روش عمدتا" کشف کردني است، نه تقليد کردني

موفقيت در هر کار، با کاربرد روش درست در آن، رابطه‏ي مستقيم دارد. ما معلمان غالبا" متن را مهم مي‏دانيم و توجهي به روش استفاده از آن نداريم. غافل از اين که متون متغيرند و همه‏ي آن‏ها را نمي‏توان با يک روش آموخت. اگر دانش‏آموزان و دانشجويان، روش‏ها را دريابند و با چگونگي کشف و کاربرد آن‏ها آشنا شوند، بهتر مي‏توانند در يادگيري موضوعات و مهارت‏هاي گوناگون، خودگردان باشند و خودآموزي را در خويشتن رشد وگسترش دهند. مثلا" مي‏گوييم: معرفت، نيرو مي‏بخشد؛ معرفتي که نيروي زندگي سالم را هدف قرار دهد. از اين‏رو گويند: معرفت و قدرت و محبت در حکم سه زاويه‏ي يک مثلث‏اند و لازم و ملزوم يکديگر. حال اين پرسش اساسي مطرح مي‏شود که: ((روش کسب اين سه چيست؟))

هم‏چنين، سراسر تحصيل رسمي، همراه با مسئله است و هر درسي که مسئله نباشد يا مسئله‏اي را در رابطه با زندگي دانش‏آموزان مطرح نکند، طبعا" جالب نخواهد بود و دانش‏آموزان به آموختن آن برانگيخته نخواهند شد.

حل هرگونه مسئله هم روش ويژه‏ي خود را دارد که قواعد ناميده مي‏شود. بنابراين، مهم اين است که دانش‏آموزان روش يا قواعد را ياد بگيرند. حتما" خود ايشان اين تجربه را دارند که برنده شدن در هر بازي، به دانستن و کاربرد قواعد آن بازي بستگي دارد. متن‏هاي درسي نيز مشمول همين حکم‏اند.

حتي زيستن موفق و سالم هم مستلزم آموختن يا کشف روش موفق زيستن است. زندگي همه‏ي جان‏داران، شايد هم بي‏جان‏ها، قواعدي يا روشي دارد. چون خلقت هدفمند است و برنامه‏ريزي شده؛ و شايد برنامه‏ريزي انعطاف‏پذير. آن‏گاه که دانش‏آموزان يا دانشجويان ((روش))‏ها و چگونگي کشف روش را ياد بگيرند، بهترين پاداش ما معلمان در بلندمدت خواهد بود. منظور از ((روش)) (اسم مصدر رفتن) همه‏ي تدبيرها و فعاليت‏هاي نظام‏داري است که براي رسيدن به هدف خاص يا حل مسئله‏اي معين و يا برداشتن موانع انجام مي‏گيرد.

در واقع، راهي است که ميان مبدأ و مقصد ادامه دارد. به عبارت ديگر، مجموع تفکر يا تدبير، تصميم‏گيري، طراحي يا برنامه‏ريزي، و عملکردهاي نظام‏داري که براي دست يافتن به هدف ويژع‏اي انجام مي‏دهيم، ((روش)) (متد) خوانده مي‏شود. بديهي است که هرگونه لغزش احتمالي در هر يک ازگام‏هاي مذکور، مانع رسيدن به هدف خواهد شد و طبعا" خواهيم گفت، روش ما درست يا دقيق نبوده است. پس کشف و انتخاب روش حل هرگونه مسئله، خصوصا" در حوزه‏ي آموزش-پرورش، فرايندي مرکب و شبکه‏اي است و مستلزم مهارت‏هاي گوناگون که بايد آموخته شوند. منبع معتبر براي يادگيري اين مهارت‏ها در مدرسه (ابتدايي، متوسطه، عالي) عمدتا" معلم است. از اين‏رو، خود معلمان بايد آن مهارت‏ها يا روش را در مراکز تربيت معلم يا دوره‏هاي آموزش ضمن خدمت آموخته و تمرين کافي کرده باشند. عمده‏ترين روش‏هاي آموختني/ کشف کردني که احتمالا" بايد براي ما معلمان، و به تبع ما دانش‏آموزان يا دانش‏جويان مطرح باشند، از اين قرارند:

1.‏ چگونه آموختن که مهم‏تر از موضوع آموختني است.

2. مطالعه‏ي درس‏هاي گوناگون

3. چگونه به کاربردن آموخته‏ها در زندگي به منظور زيستن سالم و مؤثر

4. تشخيص و يافتن مسئله‏ي واقعي و برخورد با آن، و قبول اين‏که هر مسئله ممکن است چندين راه‏حل داشته باشد.

5. دست‏رسي به منابع معتبر براي هر يادگيري

6. ارزيابي مطمئن اعتبار منابع يادگيري

7. پژوهش‏هاي علمي و تشخيص درست اين امر مهم که پژوهش مورد نظر به کدام موضوع واقعي زندگي انسان پاسخ خواهد گفت؛ چون در غير اين صورت، جز اتلاف عمر و تضييع بودجه، نتيجه‏ي ديگري نخواهد داشت.

8. حقيقت‏يابي که همه پژوهش‏ها هدفي جز اين ندارند. يعني مي‏خواهند به حقايقي دست يابند که تا زمان آن پژوهش يا تحقيق، ناشناخته (مجهول) مانده‏اند.

9. استنباط و استدلال کلامي منطقي و مفهوم براي مخاطبان

10. انديشيدن انتقادي و خلاق يا سازنده

11. تعبير انديشه‏ها و يافته‏هاي خود و بيان مؤثر آن‏ها به جامعه

12. تهيه‏ي گزارش قابل فهم و استناد

13. برقراري ارتباط درست با مردم

14. ارزشيابي آموخته‏هاي خويش و دريافتن وضع پيشرفتخود

15. مطالعه‏ي مداوم و خودگردان شدن

16. مطالعه‏ي افکار و عقايد ديگران يا پي بردن به ديدگاه‏هاي ايشان و اعتماد هر چند نسبي به دريافت‏هاي خويش

17. مقايسه‏ي درست ديدگاه‏ها

18. انتقاد سازنده از خود و ديگران (افکار و ديدگاه‏هاي احتمالا" مخالف)

19. شناخت وآموختن مهارت‏هاي ضروري براي زندگي سالم