کار بدي که بهتر از نيکي است
کار بدي که بهتر از نيکي است
از خداى عز و جل چنان بترس که [انگار چنين است که] اگر اعمال نيک همه جن ها و انسان ها را داشته باشي ولي باز قطعاً تو را عذاب خواهد کرد، و به خدا چنان اميدوار باش که [انگار چنين است که] اگر گناه همه جن ها و انسان ها را مرتکب شده باشي باز به طور قطع به تو رحم خواهد کرد.
«سَيئَةٌ تَسُوءُک خَيرٌ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ حَسَنَةٍ تُعْجِبُک » (حکمت43) ؛ کار بدى که ترا ناراحت (و پشيمان) مىسازد نزد خدا بهتر از کار نيکى است که تو را مغرور و از خود راضي مىکند .
شرح:
برخي گمان مي کنند اگر کسي به دين حق ايمان آورد و توفيق پيدا کرد که خود را عادت دهد به انجام اعمال صالح و ترک گناه، ديگر مي تواند آسوده خاطر باشد و خود را سعادتمند بداند و از بهشتيان به حساب آورد.
امّا شايد برايتان جالب باشد که بدانيد مؤمن تا لحظه مرگش نبايد چنين احساس امنيتي بکند. در حديثي بسيار شگفت انگيز آمده است که فردي از امام صادق عليه السّلام درخواست مي کند وصيت جناب لقمان عليه السّلام به پسرش را براي او بفرمايند. حضرت مي فرمايند:
در آن وصيت مطالب عجيبي بود و عجيب تر از همه اين بود که به پسرش گفت: از خداى عز و جل چنان بترس که [انگار چنين است که] اگر اعمال نيک همه جن ها و انسان ها را داشته باشي ولي باز قطعاً تو را عذاب خواهد کرد، و به خدا چنان اميدوار باش که [انگار چنين است که] اگر گناه همه جن ها و انسان ها را مرتکب شده باشي باز به طور قطع به تو رحم خواهد کرد.
سپس امام صادق عليه السّلام فرمود: پدرم مي فرمود: هيچ بنده مؤمنى نيست، جز آنکه در دلش دو نور است: نور خوف (ترس) و نور رجاء (اميد) که اگر اين وزن شود از آن بيشتر نيست و اگر آن وزن شود، از اين بيشتر نخواهد بود.[1]
واضح است که ترس از خداوند متعال به خاطر ظالم بودن او نيست زيرا خدا هرگز ذره اي به کسي ظلم نمي کند. اما اين ترس به خاطر آنست که اگر خدا بخواهد با عدلش به حساب کسي رسيدگي کند نه با لطف و کرم و عفوش، کوچکترين لغزش ها و خطاها و کوتاهي هاي آن فرد را هم در سنجشش داخل خواهد کرد و اين مساله کار را بسيار بسيار سخت مي کند تا جايي که اگر بگوييم در چنين شرايطي هيچ کس جز معصومين عليهم السّلام نجات پيدا نخواهد کرد سخني به گزاف نگفته ايم.
پيامبر اکرم صلّي الله عليه و آله فرمودند:
خداى عز و جل به داود عليه السّلام فرمود: اى داود! گنه کاران را مژده بده و صديقان (راستگويان و درست کرداران) را بترسان؛ داود عرض کرد: چگونه گنه کاران را مژده دهم و صديقان را بترسانم! فرمود: اى داود! گنه کاران را مژده بده که من توبه را مي پذيرم و از گناه در مي گذرم و صديقان را بترسان که به اعمال خويش خودبين و از خود راضي نشوند (دچار عُجب نشوند)، زيرا بنده اى نيست که به پاى حسابش کشم (به طور دقيق به اعمالش رسيدگي کنم و با عفو و رحمت و اغماض با او برخورد نکنم) جز آنکه هلاک شود.[2]
آري! يکي از شديدترين خطراتي که افراد نيک کردار را تهديد مي کند خطر عُجب و خودپسندي است. در روايات عُجب را دليل ضعف عقل[3] و موجب هلاک شدن[4] و همچنين موجب محروم شدن از ازدياد (مقام يا نيکي يا نعمت خدا) [5] دانسته اند.
در اين حکمت از نهج البلاغه (حکمت چهل و سوم ) زشتي عُجب و خودپسندي تا جايي دانسته شده که حتي گناه و بدي فرد خطاکار که از خطايش پشيمان است بهتر از عمل نيکي است که فرد نيکوکار را به خودش مغرور مي کند.
اما نکته اي که بايد به آن توجه کنيم اين است که اين طور نيست که اگر از عمل خوبمان شادمان مي شويم اين عُجب باشد. بلکه اين از صفات مؤمن است که عمل نيکش خوشحالش مي کند و عمل بدش ناراحتش مي سازد[6]. اما عُجب آنجايي به وجود مي آيد که فرد کار خوبش را لطف خدا نداند و خود را به خاطر آن کار برتر از ديگران بشمارد و خطاهاي خود را در مقابل کار خيرش کوچک و ناچيز به حساب آورد.
پي نوشت ها:
[1] الکافي ج : 2 ص : 67
[2] الکافي، ج2، ص: 314
[3] إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ دَلِيلٌ عَلَى ضَعْفِ عَقْلِه ( وسائلالشيعة ج : 1 ص : 100 )
[4] مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَک ( وسائلالشيعة ج : 1 ص : 101 )
[5] الْإِعْجَابُ يمْنَعُ الِازْدِياد ( وسائلالشيعة ج : 1 ص : 105 )
[6] مَنْ سَرَّتْهُ حَسَنَتُهُ وَ سَاءَتْهُ سَيئَتُهُ فَهُوَ مُؤْمِنٌ ( وسائلالشيعة ج : 1 ص : 106 )