نخواهد يافت، دست به کار شدند تا با يادگيري زباني اروپايي، يا آثارشان را خود به زبان‌هاي غربي برگردانند يا مستقيم در آن زبان‌ها بنويسند. اين دوستان چنان کردند، اما نه جهاني شدند نه وطني. چرا؟ چون نه سطح ادبي‌شان در سطحي بود که بتواند جهاني شود و نه توانستند در رسانه‌هاي جهاني و مطرح ادبي کارهاشان را بازتاب بدهند. اگر نوشتن در زباني جهاني لازمه‌ي جهاني شدن بود، پس اکنون همه‌ي کساني به انگليسي مي‌نويسند، شعرا و نويسندگاني جهاني بودند. جهاني شدن نويسندگاني که به زبان‌هاي غربي مي‌نويسند، به خاطر ارزش‌هاي ادبي‌شان است، نه به خاطر زبان اروپايي‌شان.

 دسته‌ي دوم اقدامي ديگر انجام داد: اينها با ادعاي اينکه بايد طوري نوشت که مترجم بتواند به راحتي ترجمه کند، به جاي تمرکز روي نوشته، حين توليد اثر مي‌انديشيدند طوري بنويسند که اگر مترجمي خيالي بخواهد اين اثر را ترجمه کند، با مشکلات کمتري مواجه شود. کساني که چنين تلاش‌هايي کردند، به اين فکر نکردند که آيا اصلا مترجمي براي ترجمه‌ي آثارشان وجود دارد يا نه؟ و به آزادي خود حين تا?ليف بي‌اعتنا شدند تا ترجمه شوند.

 دسته‌ي سوم کساني بودند که در مقام ناشران داخلي، مترجمان داخلي و سايت‌هاي اينترنتي داخلي، براي معرفي ادبيات معاصر ايران به جهان غرب آستين‌ها را بالا زدند. سرانجام اين کار چه شد؟ مترجمان ايراني آثاري را از ادبيات معاصر به زبان‌هاي آلماني، انگليسي، فرانسوي، عربي، ترکي و... ترجمه کردند و ناشران داخلي اين کتاب‌ها را چاپ کردند و کتاب‌ها يا در انبارهاي داخل خاک خورد يا نهايتا در يکي دو نمايشگاه به معرض ديد گذاشته شد. برخي سايت‌هاي فارسي‌زبان هم اقدام به نشر ترجمه‌ي آثار فارسي به زبان‌هاي ديگر مي‌کنند. در مورد کتاب‌ها، مساله اينجاست که ابتدا بايد نيازي در مخاطب خارجي براي شناخت ادبيات ايران فراهم شود و سپس وي اقدام به مطالعه‌ي اين آثار کند. مشکل پايه‌اي اينجاست که اين نياز هنوز به وجود نيامده است. اما سايت‌هاي فارسي‌زبان. اين سايت‌ها هم اقدام به انتشار ترجمه‌هايي از ادبيات معاصر ايران مي‌کنند. پرسش اينجاست که اين ترجمه‌ها را چه کسي قرار است بخواند؟ آيا خواننده‌ي آلماني‌زبان، انگليسي‌زبان، سوئدي‌زبان يا ترک‌زبان، اساسا به سايت‌هاي ايراني مراجعه مي‌کند که با ترجمه‌هاي منتشر شده در اين سايت‌ها روبه‌رو شود و از سر تصادف اقدام به خواندن آنها کند؟! پرسشي که پاسخ آن مثبت به نظر نمي‌رسد، اما نويسندگان و شعراي ما براي دلخوش کردن خود، دست از اين کار برنمي‌دارند.