شکرگزار واقعي کيست ؟
شکرگزار واقعي کيست؟
" شكر مطلق" اين است كه انسان همواره به ياد خدا باشد بى هيچگونه فراموشى، و در راه او گام بردارد بدون هيچگونه معصيت، و اطاعت فرمان او كند خالى از هر گونه سر پيچى، و مسلم است كه اين اوصاف در كمتر كسى جمع مىشود.
در پايان آيه 13 سوره مباركه سبا (در مقاله قبل) متذكر شديم كه خداوند در اين آيه، بعد از ذكر مواهب خود، خطاب به دودمان حضرت داود مىفرمايد:" اى آل داود شكرگزارى كنيد" (اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً). اما عده كمى از بندگان شكرگزارند"! (وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ) و توضيح داديم كه بديهى است منظور از شكرگزارى تنها شكر با زبان باشد بلكه منظور" شكر در عمل" است، يعنى استفاده از مواهب در مسير همان اهدافى كه بخاطر آن آفريده و اعطا شدهاند، و مسلم است كسانى كه مواهب الهى را عموما در جاى خود به كار گيرند اندكى بيش نيستند. در اين مقاله بنا داريم تا بخاطر اهميت شكرگزاري به بحث و بررسي بيشتر در اين مورد بپردازيم .
قبل از هر چيز در اين زمينه توجه به ريشه اصلى لغت" شكر" لازم است:
" راغب " در" مفردات" مىگويد:" شكر" همان تصور نعمت و اظهار آن است، بعضى گفتهاند در اصل" كشر" به معنى" كشف" (بر وزن آن) بوده است سپس مقلوب گشته و" شكر" شده است، و نقطه مقابل آن" كفر" است كه فراموشى نعمت و پوشاندن آن مىباشد.
سپس به تقسيم " شكر" به شعب سه گانه: " شكر قلب" يعنى انديشه در باره نعمت، و " شكر زبان" يعنى ثنا گفتن بر منعم، و " شكر ساير اعضا " يعنى قدردانى و پاسخگويى در برابر نعمت، پرداخته است.
تعبير قرآن در آيه فوق به جمله" اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً " نشان مىدهد كه شكر بيشتر از مقوله " عمل" است، و بايد آن را در لابلاى اعمال انسان ارائه داد، و شايد به همين دليل قرآن تعداد شكرگزاران واقعى را اندك شمرده است، و علاوه بر آيه مذكور، در آيه 23 سوره ملك بعد از آنكه نعمتهاى بزرگى همچون آفرينش گوش و چشم و دل را بر مىشمرد اضافه مىكند: قَلِيلًا ما تَشْكُرُونَ (كمتر شكر او را بجا مىآوريد) و در آيه 73 نمل نيز آمده و" لكن أَكْثَرَهُمْ لا يَشْكُرُونَ " (بيشتر آنها شكرگزارى نمىكنند) اين از يك سو.
از سوى ديگر با توجه به اين نكته كه نعمتهاى خداوند كه سر تا پاى وجودانسان را احاطه كرده آن قدر زياد است كه قابل شماره و احصا نيست، چنان كه قرآن مىگويد : " وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها " (ابراهيم- 34) روشن مىشود چرا شكر به مفهوم واقعيش در برابر تمام نعمتها به گونهاى كه همه را بدون استثنا در طريق بندگى خدا كه نعمتها براى آن آفريده شده است به كار گيرد كمتر يافت مىشود.
شکر مطلق چيست؟
به تعبير ديگر، و به گفته بعضى از مفسران بزرگ،" شكر مطلق" اين است كه انسان همواره به ياد خدا باشد بى هيچگونه فراموشى، و در راه او گام بردارد بدون هيچگونه معصيت، و اطاعت فرمان او كند خالى از هر گونه سر پيچى، و مسلم است كه اين اوصاف در كمتر كسى جمع مىشود، و اينكه بعضى اصولا آن را محال پنداشتهاند بى اساس است، و دليل بر عدم آشنايى آنها به اين مفاهيم و اين مراحل از عبوديت است.( تفسير الميزان ، جلد 4 ،صفحه 38)
گاه گفته مىشود: اداى حق شكر پروردگار از يك نظر بسيار مشكل است، زيرا همين كه انسان در مقام شكر بر مىآيد و اين توفيق نصيبش مىگردد و وسائل شكرگزارى در اختيارش قرار مىگيرد خود نعمت تازهاى است كه نياز به شكر مجددى دارد، و اين موضوع به صورت تسلسل ادامه مىيابد، و هر چه انسان تلاش بيشتر در طريق شكر او مىكند مشمول نعمت افزونترى مىگردد كه قادر بر شكر آن نيست! ولى با توجه به اينكه يكى از طرق اداى حق شكر الهى همان اظهار عجز از اداى شكر اوست روشن مىشود كه قليلى از بندگان پروردگار همانگونه كه قرآن بيان فرموده به راستى در اين مسير قرار مىگيرند.
احاديثي پيرامون شکرگزاري
توجه به احاديث زير مىتواند در اين بحث به قدر كافى روشنگر باشد:
در حديثى از امام صادق (عليه السلام) مىخوانيم: " كسى پرسيد آيا شكر پروردگار حدى دارد كه اگر انسان به آن حد برسد شاكر محسوب شود؟ فرمود: آرى سؤال كرد: چگونه؟ فرمود: " يحمد اللَّه على كل نعمة عليه فى اهل و مال، و ان كان فيما انعم عليه فى ماله حق اداه: خدا را بر تمام نعمتهايش چه در خانواده و چه در اموال حمد و ستايش كند، و اگر در اموالى كه به او داده حقى باشد ادا نمايد."( اصول كافى ،جلد 2 ، باب الشكر ،حديث 12 و حديث 10)
در حديث ديگرى از همان امام همام مىخوانيم:
شكر النعمة اجتناب المحارم: " شكر نعمت پرهيز از گناه است ." (اصول كافى ،جلد 2 ، باب الشكر ،حديث 12 و حديث 10)
و نيز در حديث ديگرى از همان حضرت عليه السلام آمده است كه فرمود: « فيما اوحى اللَّه عز و جل الى موسى: يا موسى! اشكرنى حق شكرى، فقال يا رب! و كيف اشكرك حق شكرك و ليس من شكر اشكرك به الا و انت انعمت به على؟ قال يا موسى! الان شكرتنى حين علمت ان ذلك منى! :
" خداوند متعال به موسى وحى كرد اى موسى! حق شكر مرا بجاى آور، عرض كرد: چگونه حق شكر تو را بجا آورم در حالى كه هر شكرى بجا آورم بخاطر آن نعمت تازهاى به من دادهاى؟ فرمود: اى موسى الان شكر مرا بجاى آوردى، چون مىدانى همين توفيق نيز از من است "! ( اصول كافى ، باب الشكر ،حديث 27)
شکرگزاري از بندگان خدا، شکرگزاري از خداوند است!
توجه به اين نكته نيز لازم است كه تشكر و قدردانى از كسانى كه وسيله نعمتى براى انسان هستند نيز شعبهاى از شكر خداست، چنان كه امام سجاد على بن الحسين (عليهما السلام) مىفرمايند: " روز قيامت كه مىشود خداوند متعال به بعضى از بندگانش مىگويد: آيا شكر فلان كس را بجاى آوردى عرض مىكند: پروردگارا! من شكر تو را بجاى آوردم، خداوند مىفرمايد: چون شكر او را بجا نياوردى شكر مرا بجا نياوردهاى"!.
سپس افزودند: اشكركم للَّه اشكركم للناس: " از همه شما شكرگزارتر در پيشگاه خدا كسى است كه بيشتر از نعمتها و زحمات مردم قدردانى و شكرگزارى كند ."(اصول كافى ،باب الشكر ،حديث 30)
آمنه اسفندياري
بخش قرآن تبيان
منابع:
1- تفسير نمونه ج18
2- اصول كافى باب الشكر
3- تفسير الميزان جلد 4