عاقبت غم انگيز ستارگان کم جرم

باروري فضاي ميان ستاره اي (1)

تکامل يک ستاره در درجه ي اول بستگي به جرم آن ستاره دارد، همانطور که در بخشهاي قبلي ديديم، جرم يک ستاره، هم مقدار سوخت مورد نياز ستاره را تعيين مي کند و هم بيشترين دماي مرکزي را براي ايجاد واکنشهاي مختلف همجوشي هسته اي، فراهم مي آورد. ستارگان در دوره ي حيات خود به آهستگي جرم خود را به درون فضا از دست مي دهند. مثلاً خورشيد پروتونها و فوتونهايي را با سرعت زياد به سوي فضا پخش مي کند که به آن «باد خورشيدي» گفته مي شود. اين باد از ذره هاي پرانرژي ساخته شده است و پديده ي شفق قطبي را در روي قطب شمال و جنوب زمين ايجاد مي نمايد.

آيا مي دانيد که دم دنباله دارها هميشه بدون توجه به جهتي که دنباله دار در حال حرکت است، در جهت خلاف موقعيت خورشيد قرار گرفته اند؟ اين پديده به اين علت است که مواد خارج شده از دنباله دار توسط ذرات پرانرژي باد خورشيدي به سمت بيرون منظومه ي شمسي هل داده مي شوند، درست مثل اينکه دودي که از يک شمع خارج مي شود را فوت کنيم.

زماني که يک ستاره پير مي شود، بزرگتر، سردتر و قرمزتر مي شود و ناگهان مقدار انرژي خروجي اش زيادتر مي گردد. بعد از اينکه مرحله ي همجوشي هيدروژني را به پايان برد به شکل يک غول سرخ در مي آيد. اگر جرمش کمتر از حدود 8 برابر جرم خورشيد باشد، به مانند يک ابرنواختر منفجر نمي شود، بلکه شروع مي کند باد قوي تري را از خود به بيرون بپراکند، بادي که حدود 1 ميليون بار قوي تر از قبل است. بعد از چند ميليون سال، بعضي غول هاي سرخ مي توانند بدين شيوه کسري از جرم ذاتي خود را از دست بدهند و به آهستگي لايه هاي سطحي خود را به سوي فضا پف دهند و هسته ي خود را منقبض تر کنند. اين گازي که سطح ستاره را ترک مي کند، به درون فضاي سرد سفر مي کند و به ذرات ميان ستاره اي ميکروسکپي تبديل مي شود که از کربن و سيليکات تشکيل شده است.

در مقاله ي بعدي با مرحله ي نهايي زندگي يک ستاره ي کم جرم آشنا مي شويد.

ترجمه:

ا.م.گميني

منبع:

D.R.Altschuler, Children of the stars, 2002, p 41-45