آموزش علوم همراه با فعاليت هاي عملي

شايد تا چند سال پيش، آموزش علوم نيز مانند ساير دروس به شنيدن توضيحات معلم، ديدن تصاوير كتاب درسي و حفظ مطالب آن محدود مي گشت، اما امروزه با مطرح شدن مفاهيمي مانند يادگيري مادام العمر، فراشناخت (يادگرفتن يادگيري) و مهارت هاي درس علوم، اين آموزش دچار تحولات و تغييرات عظيمي گشته است. امروزه تاكيد كتاب هاي علوم ما، بر مشاهده (استفاده از حواس مختلف)، تجزيه تحليل، فرضيه سازي، جمع آوري اطلاعات، پيش بيني، نتيجه گيري و مهارتهاي پژوهشي ديگر مي باشد.

بزرگان تعليم و تربيت با مطرح نمودن نظرياتي چون شناخت گرايي و ساختن گرايي در پي آنند كه توجه معلمان را به اين نكته جلب نمايند كه براي عميق تر شدن، تداوم داشتن و سريع تر شدن يادگيري بايد متعلمان را به انجام تجربيات دست اول وادار نمود.

اين فعاليتهاي عملي، ضمن لذت بخش تر شدن آموزش، دانش آموزان را در كسب مهارت هاي مورد نياز در برنامه درسي ياري خواهد داد. هر چه معلمان با انواع گوناگون فعاليت ها در دروس مربوطه آشنا باشند، توانايي ايشان در طراحي تدريس‏هاي ثمربخش بيشتر خواهد بود. در اينجا با تعدادي از فعاليت هاي عملي در درس علوم آشنا خواهيد شد:

1- در درس تغذيه ابتدا از بچه ها بپرسيد كه چه چيزهايي امروز خورده اند. پاسخ ها را ليست كنيد و به كمك بچه ها طبقه‏بندي نماييد و آن ها را در 6 طبقه مواد غذايي جاي دهيد. مي توانيد هرم مواد غذايي را به كمك نوار چسب هاي تيره رنگ كف كلاس درست كنيد. در هر قسمت سبدي قرار دهيد با استفاده از مواد غذايي پلاستيكي يا تصاوير مجلات از بچه ها بخواهيد هر ماده غذايي را در سبد مخصوص به خود قرار دهند. در مرحله بعد هريك از دانش آموزان يكي از مواد غذايي سالم را انتخاب كند و درباره مواد مغذي (ويتامين يا مواد معدني يا پروتئين) آن ماده تحقيق كند و بگويد چه اثري روي بدن ما دارد. مثلا با انتخاب شير، به كلسيم آن توجه كند و تاثيرش را بر دندان ها نشان دهد. پس از تحقيقات، پوستري براي تبليغ آن ماده غذايي درست كند مثلا يك صورت خندان با دندان هاي سفيد را نشان دهد كه ليوان شيري در كنارش قرار دارد و با جمله اي بنويسد (كلسيم شير دندان ها را محكم مي كند. پس هرچه مي توانيد شير بخوريد)، پوسترها را در راهروي مدرسه آويزان كنيد.

براي بچه هاي كلاس هاي پايين تر، تصاويري از انواع خوردني ها و غذاها از روزنامه ها بچينند و سه برگه كاغذ در اختيار هر دانش آموز قرار دهيد تا با چسباندن تصاوير مناسب، سه وعده غذايي صبحانه، ناهار و شام را روي سه برگه كاغذ نشان دهد. كارهاي بچه ها را به نمايش بگذاريد و درباره آنها بحث كنيد.

2- مشاهده كرم هاي خاكي، اطلاعات زيادي در اختيار بچه ها قرار مي دهد. از بچه ها بخواهيد در زير سنگ ها، خاك يا برگ ها به جستجوي كرم هاي خاكي بپردازند و عكس العمل آنها را مشاهده و يادداشت كنيد. بچه ها خواهند فهميد كه كرم هاي خاكي از نور آفتاب گريزانند و به سرعت داخل خاك عقب نشيني مي كنند. (زيرا اشعه ماوراء بنفش براي آنها مضر است) ضمناً با خشك شدن بدن مرطوب كرم، ديگر نمي تواند تنفس كند.

كرم هاي خاكي غذاي مورد علاقه خود را دارند. براي يافتن اين غذاها، چند كرم خاكي را در گلداني بيندازيد و روي آن را خاك بريزيد. محيط گلدان را همواره مرطوب و خنك نگه داريد. هر روز انواع متفاوتي از برگ ها را روي سطح گلدان قرار دهيد و در پايان روز چك كنيد كه چه مقدار از آن برگ ها خورده شده است. بدين ترتيب غذاي مورد علاقه كرم ها را پيدا كنيد.

3- در فصل زمستان كه جمع آوري غذا براي پرندگان مشكل است از بچه ها بخواهيد مخلوط هاي خوردني تهيه كنند و در اختيار پرندگان قرار دهند. اين مخلوط ها را مي توان با دانه هاي چرب مثل بادام زميني غير شور، سبزيجات خرد شده، كشمش، و دانه هاي مخصوص پرندگان تهيه كرد. مواد را كاملا خرد كنيد و پس از مخلوط كردن حجم محكمي درست كنيد و سپس آنها را با نوارهاي مختلف از درختان آويزان كنيد.

از بچه ها بخواهيد با مشاهده دقيق پرندگاني كه مي بينند اطلاعات زير را راجع به هر پرنده كامل كنند. رنگ بدن، بال، دم، سر، چشم ها، نوع خواندن، ابعاد پرنده، زمان يا فصل مشاهده پرنده.

با مداومت در اينكار در طول سال، بچه ها اطلاعات زيادي راجع به پرنده ها خواهند آموخت مثلاً اينكه شكل جوجه بعضي از پرندگان با شكل والدينشان متفاوت است. گاهي شكل پرندگان نر و ماده با هم فرق مي كند و اينكه بعضي از پرندگان در فصل هاي مختلف تغيير رنگ مي دهند. براي كامل شدن اين فعاليت معلم مي تواند از پرندگان ديده شده عكس بگيرد و در اختيار كلاس قرار دهد.

4- براي اينكه دانش آموزان به صورت عملي بفهمند كه چرا انسان هاي اوليه از ساير حيوانات متفاوت بودند، توجه آنها را به نقش انگشتان دست آدمي در پيشرفت انسان ها جلب نماييد، مثلاً از آنها بخواهيد مواد غذايي گوناگون را بدون استفاده از انگشت شست بخورند. به هر دانش آموز كيسه اي حاوي يك عدد سيب، يك تكه كيك داخل كيسه پلاستيكي (سر كيسه با نخ بسته شده باشد)، يك قطعه شيريني كه داخل كاغذ پيچيده شده و يك قاشق با يك ظرف ماست بدهيد. ابتدا همه‏ي كلاس در مورد انتخاب مشكل ترين بسته براي باز كردن و سخت ترين ماده براي خوردن بحث گروهي نمايند. سپس تك تك مواد غذايي را امتحان كرده و صحت پيشگويي بچه ها سنجيده گردد. دانش آموزان مي توانند از نوار چسب هايي براي بي حركت كردن شست هاي خود استفاده كنند يا يك دستكش كهنه بدست كنند.

5-  در آموزش درس سلول ها، از دانش آموزان بخواهيد تصاوير كارتوني با موضوع سلول درست كنند. آنها بايد با هدف نشان دادن مراحل زندگي سلولي، داستان مصوري بنام (يك روز در زندگي موجود زنده) بسازند و در هر صحنه از داستان، مكالمات اجزاء سلول، جزئيات كار، حركت، تقسيم پذيري و تغذيه اين موجود زنده را آشكار نمايند. دانش آموزان مي‏توانند پس از رسم تصاوير با استفاده از مواد مختلف مثل ماژيك، مداد شمعي، دستمال كاغذي، ني و انواع مهره ها به برجسته‏سازي بخش هاي مختلف بپردازند و نمايي 2 يا 3 بعدي از كار خود ارائه دهند.

6- در فصل زمستان، هنگام تدريس رشد و نمو در گياهان، يك باغچه سبزيجات كاغذي درست كنيد. بدين منظور مي توانيد صفحه هاي بزرگ كاغذ قهوه اي رنگ را به شكل بادبزني تا بزنيد و رديف هاي باغچه (كرت) را درست كرده و لبه هاي كاغذ را بهم متصل نماييد. اين باغچه خالي، آغازي براي درس رشد و نمو در گياهان است. ابتدا در كل كلاس در مورد اينكه چه گياهان و سبزيجاتي را در باغچه تان رشد دهيد بحث كنيد. نام سبزيجات انتخاب شده را در هر رديف بنويسيد تا بچه ها كار خود را شروع كنند. آنها بايد تصاوير سبزيجات مربوطه را پيدا كرده و در باغچه بچسبانند و اطلاعاتي راجع به آنها جمع آوري نمايند.

7- در درس دستگاه گوارش، از دانش آموزان بخواهيد تصاويري از بدن انسان در اندازه واقعي بكشند. آنها مي توانند روي كاغذ يا مقوا دراز كشيده و دور تا دور بدن خود را خط بكشند. سپس با استفاده از مواد مختلف مانند بادكنك، پاكت، طناب، لوله و نخ قسمت هاي مختلف دستگاه گوارش را نمايش بدهند. پس ازاينكه بچه ها اعضاي داخلي بدن را مرتب كردند از آنها بخواهيد تا درباره عمل منحصر به فرد هر عضو تحقيق كرده و نتايج را بصورت داستان گوارش از زبان يك غذاي فرضي بيان كنند. دانش آموزان با استفاده از جزييات علمي، به حركت خود  در لوله گوارشي شامل دهان، گلو، مري، معده، روده كوچك و بزرگ و اندام دفع ادامه مي دهند. آنها مي تواننددر داستان خود به تغيير اندازه، ظاهر و شكل غذا در هر قسمت دستگاه گوارش اشاره مي كنند. اين فعاليت از انواع مختلف يادگيري پشتيباني مي كند و به احياء روش علمي كمك مي‏نمايد.

8- بعد از تدريس درس فصل ها، دانش آموزان را به 4 گروه تقسيم كنيد. به هر گروه صفحه مقوايي بزرگي دهيد و نام فصلي را بالاي آن بنويسيد. افراد هر گروه با هم درباره همه فعاليت هاي مربوط به آن فصل و نوع لباس متناسب با فصل فكر مي كنند. سپس مجلات قديمي را در اختيار بچه ها قرار داده تا تصاويري متناسب با آن فصل انتخاب كرده و بچينند. تصاوير روي صفحه مقوايي چسبانده شده و كلماتي نيز متناسب با فصل روي مقوا نوشته مي شود و يا بچه ها تصاويري مربوط به آن فصل نقاشي مي كنند. در پايان پوسترهاي فصل ها كنار هم چسبانده مي شود. بچه ها با مشاهده آنها چيزهاي زيادي راجع به فصل ها خواهند آموخت.

مولف: منصوره فروزان