سفر در اسلام

- هدفداري در مسافرت

سير و سياحت با انگيزه صحيح و عقلايي، در قرآن کريم مورد تأييد و تشويق قرار گرفته و از مؤمنان خواسته شده که با مسافرت به گوشه و کنار جهان، در سرنوشت ملت هاي گذشته بيانديشند و عبرت بگيرند: او لم يسيروا في الارض فينظروا کيف کان عاقبة الذين من قبلهم (روم /8) آيا در زمين سير نمي کنند تا بنگرند که عاقبت پيشينيان چگونه بوده است؟ امام صادق (ع) فرمود: در حکمت آل داود آمده است: انسان عاقل را سزد که جز با سه هدف مسافرت نرود:

 - توشه اي براي فرداي قيامت برگيرد

- مخارج زندگي را تأمين و ترميم نمايد

- از راه حلال لذت ببرد

گاهي نيز هدف از مسافرت، رفع خستگي و افسردگي است. انسان هاي خسته از رنج کار و تلاش، با سفر به مناطق مختلف و استفاده از مناظر زيباي طبيعت، خستگي را از تن به در کرده، براي کار و کوشش بيشتر، آمادگي پيدا مي کنند. پيامبر (ص) فرمود: "مسافرت کنيد تا سالم شويد" گاهي هم سفر با انگيزه ستيز با دشمن و يا حضور يافتن در ديار دوست شکل مي گيرد که سفر به قصد جهاد و حج، پاداش بهشت برين دارد. اميرمؤمنان علي (ع) در اين زمينه فرموده است: براي مجاهدان راه خدا (که به خاطر دفاع از حيثيت و شرف خويش پا به ميدان جهاد مي نهند)، و براي آن کس که براي انجام حج از خانه بيرون مي رود و در بين راه مرگ گريبانش را مي گيرد بهشت را ضمانت مي کنم.

- وصيت

مسافرت هميشه با خطر همراه بوده و هست. در گذشته راه هاي طولاني و ناهموار، دزدان مسلح، نبودن امکانات غذايي و بهداشتي و ناامن بودن راه ها و امثال آن، موجب مي شد تا تعدادي از مسافران جان به جان آفرين بسپارند و مظلومانه در گوشه اي به خاک سپرده شوند. اما در عصر کنوني نيز که امکانات فراواني براي مسافران فراهم شده باز خطراتي جان انسان ها را تهديد مي کند. افراد بشر در زمين و آسمان امنيت لازم را ندارند. گاهي هواپيماي مسافربري سقوط مي کند و تعدادي کشته مي شوند و گاهي دو اتومبيل با هم برخورد مي کند و جان سرنشينان بي گناهش را مي گيرد بنابراين هيچ کس نمي تواند آينده اش را پيش بيني نمايد و به بازگشت خويش مطمئن شود از اين رو نوشتن وصيت امري ضروري و لازم است تا وارثان دچار مشکل نشويد و تکليفشان را بدانند. امام صادق (ع) فرمود: کسي که بر مرکبي سوار مي شود لازم است وصيت کند.

- انتخاب زمان مناسب

شنبه از بهترين روزها براي آغاز سفر است. ابو ايوب خزاز و عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) معناي اين فرموده خداوند بلند مرتبه را جويا شدند که: "فاذا قضيت الصلاة فانتشروا في الارض و ابتغوا من فضل الله" (جمعه 11)، و چون نماز پايان يافت، در زمين پراکنده شويد و رزق خدا را طلب کنيد" حضرت فرمود: نماز، روز جمعه، و پراکنده شدن روز شنبه سزاوار است که انسان روز جمعه را براي فراگيري مسائل ديني، و بهره گيري معنوي قرار دهد. امام باقر(ع) فرمود: پيامبر(ص) روز پنجشنبه را براي مسافرت انتخاب مي فرمود. آن حضرت همچنين در جاي ديگري مي فرمايد: روز پنجشنبه را خدا، فرشتگان و رسول خدا (ص) دوست دارند کراهت سفر در روز جمعه، براي اينست که مردم در نماز جمعه شرکت کنند و حضور خود در صحنه را به نمايش بگذارند. امام صادق (ع) فرمود: کراهت (سفر در روز جمعه) به خاطر نماز است.

- صدقه

مستحب است مسافر در آغاز حرکت، صدقه دهد و آية الکرسي بخواند. امام صادق (ع) فرمود: صدقه بده و هر روزي که خواستي خارج شو.

و نيز دو رکعت نماز بخواند و بگويد: خداوندا!خود، خانواده، پول، فرزندان، دنيا، آخرت، امانت و پايان کارم را به تو مي سپارم آنگاه همسر و فرزندانش را در اتاق گرد آورده، بگويد: بار خدايا! همانا من (از) فردا، خود و مال و خانواده و فرزندانم - چه آنان که نزد من هستند، و چه آنان که نيستند - همه را به تو مي سپارم. پروردگارا!در کنار خود قرارمان ده، و نعمت هايت را از ما مگير و آنچه از سلامتي و فضل تو در اختيار ماست، تغيير مده. و زماني که از در خانه بيرون مي رود، در آستانه در ايستاده، سوره هاي حمد و معوذتين، قل هو الله احد، آية الکرسي را در پيش رو و سمت راست و چپ بخواند و بگويد: خداوندا! مرا و آنچه با من است نگهدار. مرا و آنچه با من است سالم بدار و مرا و آنچه با من است با صورتي نيکو و زيبا به مقصد برسان. امام سجاد (ع) فرمود: هرگاه بنده اي از بندگان خداوند از خانه خارج مي شود، شيطان سر راهش مي آيد، اگر گفت: بسم الله دو فرشته (نگهبان براي انسان) به او گويند: خود را کفايت کردي و اگر گويد: آمنت بالله، به خداي ايمان دارم گويند: هدايت شدي و راه يافتي، پس اگر گويد: توکلت علي الله، بر خداي توکل کردم گويند: محفوظ ماندي، آنگاه شيطان از او دست کشيده، آنجا را ترک مي کند و مي گويد: چگونه از کسي که هدايت شده، محفوظ مانده و کفايت شده براي ما سودي حاصل خواهد شد؟

در روايتي امام صادق (ع) فرمود: هنگامي که به قصد حج و عمره از خانه خود بيرون آمدي - انشاء الله - پس دعاي فرج را بخوان و آن دعا اين است: لااله الاالله الحليم و الکريم، لااله الاالله العلي العظيم، سبحان الله رب السماوات السبع، و رب الأرضين السبع، و رب العرش العظيم و الحمد لله رب العالمين.

- بي خبر به مسافرت نرفتن

امام صادق (ع) به نقل از پيامبر (ص) فرموده اند: مسلماني که قصد مسافرت دارد بايد برادران ديني خود را از قصد خويش آگاه سازد و متقابلاً اين حق را ايجاد مي کند که موقع بازگشت برادران ايماني به ديدار او بيايند.

- بدرقه مسافر

مستحب است مسافر را دوستان و بستگانش بدرقه کنند. همچنين مستحب است براي مسافر دعا کنند. پيامبر(ص) هرگاه مؤمنان را بدرقه مي نمود، با آنان خداحافظي مي کرد و مي فرمود: خداوند بر تقواي شما بيفزايد و به سوي هر خيري شما را راهنمايي کند، و حاجات شما را برآورد، و دين و دنياي شما را سالم بدارد و شما را صحيح و سالم بازگرداند. امام صادق (ع) براي گروهي از اصحاب خود که پياده عازم حج بودند، دعا کرد و فرمود: خداوندا! آنان را بر قدم هايشان استوار بدار و شريان هاي ايشان را آرام دار(قوت قلب به آنان عنايت کن). آنگاه که اباذر را به تبعيدگاه مي بردند، علي، حسن و حسين (عليهم السلام) و عقيل پسر ابيطالب، عبدالله بن جعفر، و عمار ياسر او را بدرقه کردند و علي (ع) خطاب به آنان فرمود: با برادرتان اباذر خداحافظي کنيد، زيرا مسافر ناچار بايد به راه خود برود، و بدرقه کننده ناگزير است که بازگردد.

- انتخاب همراه

لذت سفر آنگاه افزون خواهد شد که انسان، رفيق و همنشين صميمي براي خود برگزيند تا سختي هاي سفر بر او هموار گردد. پيامبر(ص) به مسافران توصيه مي فرمود: ابتدا رفيق راه را انتخاب کنيد آنگاه مسافرت بنماييد "الرفيق ثم السفر" و در سخني ديگر به اميرالمؤمنين علي (ع) فرمود: به تنهايي سفر مکن، که همانا شيطان با شخص تنهاست، و او از دو نفر دورتر است و فاصله دارد. اي علي، همانا مردي که تنها مسافرت کند در معرض گمراهي است، دو نفر چنين اند، اما آنگاه که به سه نفر رسيدند، گروه و کاروان به حساب مي آيند.

- هم شأني در مسافرت، در انتخاب رفيق سفر، لازم است دقت نموده، همراهاني هم شأن و هم طراز را برگزيند تا در سفر به او خوش بگذرد.

- دعا و ذکر در حال حرکت

پيمودن راه هاي زمين و آسمان، همراه با فراز و نشيب و اوج و فرود است. اتومبيل به مناطق کوهستاني که مي رسد، جاده هاي پر پيچ و خم کوهستاني را طي کرده بالا مي رود و پس از رسيدن به قله، سرازير مي شود. هواپيما نيز از فرودگاه برمي خيزد، اوج مي گيرد و با رسيدن به مقصد فاصله خود را با زمين کم نموده، در فرودگاه بر زمين مي نشيند زائر در تمامي اين مراحل سزاوار است ياد خدا را زير لب زمزمه کند.

- مسافرت در شب

انتخاب شب براي مسافرت، توصيه رسول خدا (ص) است. امام صادق (ع) به نقل از از پيامبر (ص) فرمود: بر شما باد مسافرت در شب، زيرا زمين در شب در نورديده مي شود. قسمت پاياني شب براي آغاز سفر بهتر است، زيرا خداوند ابتداي شب را براي آسايش و راحتي انسان قرار داده، تا بدن استراحت لازم را داشته، و روح، نشاط خود را بازيابد.

- حفظ پول و اثاثيه

مسافر بايد حافظ و نگاهبان پول و اثاثيه خود باشد تا در طول سفر دچار مشکل نشود. صفوان جمال به امام صادق (ع) گفت: مي خواهم به حج بروم، خانواده من نيز همراه من است، پول و هزينه سفرم را در همياني که دارم بگذارم؟ و آن را به کمر ببندم؟ امام فرمود: بله، پدرم پيوسته مي فرمود: از توانمندي مسافر اينست که بتواند پول (و وسايل) خود را حفظ کند.

- همراه داشتن مواد خوراکي

مسافر بايد در سفر، از پاکيزه ترين خوراکي ها و بهترين مواد، همچون بادام، شکر و سويق و آرد نرم الک نکرده، توشه بردارد.

- نيازمندي هاي سفر

مستحب است مسافر نيازمندي هاي سفر را همچون: آينه، شانه، مسواک، دارو، درفش و نخ، سرپايي، ظرف آب، لباس، و با خود بردارد. در روايت آمده است، پيامبر (ص) هرگاه به سفر مي رفت چند چيز را همراه خود برمي داشت:

1- آينه

2- سرمه دان

3- شانه

4- مسواک

- حل مشکلات همسفران

در طول سفر اگر يکي از همسفران کمک بخواهد بايد ياري اش کرد که اين داراي ثوابي بس بزرگ است. ابان بن تغلب گويد: با امام صادق (ع) در طواف بودم مردي از اصحاب ما نزدم آمد و از من خواست تا براي انجام کاري همراهش بروم اما من دوست نمي داشتم امام صادق (ع) را رها کرده همراه او بروم. در همان حال که طواف مي کرديم باز آن مرد به من اشاره کرد، امام صادق (ع) وي را ديد و فرمود: کيست؟ گفتم: از ياران ماست، فرمود: با تو هم عقيده است؟ گفتم: آري، فرمود: نزد او برو، گفتم: طواف را قطع کنم؟ فرمود: آري، گفتم: گرچه طواف واجب باشد؟، فرمود: آري، ابان گويد: پس همراه او رفتم.

- جوانمردي در سفر

مستحب است مسافران در سفر، جوانمردي از خود نشان دهند. رسول خدا (ص) تلاوت قرآن، و حضور دائم در مساجد، و همراهي با برادران در حل حوائج و نيازهاي آنان را نشانه فتوت و جوانمردي در وطن، و فراواني و خوبي توشه و بخشش آن به همسفران، و کتمان اسرار همراهان، و خوش خلقي، و شوخي بدون معصيت را علائم جوانمردي در سفر دان استه اند.

منابع

سايت ايران توريسم

سايت حوزه

تهيه و تنظيم براي سايت تبيان: زهره پري نوش