همه اعمالمان را قرباني کنيم!

قرآن کريم پيرامون قرباني کردن و اسرار آن، پيامها و نکته هاي ژرفي دارد که پاره اي از آن در ذيل آمده است:

? ـ حکمت انجام قرباني، تقرب و تعالي قرباني‏کننده و تقواي او به سوي خداست: ?لن ينالَ الله لحومُها ولا دماوُها ولکن يناله التقوي منکم?[1] .

قرباني آنگاه مقبول است که با تقوا انجام گيرد و روح اين عملْ تقوا باشد؛ زيرا بر اساس آيه شريفه ?إنّما يتقبّل الله من المتّقين?[2] همان طور که هيچ عملي بدون تقوا پذيرفته نيست، عملي نيز که همراه تقوا بوده، ليکن عامل آن در غير اين عمل، تقواي الهي را رعايت نمي‏کند، اگرچه از وي پذيرفته است، ليکن آن گونه که شايسته است بالا نمي‏رود؛ زيرا خداوند عملي را مي‏پذيرد که همه شئون عامل آن خواه در اين عمل، خواه در اَعمال ديگر، بر پايه تقوا تنظيم شده باشد: ?أفمن أسّس بُنيانه علي تقوي من الله ورضوانٍ خير أم من أسّس بُنيانه علي شفا جُرُفٍ هارٍ فانهار به في نار جهنّم والله لا يهدي القوم الظّالمين?[3] .

بنابراين، آنچه به خدا مي‏رسد، باطن و روح عمل است. قرباني نيز حقيقتي دارد به نام تقوا، و قداست و تعالي قرباني از آنِ تقواست نه از آنِ گوشت و خون: ?يناله التّقوي منکم?[4] ؛ چنانکه هيچ‏يک از مناسک ديگر حج نيز به خدا نمي‏رسند، مگر روح آنها که همان سرّ حج است.

? ـ هر عملي که به قصد قربت انجام گيرد قرباني است؛ چنانکه در حديث است که زکات و نماز قرباني مسلمانان است: «إنّ الزکاة جعلت مع الصلاة قرباناً لأهل الإسلام»[5] .

بنابراين، هر عملي که در آن تقرّب به خدا باشد، قرباني است؛ زيرا اولاً، خداوند عمل باتقوا را قبول مي‏کند: ?إنّما يتقبّل الله من المتّقين?[6] . ثانياً، تقواي عمل نه تنها به طرف خدا صاعد مي‏شود، بلکه به خدا مي‏رسد؛ چنانکه درباره قرباني فرمود: ?يناله التقوي منکم?. ثالثاً، چون تقوا جداي از جان انسان باتقوا نبوده، وصف نفساني روح انسان متقي است، اگر تقوا به خدا رسيد، انسان سالک نيز پيش از مرگ به لقاء الله نايل مي‏شود.

? ـ سرّ قرباني، طبق بيان نوراني امام سجّاد(عليه السلام) اين است که‏حج‏گزار و قرباني‏کننده با تمسک به حقيقت ورع، گلوي ديو طمع را بريده، او را بکُشد[7] . بنابراين، صرف ذَبْح گاو و گوسفند و يا نَحْر شتر و رها کردن آنها بدون‏توجه به سرّ قرباني، مايه تعالي حج‏گزار نخواهد بود، از اين‏رو از باب تشبيه معقول به محسوس، شايسته است قصد او از اين عمل، کشتن ديو دروني آز و طمع باشد.

? ـ قرباني جايگاهي ويژه در روايات دارد. نمونه اينکه، امام باقر(عليه السلام) فرمود: خداي سبحان قرباني کردن را دوست دارد: «إنّ الله عزّوجلّ يحبّ إطعام الطعام وإراقة الدماء»[8] . ممکن است يکي از دلايل آن بهره‏مندي گرسنگان و محرومان از گوشت قرباني باشد. گرچه در اين زمان آنان که آيات الهي را به اسارت گرفته‏اند[9] نه خود استفاده مطلوب از اين سنّت الهي مي‏کنند و نه به ديگران اجازه اداره و بهره‏برداري صحيح از اين برنامه جامع و سودمند را مي‏دهند.

در حديث ديگري که اهتمام به قرباني در آن مشهود است، امام صادق(عليه السلام) فرمود: رسول اکرم‏صلي الله عليه و آله و سلم در حجةالوداع، ???شتر با خود برده بودند. بيش از ??شتر را به اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) بخشيدند که آن حضرت همه را نَحْر کردند و رسول اکرم‏صلي الله عليه و آله و سلم نيز بقيه شتران را قرباني کردند[10] . البته اين حديث به‏گونه‏اي ديگر نيز نقل شده است و آن اينکه رسول اکرم‏صلي الله عليه و آله و سلم ??شتر براي قرباني از مدينه با خود آوردند و اميرالمؤمنين(عليه السلام) نيز که در آن سال از سوي رسول اکرم‏صلي الله عليه و آله و سلم به يمن اِعزام شده بودند ??شتر براي قرباني از يمن به‏همراه آورده بودند[11] .

? ـ آيه شريفه ?ليشهدوا منافع لهم ويذکروا اسم الله في أيّام معلومات علي ما رزقهم من بهيمة الأنعام?[12] گذشته از شمول سود صوري و منفعت معنوي امّت اسلامي، ياد حق را هدف دانسته و مهمتر آنکه به جاي نام قرباني، ياد خدا را ذکر فرمود تا روشن شود که هدف از «تضحيه» همانا «تسميه خداست» نه صرف نَحر و ذَبْح؛ يعني به جاي اينکه بفرمايد: «قرباني کنند»، فرمود: «خدا را به ياد آورند که آنها را از دامهاي حلال، مانند گوسفند، روزي داد»، به طوري که هم اصل قرباني به نام حق آغاز گردد و هم همه نعمتهاي دامي در طول مدت زندگي براي همه انسانها به عنوان ياد خدا مطرح شود.

مراد از ?أيام معلومات? در آيه مذکور همان زمان حج، به ويژه دهه نخست ذيحجه است که جزء ماههاي حرام به شمار مي‏آيد. ماههاي حرام چهار است که سه ماه آن، يعني ماههاي ذيقعده، ذيحجه و محرم، سَرْد و متصل و يک ماه آن، يعني رجب، فرد و منفصل است.

? ـ سالار شهيدان امام حسين(سلام‏الله‏عليه) از همان آغاز حرکت خود از مدينه به مکّه در سال ??هجري، قصد عمره مفرده داشت و اصلاً قصد حج تمتع نکرد. به‏هر تقدير، آن حضرت اگرچه به منا نرفت، ليکن قربانيهاي گرانقدري داد و نيز وجود مبارک خويش را فدا کرد تا مکه و منا بماند. از اين‏رو امام سجّاد(سلام‏الله‏عليه) در شام خود را فرزند مکه و منا معرفي فرمود: «أنا ابْن مکّة ومني، أنا ابن المروة والصفا»[13] .

بنابراين، کسي که جانش را فداي دوست، يعني خداي سبحان، کرد، او از منا و عرفات و… ارث مي‏برد، زيرا هم زمين مال خداست و آن را به هر کس صلاح باشد ارث مي‏دهد: ?إنّ الأرضَ لله يورثها مَن يشاء?[14] و هم زمينه کمال متعلق به اوست و به هر کس بخواهد ارث مي‏دهد. از اين‏رو همه شهدا و راهيان راه امام، وارثان عرفات و مشعر و منايند؛ زيرا اِهداي جان و فدا کردن فرزند، انسان را وارث اسرار منا مي‏کند، نه صِرف حضور جسماني در منا و قرباني کردن گوسفند و مانندآن.

منبع: جوادي آملي، صهباي حج ، صفحات ???-???

پاورقي:ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ سوره حج، آيه ??/

2ـ سوره مائده، آيه ??/

3ـ سوره توبه، آيه ???/

4ـ سوره حج، آيه ??/

5- نهج البلاغه، خطبه ???، بند ?/

6ـ سوره مائده، آيه ??/

7ـ ر. ک: همين کتاب، ص ??? ـ ??? (حديث شبلي).

8ـ وسائل الشيعه، ج ??، ص ??? و در صفحه??? از امام صادق (عليه‏السلام) نيز روايت شده است.

9ـ نهج البلاغه، نامه ??، بند ?? ـ ??/

10ـ وسائل الشيعه، ج ?، ص ???/

11ـ همان.

12ـ سوره حج، آيه ??/

13ـ بحار، ج ??، ص ???/

14ـ سوره اعراف، آيه ???/