دغدغه های آیت‌الله سیستانی
ما در جوار حرم امیرالمومنین(ع) هستیم و توفیق تشرف نداریم. من در این سال‌ها به واسطه شرایط دشوار امنیتی، فقط یك بار موفق به زیارت در حرم شده‌ام...آیت‌الله این بار صریح‌تر سوال كردند: من با افكار و آثار آقای مطهری آشنا هستم. 3 دهه از زمان تالیف آن آثار می‌گذرد. هر چند هنوز قابل استفاده هستند، آیا شما شخصیت‌هایی تربیت كرده‌اید كه مثل ایشان باشند؟
احمد مسجدجامعی، وزیر سابق ارشاد که چندی پیش در سفری به عراق ملاقاتی هم با آیت الله سیستانی داشته، به شرح این دیدار و نقل مباحث دقیق ایشان پرداخته است.
ظرایف این گزارش نوع برخورد متواضعانه و همچنین احاطه دقیق ایشان به مباحث علمی و فکری روز ایران را نشان می دهد.
مسجدجامعی در ویژه نامه نوروزی اعتمادملی می نویسد: آنچه می‌خوانید، حاصل دیداری است با آیت‌ا... سیستانی در سفر اخیرم به عراق.این گفت‌وگو ضبط‌شده نیست و فكر نمی‌كردم روزی آن را بنویسم.گفته‌های ایشان را نقل به مضمون كرده‌ام، هرچند كوشیده‌ام عین عبارات ایشان تا جایی كه ممكن است محفوظ بماند.
از بازارچه‌ای شلوغ وارد كوچه‌ای تنگ می‌شویم؛ با خانه‌های قدیمی. منزل آیت‌ا... سیستانی در همین كوچه قرار دارد.
فكر می‌كنم با توجه به وضعیت ویژه عراق باید تدابیر شدید امنیتی برای ورود به آن خانه حاكم باشد، اما نشانی از تدابیر سخت نیست. احترام می‌كنند و بی‌آنكه كسی از ما درباره همراه‌داشتن موبایل یا چیزهای مشابه دیگر سوال كند، وارد منزل می‌شویم.
در اینجا روحانیون كشورهای مختلف حضور دارند. هرچند زبان غالب عربی است، اما حضور زبان فارسی را هم حس می‌كنم و می‌توان با این زبان هم گفت‌وگو كرد. یكی، دو نفر همراهی می‌كنند، تا دقایقی بعد وارد اتاق آیت‌ا... بشویم.
اتاق بسیار ساده است و ایشان دو زانو در كنجی نشسته‌اند. انتظار می‌رفت مطابق روال معمول وسایل و تجهیزاتی از قبیل دوربین و ضبط صوت و غیره در اتاق پیش‌بینی شده باشد، اما چنین نیست، تشریفاتی به چشم نمی‌خورد و جز پتوی كنار اتاق تجمل دیگری وجود ندارد. اینك در محضر ایشان نشسته‌ایم و آشنایی‌های اولیه حاصل شده است.
قاعده این است كه آقای سیستانی بپرسند و ما پاسخ دهیم، اما با فروتنی و ادب تمام ایشان سخن را آغاز می‌كنند و گزارشی كوتاه از وضعیت عراق امروز می‌دهند و می‌افزایند: ما اینجا به ابتلا‌ئات سخت آزمایش می‌شویم و البته گلا‌یه‌ای هم نیست و خدا را شكرگزاریم. ائمه ما هم به ابتلا‌ئات سختی دچار بودند. آنها پیشوایان ما هستند. ما خدا را شاكریم كه برای این مشكلا‌ت در عراق انتخابمان كرد و این لیاقت را در ما و مردم عراق دیده و اینگونه امتحان می‌كند.
اگر با من نبودش هیچ میلی
چرا ظرف مرا بشكست لیلی
شما در اینجا به زیارت آمده‌اید، قبول باشد؛ ولی ما در جوار حرم مطهر امیرالمومنین(ع) هستیم و توفیق تشرف نداریم.
من در این سال‌ها به واسطه شرایط دشوار امنیتی، فقط یك بار موفق به زیارت در حرم شده‌ام؛ آن هم زمانی بود كه پس از معالجات از خارج به اینجا برگشتیم و قبل از آمدن به خانه به زیارت حرم مطهر موفق شدیم.
شما از كشتارهای شیعیان و مردم عراق خبر دارید؛ از ظلم‌هایی كه به مردم ما می‌شود، كم و بیش اطلا‌ع دارید؛ از ضربه‌هایی كه به ما وارد می‌شود، قدری شنیده‌اید، ولی ما باید تحمل كنیم:
مرد آن است كه در كشاكش دهر
سنگ زیرین آسیا باشد
من به آینده عراق خوشبین هستم و امیدوارم كه ما از این امتحانات و ابتلا‌ئات سربلند بیرون بیاییم.
شما هم قدر امنیت را در كشورتان بدانید. الا‌ن در افغانستان، پاكستان و عراق كه همسایه شما هستند، ناامن است و شما مراقب این امنیت در كشورتان باشید. در مثل است كه مرگ فقط برای همسایه نیست.
این گزارش ما بود؛ حالا شما كه مشكلا‌تی از این نوع ندارید، از اوضاع ایران بگویید؛ از اوضاع فرهنگی و فكری ایران بگویید؛ شما در برابر نظرات جدید و دیدگاه‌های فكری غرب چه كارهایی كرده‌اید؟
واقعیت این بود كه من آمادگی چنین پرسشی از ناحیه ایشان را نداشتم. غافلگیر شده بودم. تصویری كه تاكنون از ایشان در ملا‌قات با ایرانی‌ها نقل می‌شد، حول محورهای دیگری بود: بحث درباره آرای فقهی و تاكید اهمیت حدیث و كمی هم مباحث سیاسی و البته مسائل مستحدثه را هم مطرح می‌كردند.
یكی از دوستان از ایشان پرسیده بودند كه چرا دوره درس خارج شما این‌قدر طولا‌نی است و پاسخ شنیده بود كه من مقید هستم به مسائل خلا‌ف و نظرات اهل سنت در مباحث فقهی بپردازم، اما این بار بحث لونی دیگر داشت و از حوزه دیگری آغاز شده بود؛ پرسش در باب فرهنگ و مبانی فكری و نظری بود.
پرسش آقای سیستانی، پرسش ساده‌ای نیست، بلكه دغدغه مهمی است كه همه ما درگیر آنیم.
در پاسخ به ایشان می‌گویم یكی از رویدادهای مهم فرهنگی در سال‌های پس از انقلا‌ب در ایران رواج و شكوفایی دانشنامه‌نویسی است.
بیش از دو دهه است كه ما در این حوزه كار می‌كنیم، می‌كوشیم با منابع و نگاه‌های جدید كه منطبق با شرایط امروز عالم باشد، مباحث و مطالب مختلف را به صورت مقالا‌ت دایره‌المعارفی تالیف و تدوین كنیم تا به سهولت در اختیار مراجعه‌كنندگان قرار گیرد و پاسخگوی پرسش‌های آنها باشد. البته اینگونه كارها لزوما جنبه گروهی و سازمانی دارد و كاری فردی نیست.
آیت‌ا... سیستانی در تایید می‌گویند امروز دیگر كارهای بزرگ فردی چندان معنایی ندارد و چنین كارهایی باید لجنه‌ای باشد و بعد بحثی را پیش می‌كشند كه بیشتر باعث تعجب و شوق من می‌شود. هیچ انتظار آن را نداشتم.
ایشان با همان لحن آرام و سخن بی‌پیرایه می‌گویند: من برخی از این كارها را دیده‌ام و وقتی با تسلط تمام به نقد و بررسی برخی از مدخل‌های این دایره‌المعارف‌ها اشاره می‌كنند تعجب و حیرتم بیشتر می‌شود.
آیت الله به مدخل <ابن تیمیه> و <ابن‌سینا> به عنوان نمونه‌هایی كه دیده‌اند، اشاره می‌كنند و درباره آنها نظر می‌دهند.
مدخل ابن تیمیه نوشته مرحوم آقای زریاب خویی است. ایشان بی‌آنكه اشاره‌ای به نام پدیدآوردنده داشته باشند، می‌گویند كه این مقاله طولا‌نی و خوب است؛ ولی بعضی از ابعاد و آثار مهم ابن‌تیمیه دیده نشده است و در برداشت‌ها و استنباط‌ها نظرات ویژه‌ای كه بدیع باشد، ارائه نشده است؛ من هنوز از از تامل در این سخن بیرون نیامده‌ام كه به مدخل بعدی می‌پردازند.
مدخل ابن‌سینا را مثال می‌زنند. این مقاله را مرحوم آقای شرف خراسانی تالیف كرده‌اند؛ ایشان این بحث را با مدخل ابن‌سینا در دایره‌المعارف جدیدی در مصر، كه نام آن را نبردند، مقایسه می‌كنند و كار مصری‌ها را منسجم‌تر و با ایده‌ای روشن‌تر ارزیابی می‌كنند؛ هر چند مدخل ابن‌سینا در دانشنامه ایران منابع بیشتری را ارائه داده و اطلا‌عات و حجم مطالب آن گسترده است ولی می‌توانست جنبه تحلیلی بیشتری داشته باشد.
پس از آن به مدخل، <اعتباریات>، می‌پردازند؛ این مدخل به قلم آقای سروش است و درباره آن می‌گویند كه این مقاله گاهی به نظرات میرزای نائینی و گاهی به آرای مرحوم كمپانی نزدیك می‌شود؛ هر چند انسجام و ایده روشنی در آن نمی‌توان یافت.
سپس تاكید كردند كه البته در بین دانشنامه‌های فارسی فقط دایره‌المعارف بزرگ اسلا‌می را دیده‌اند و ترجمه عربی برخی از مجلدات آن را نیز دارند. سر ویراستار این دانشنامه سیدمحمدكاظم موسوی بجنوردی است و پدر ایشان از بزرگان حوزه نجف بوده‌اند.
در اینجا از طرحی سخن گفتم كه چند سال پیش برای ارزیابی مدخل‌های اسلا‌می دایره‌المعارف‌ها و اظهار‌نظر در باب رتبه‌بندی بهترین آنها در این زمینه انجام دادیم.
سپس آیت‌آلله سوال كردند كه این كارها البته خوب و ارزشمند است ولی عمدتا جنبه عمومی و اطلا‌عات كلی دارند. در حوزه‌های تخصصی و تحلیلی چه كارهایی شده است؟
معلوم بود سوال ایشان قراردادی نیست؛ پرسش‌های اساسی و دغدغه‌های فكری گسترده‌ای دارند و از باب نقش و تظاهر و تفاخر به این مباحث روی نیاورده‌اند.
منبع : تابناک
تهیه و تنظیم : محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان
