جایگاه مطالعه در اسلام

بدین ترتیب نقطه‌ی آغاز رسالت و دعوت اسلامی بر مبنای خواندن و مطالعه شكل گرفت و اعجاز اسلام، قرآن و راه رسیدن به آن مطالعه و تدبر در آن بود.

تاریخ هیچ تمدنی خالی از كتاب و كتابت نبوده ‌است، همه فرهنگ‌ها با كتاب آغاز می‌شوند و با كتاب رشد می‌كنند. در این میان آیین مقدس اسلام بیشترین بهره را از كتاب برده‌ است، چرا كه پیامبر عظیم‌الشأن اسلام رسالتش را با فرمان «خواندن» از سوی خداوند آغاز می‌كند و در همین فرهنگ مقدس است كه خداوند منان به قلم سوگند یاد می‌كند و معجزه‌ آخرین فرستاده‌اش را یك كتاب قرار داده‌ است.

در اهمیت نقش كتاب در تكامل جوامع انسانی همین بس كه تمام ادیان آسمانی و بزرگان تاریخ بشری از طریق كتاب جاودانه مانده‌اند.

این نشانه‌های روشن و همچنین پیشنیه فرهنگی ما یعنی تعدد كتاب‌ها و كتابخانه‌ها در عصر شكوفایی تمدن اسلامی و آثار مكتوب نام‌آوران و دانشمندان مسلمان ایرانی همه ناظر بر اهمیت كتاب و كتابخوانی است و این حقیقت را بر ما آشكار می‌كند كه آیین اسلام پرچمدار كتاب و كتاب‌خوانی در زمین است.

اسلام آغاز رسالت قرآنی‌اش را با قلم شروع می‌كند و ارزشی كه قلم و تعلیم و تربیت در قرآن دارد بر كسی پوشیده نیست‌. در بعضی از روایات و احادیث از كتابخانه به عنوان بوستان نام برده شده و توصیه شده است كه علم را با نوشتن و كتابت در بند كنید و زیباترین تعبیر‌، اطلاق عنوان كتاب به قرآن است.

«والكتاب المبین» و این تعبیر نشانگر ارزش و اهمیت كتاب و نوشتار است. ارزش خواندن و مطالعه در صدر اسلام به حدی بود كه در پایان جنگ بدر كه تعداد زیادی از مشركین به اسارت مسلمانان در آمدند، اعلام شد كه هر یك از مشركین اگر فدیه بپردازد یا به 10 نفر از مسلمانان سواد خواندن و نوشتن را بیاموزد آزاد خواهد شد. از اهمیت علم و مطالعه در اسلام، آن هم بدترین شرایط جنگ خبر می‌دهد، تا آن جا كه اسلام سواد و مطالعه را با مصالح كلی خود حتی در شرایط جنگی یكی می‌داند.

فرهنگ، محوری‌ترین برگ هویتی یک ملت محسوب می‌شود و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن به مساله کتاب، کتاب‌خوانی و ترویج مطالعه در جامعه، خصوصا در میان جوانان و نوجوانان است. در واقع از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی هر جامعه سرانه مطالعه، میزان تولید و مصرف اطلاعات و کالاهای فرهنگی در آن جامعه است و بنا بر اهمیت این مساله دولت‌ها و سیاست‌گذاران برنامه‌ریزی‌هایی در این رابطه صورت داده‌اند و کتاب و کتاب‌خوانی ‌در جوامع توسعه یافته اهمیت خاصی یافته است.

در طول تاریخ نیز همواره توصیه علما و بزرگان علم و ادب بر اهمیت کتاب و مطالعه بوده است. در دین اسلام نیز توجه ویژه‌ای به این مساله شده و احادیث فراوانی از پیامبر و ائمه اطهار(علیهم السلام) در این رابطه نقل شده که حاکی از اهمیت این مساله در نزد آنان است. امروزه نیز اهمیت مطالعه در توسعه فردی و اجتماعی بر همگان آشکار شده است، لذا توجه دولتمردان و سیاست‌گذاران بر این مساله معطوف گشته است تا جایی که امروزه به مطالعه نه تنها به عنوان یک مزیت، بلکه به عنوان یک ضرورت نگریسته می‌شود.

مطالعه كردن، یعنی بهتر و بیش‌تر دانستن و بهتر دانستن، یعنی بهتر سخن گفتن، بهتر اندیشیدن و بهتر عمل كردن و چه كسی یافت می‌شود كه از این خصوصیات بی‌نیاز باشد. مطالعه تنها راه رسیدن به علم است و جز آن راهی وجود ندارد. اگر مطالعه نباشد،علمی هم در كار نخواهد بود.

خداوند می‌فرماید: "هل یستوی الّذین یعلمون والّذین لا یعلمون": بگو آیا كسانی كه می‌دانند با كسانی كه نمی‌دانند، مساوی‌اند؟"

این حكم شامل كسانی نیز می‌شود كه به بهانه‌ی عبادت، مطالعه و راه علم آموزی را كنار نهاده‌اند، تا به گمان خود از راه كسب ثواب به سعادت برسند، اما پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «برتری عالم بر عابد مانند برتری من بر كم ترین شماست.»

امیر عباباف