رئیس انجمن بین‌المللی نجوم از سال نجوم می گوید
رئيس انجمن بين‌المللي نجوم از سال نجوم مي گويد
سال 2009 ميلادي به طور قطع به عنوان نقطه عطفي در تاريخ علم جهان به ويژه علم نجوم براي هميشه در خاطره جهان باقي خواهد ماند؛ زيرا در حالي‌که اين سال توسط سازمان يونسکو و اتحاديه بين‌المللي نجوم سال جهاني نجوم نام‌گذاري شده بود تا انسان "جهان را از خود دانسته و به کشف آن بپردازد"، وقايع و اکتشافات نجومي مهمي نيز در آن رخ داد که باعث پررنگ‌تر شدن جلوه نام سال 2009 در نظر دانشمندان جهان شد.
کاترين سزارسکي، رئيس اتحاديه بين‌المللي نجوم در مصاحبه‌اي تلفني با خبرگزاري مهر به گوشه‌هايي از اين اکتشافات و وقايع اشاره کرده و رويدادها و برنامه‌هاي اجرا شده در سال جهاني نجوم را مورد بررسي قرار داده است.
خانم سزارسکي؛ سال جهاني نجوم رو به اتمام است. آيا از آن‌چه طي اين سال در زمينه علم نجوم رخ داده است، احساس رضايت داريد؟
من از آن‌چه طي اين سال رخ داده، بسيار خوشحال هستم. به نظر من در سال جهاني نجوم تمامي آن‌چه انتظار مي‌رفت به بهترين شکل ممکن اجرا شد و اکنون تمامي اين انتظارات برآورده شده است و اين موفقيتي عظيم است. من به ويژه از اين بابت خوشحالم که طي اين سال، بسياري از کشورهايي که در گذشته با ما همکاري نداشتند به سوي اين رويداد و اتحاديه نجوم جذب شده و شبکه‌اي بزرگ از کشورهاي متعدد را که در برنامه‌هاي مختلف مشارکت داشته‌اند، براي اتحاديه به وجود آورده‌اند.
پس شما معتقديد سال جهاني نجوم تمامي انتظارات را به خوبي برآورده ساخته و به تمامي اهدافي که توسط يونسکو و اتحاديه بين‌المللي نجوم براي آن تعيين شده بود، دست يافته است؟
بله، به نظر من سال جهاني نجوم قطعا به تمامي اهداف تعيين شده مرکز هدايت کننده آن که رياست آن به عهده من قرار گرفته، دست پيدا کرده است. تعداد اين برنامه‌ها در ابتدا 11 مورد بود که سپس به 12 برنامه افزايش پيدا کرد و هر يک از آنها عملکردي بسيار عالي داشته و در هر يک رويدادهاي بسيار مهم علمي رخ داده است که بسيار خوشحال کننده هستند. در عين حال همان‌طور که گفتم، طي سال نجوم ما توانستيم روابط خود را با بقيه نقاط جهان توسعه دهيم و فعاليت‌هايي را براي تساوي جنسيتي در فعاليت‌هاي نجومي آغاز کنيم. در عين حال آموزش علوم مختلف به ويژه علم نجوم از ديگر برنامه‌هاي مهمي بود که انجام آن در سطح جهاني با موفقيت انجام شد.
طي سال 2009 يا همان سال جهاني نجوم، پديده‌ها و کشفيات زيادي در زمينه علوم فضايي و نجومي رخ داد که کشف آب بر روي کره ماه يکي از جنجالي‌ترين آنها به شمار مي‌رود. به نظر شما مهم‌ترين اين رويدادها کدام است؟
اگر قرار باشد تنها يکي از ميان تمام اين وقايع انتخاب کنم، بگذاريد کشف سياره سنگي CoRoT-7b را انتخاب کنم که با استفاده از رصدخانه ESO رصد شده و اکنون ما به شعاع و ميزان جرم آن آگاهي داشته و مي‌دانيم بزرگي آن چند برابر زمين است. هم‌چنين اکنون با قطعيت مي‌دانيم اين سياره فراخورشيدي، يک سياره سنگي است. در واقع CoRoT اولين سياره واقعا سنگي است که در خارج از منظومه خورشيدي کشف شده است.
از ميان پروژه‌ها و برنامه‌هاي فضايي که طي اين سال شکل گرفتند، کدام‌يک در نظر شما از اهميت بالاتري برخوردار است؟
سال 2009 از ديدگاه علم نجوم سالي بسيار هيجان‌انگيز بوده است. از نظر من يکي از مهم‌ترين پروژه‌هايي که در اين سال شکل گرفت، پرتاب دو تلسکوپ قدرت‌مند آژانس فضايي اروپا، هرشل و پلانک به صورت هم‌زمان توسط راکت آريان5 بود که به منظور جستجو در تاريخ ناشناخته جهان هستي به اعماق فضا پرتاب شدند. پرتاب تلسکوپ فروسرخ WISE سازمان ناسا نيز از ديگر پروژه‌هاي مهم و موفق به شمار مي‌رود. پس از اينها مي‌توانم بگويم ماموريتي که براي تعمير تلسکوپ دوست داشتني هابل صورت گرفت، از اهميت ويژه‌اي برخوردار بود؛ زيرا اين تلسکوپ ابزار علمي قدرتمندي است که تاکنون علم نجوم را به واسطه کشفيات متعددش مديون خود ساخته است.
«جهان تنها براي يک سال از آن شما نيست، براي تمام عمر به شما تعلق دارد، پس به زندگي کردن با جهان و اکتشاف در آن ادامه دهيد.»
خانم سزارسکي؛ مشارکت کشورهاي مختلف جهان را از بعد مالي و علمي در اين سال چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟ از نظر شما کدام کشور نسبت به ديگر کشورها فعال‌تر بوده است؟
من واقعا نمي‌توانم از ميان کشورهايي که ما را در اين سال همراهي کرده‌اند يکي را انتخاب کنم. ما دستاوردهاي زيادي را از تمامي اين کشورها دريافت کرده‌ايم و در واقع در معرض سيلي از گزارش‌هاي علمي کشورهاي جهان قرار گرفتيم؛ به همين دليل قادر نيستم بهترين را در ميان تمامي اين کشورها انتخاب کنم.
مي‌دانيد که طرح دو برنامه صلح آسمان و 100 ساعت نجوم از جانب ايران ارائه شده است. با توجه به نتايج اين برنامه‌ها مشارکت ايران در برنامه‌هاي سال جهاني نجوم را چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟
برنامه 100 ساعت نجوم، يک موفقيت بي‌نظير در سراسر جهان بود. گزارش‌هاي فراواني از نتايج اين برنامه از نقاط مختلف جهان به ويژه ايران دريافت کرده‌ايم و من از اين بابت که به واسطه اين برنامه بسياري از مردم جهان در گوشه گوشه زمين به صورت هم‌زمان به آسمان مي‌نگريسته‌اند، بسيار خوشحالم. اين چيزي بود که ما مي‌خواستيم و با کمک کشورهاي مختلف به آن دست پيدا کرديم. برنامه صلح آسمان نيز يکي از برنامه‌هاي مورد علاقه من بود که موفقيت بسياري را نيز به دست آورده و توانست توجه مردم جوامع مختلف را به خود جلب کند.
ارزيابي مستقيم شما از فعاليت‌هاي ايران چيست؟
طي سال جهاني نجوم، گزارش‌هاي علمي فراواني از جانب کشور ايران دريافت کرده‌ايم و در واقع با مشارکت ايران به بخش صلح‌آميزي از علم که مي‌خواستيم، دست پيدا کرديم. ايران در يکي از مهم‌ترين و زيباترين برنامه‌هاي اين سال نيز نقشي بسيار پررنگ به عهده داشت و مدير اين پروژه نيز يک ايراني بوده است. پروژه "جهان در شب" پروژه‌اي زيبا بود که طي آن شبکه‌اي بزرگ و شگفت‌انگيز از تصاوير نجوم گردآوري شد و جمعي بزرگ از عکاسان نجومي را از سراسر جهان در يک جا گرد آورد. اين يکي از برنامه‌هايي است که در سال 2010 و سال‌هاي پس از آن نيز ادامه خواهد داشت.
پس از اتمام سال جهاني نجوم، آيا برنامه‌اي بين‌المللي براي توسعه بيشتر دانش نجوم در جهان و به ويژه در ايران طرح‌ريزي شده است؟
به طور کلي اتحاديه بين‌المللي نجوم در نظر دارد برنامه‌هاي عظيم ديگري را براي کمک به توسعه و گسترش اخترشناسي در سرتاسر جهان آغاز کند و قصد دارد با ايجاد دبيرخانه‌هاي جديد، برنامه‌ها را در کشورهايي که براي ميزباني اين پروژه اعلام آمادگي کرده‌اند، پيگيري کند. به نظرم ايران نيز از اين برنامه‌هاي آموزشي استفاده خواهد کرد.
خانم سزارسکي؛ به عنوان يک زن که رياست اتحاديه بين‌المللي نجوم را نيز به عهده دارد؛ مشارکت زنان اخترشناس و دانشمند را در اجراي برنامه‌هاي سال جهاني نجوم چگونه ديديد؟
به نظر من زنان در تمامي کشورها توانايي فعاليت موثر در زمينه‌هاي علمي را دارند، همان‌طور که طي سال نجوم زنان به خوبي نشان دادند در زمينه علم نجوم و اخترشناسي از توانايي‌هاي برابري با مردها برخوردارند. از زماني که نياز به دانشمندان در سرتاسر جهان افزايش پيدا کرده است، اهميت ايجاد فرصت‌هاي بيشتر براي حضور زنان دانشمند در صحنه‌هاي علمي در کشورهاي مختلف و در سطح بين‌المللي نيز افزايش پيدا کرده است. در فرانسه، کشوري که من در آن ساکن هستم موقعيت زنان خيلي بد نيست اما هنوز زنان در اين کشور جايگاه شايسته‌اي در اخترشناسي پيدا نکرده‌اند و تنها 26 درصد از دانشمندان نجوم و اخترشناسان در اين کشور را زنان تشکيل مي‌دهند. با اين حال اين تعداد در تمامي لايه‌ها از پست‌هاي مهم و رسمي تا سمت‌هاي کوچک فعاليت دارند که اين خود آغازي اميدوار کننده است. به نظر من تعداد زنان در زمينه‌هاي علمي بايد افزايش پيدا کند زيرا تا جايي که مي‌دانم مشغله خانواده و خانه در بسياري از کشورها فرصت فعاليت‌هاي علمي را از زنان ربوده و مشکلات فراواني را براي مشارکت آنها ايجاد کرده که اين بسيار ناراحت کننده است. چنين شرايطي بايد هرچه زودتر تغيير پيدا کند و بايد به زنان فرصت رشد کردن در زمينه‌هاي مختلف علمي داده شود تادر نهايت بتوانند به اندازه مردان در توليدات علمي ارتقا پيدا کنند.
اتحاديه بين‌المللي نجوم برنامه خاصي براي ايجاد چنين موقعيتي براي زنان دارد؟
يکي از برنامه‌هاي اصلي اتحاديه بين‌المللي نجوم که در سال نجوم نيز اجرا شد "او يک اخترشناس زن است" بود که به صورت جدي و خاص به موضوع مشارکت زنان مي‌پرداخت. طي اين برنامه وب‌سايتي ايجاد شد که با معرفي اخترشناسان زن جوان به ديگر زنان، نشان مي‌داد فرصت‌هاي فراواني براي ورود به زمينه علم نجوم دارند. در عين حال ما قصد داريم با ترغيب کشورهاي مختلف جهان براي توجه و کنترل بيشتر نسبت به اين موضوع به گونه اي مشارکت زنان در علم نجوم را مورد توجه ويژه قرار دهيم.
براي خداحافظي با سال زيباي نجوم چه جمله‌اي به ذهنتان مي‌آيد؟
همان‌طور که مي‌دانيد شعار آغازين ما در اين سال "جهان از آن شما باشد تا آن را کشف کنيد" بود. به عنوان جمله فصل پاياني اين سال مي‌توانم بگويم «جهان تنها براي يک سال از آن شما نيست، براي تمام عمر به شما تعلق دارد، پس به زندگي کردن با جهان و اکتشاف در آن ادامه دهيد.»
تنظيم براي تبيان:
ا.م.گميني