معرفي مختصر آثار علامه حلي
معرفي مختصر آثار علامه حلي
1- الابحاث المفيدة في تحصيل العقيدة.
2- ابطال الجبر.
3- اثبات الرجعة.
4- اجوبة المسائل المهنائية الاولي، که جواب سوالات سيدمهنابن سنان بن عبدالوهاب جعفري حسيني مدني عبدلي است.
5- اجوبة المسائل المهنائية، که باز هم جواب سوءالات سيدمهناي مذکور است.
6- الادعية الفاخرة الماثورة عن العترة الطاهرة.
7- الاربعون مسالة في اصول الدين.
8- ارشاد الاذهان الي احکام الايمان، که حاوي تمام ابواب فقه بوده و بتصريح بعضي از اجله داراي پانزده هزار مساله است، و نسخه خطي آن در اغلب کتابخانه‌هاي عمومي و خصوصي موجود است.
9- استقصاء الاعتبار في تحرير معاني الاخبار، که خود علامه در خلاصة الاقوال گويد که اين کتاب استقصاء بي مانند بوده و در آن هر خبري را که بنظرش رسيده نقل کرده و در صحت و ضعف سند و کيفيت دلالت آنها مطالبي نگاشته است.
10- استقصاء البحث و النظر في مسائل القضاء و القدر، و يا استقصاء النظر في القضاء و القدر. که آن را در جواب سوال شاه خدابنده راجع بدليل مختار بودن انسان و مجبور نبودن او در افعال خود، نوشته است .
11- الاسرار، در امامت .
12- الاسرار الخفية في العلوم العقلية من الحکمية و الکلامية و المنطقية، که نسخه اصلي آن بخط خود علامه در خزانه غرويه موجود است و صاحب الذريعه آن را ديده است.
13- الاشارات الي معاني الامارات، و يا الاشارات الي معني الاشارات، که شرح اشارات و تنبيهات ابوعلي سينا است.
14- اَلفَين، يا کتاب اَلالفَين الفارق بين الصدق و المين، که داراي يک مقدمه و دو مقاله و يک خاتمه است. در مقاله اول هزار دليل به امامت حضرت علي بن ابي طالب عليه‌السلام اقامه کرده و در مقاله دوم نيز هزار دليل در ابطال شبهات مخالفين نوشته است. ولي در چاپي که در ايران شده است از هزار دليل دوم فقط بيست و چند دليل مذکور است، و گويا بقيه کتاب دستخوش حوادث گرديده است.
15- انوار الملکوت في شرح الياقوت، که شرح کتاب ياقوت نام ابواسحاق ابراهيم نوبختي از قدماي متکلمين اماميه است.
16- ايضاح الاشتباه في ضبط تراجم الرجال (به نقل الذريعة)، يا "في ضبط الفاظ اسامي الرجال" (به نقل روضات).
17- ايضاح التلبيس من کلام الرئيس و بيان سهوه و الرد عليه (از الخلاصه خود علامه)، و يا کشف التلبيس و بيان سيرة الرئيس (از محمدبن خاتون)، که در رد اعتراضات وارد بر شيخ الرئيس ابوعلي سينا است.
18- ايضاح السبل في شرح منتهي السوال و الامل، در اصول فقه . و نام اصلي آن غاية الوصول الي علم الاصول است.
19- ايضاح مخالفة السنة، در تفسير، حاوي رد ديني مطالبي است که مخالف کتاب و سنت نبوي است.
20- ايضاح المعضلات من شرح الاشارات، که شرح اشارات خواجه نصير طوسي است.
21- ايضاح المقاصد من حکمة عين القواعد، که شرح حکمة العين کاتبي قزويني است و در 1337 هـ.ش. با مقدمه و فهارس در تهران چاپ شده است.
22- بسط الاشارات، و آن شرح ديگري است بر اشارات و تنبيهات ابوعلي سينا.
23- بسط الکافية، که مختصر شرح الکافية در نحو است.
24- تبصرة المتعلمين في احکام الدين، که بارها در ايران چاپ شده و شروح بسياري بر آن نوشته‌اند.
25- تحرير الاحکام الشرعية علي مذهب الامامية، که شامل تمام ابواب فقه است بدون استدلال. و به تصديق بعضي از اهل فن داراي چهل هزار مساله مي‌باشد.
26- تحصيل الملخص.
27- التحفة، در علم هيئت.
28- تذکرة الفقهاء، در فقه استدلالي اماميه و مذاهب متداول عامه، و در ايران در دو جلد چاپ شده و به تذکره علامه مشهور است.
29- تسبيل الاذهان الي احکام الايمان، در فقه، و در يک مجلد است .
30- تسليک الافهام في معرفة الاحکام.
31- تسليک النفس الي حظيرة القدس، در نکات و دقايق علم کلام.
32- التعليم التام في الحکمة و الکلام.
33- التعليم الثاني، که چندين مجلد بوده و ظاهراً غير از کتاب مقاومات اوست که شامل مباحثه با تمام حکما است.
34- تلخيص الاحکام، که ظاهراً همان تلخيص المرام است.
35- تلخيص الکشاف، که تفسير قرآن مجيد بوده و ظاهراً غير از سر وجيز و قول وجيز و نهج ايمان است که آنها نيز تفسيرهاي علامه است، و شايد هم يکي از آنها باشد.
36- تلخيص المرام في معرفة الاحکام و قواعد الفقه و مسائله الدقيقة علي سبيل الاختصار، که دو نسخه از آن در کتابخانه رضويه موجود است.
37- التناسب بين الفرق الاشعرية و السوفسطائية.
38- تنقيح الابحاث في العلوم الثلاثة، در علوم منطق و طبيعي و الهي.
39- تنقيح القواعد، يا تنقيح قواعد الدين الماخوذة من آل يس.
40- تهذيب الاصول، که نام اصلي آن تهذيب طريق الوصول الي علم الاصول است. و گاهي آن را به تخفيف، تهذيب الوصول الي علم الاصول، و گاهي نيز تهذيب الاصول نامند.
41- تهذيب النفس في معرفة المذاهب الخمس.
42- التيسير الوجيز في تفسير کتاب اللّه العزيز، که در بعضي نسخ خلاصه علامه، بهمين نام ذکر شده و در برخي نسخ به نام السر الوجيز، و در بعضي ديگر بنام القول الوجيز ذکر شده است.
43- جامع الاخبار، و يا مجامع الاخبار، که ظاهراً تصحيف همان جامع الاخبار است.
44- الجبر و الاختيار، که ظاهراً غير از ابطال الجبر است.
45- جواب السوال عن حکمة النسخ في الاحکام الالهية، که در جواب سوال شاه خدابنده است، و نام آن وجيزه است .
46- جوابات المسائل المهنائية، که همان اجوبة المسائل است.
47- جواهر المطالب في فضائل اميرالمومنين علي بن ابي طالب عليه‌السلام.
48- الجوهر النضيد في شرح منطق التجريد.
49- حاشيه تلخيص الاحکام، که خود تلخيص الاحکام و حاشيه آن در نزد صاحب معالم بوده و او در مساله جواز طهارت با آب مضاف از آنها نقل مي‌کند.
50- حل المشکلات من کتاب التلويحات، که شرح کتاب تلويحات شيخ شهاب الدين سهروردي است.
51- خلاصة الاقوال في علم معرفة حال الرجال، يا في علم الرجال.
52- خلق الاعمال.
53- الدر المکنون في علم القانون، در منطق.
54- الدر و المرجان في الاحاديث الصحاح و الاحسان.
55- الدلائل و البرهان في تصحيح الحضرة الغروية.
56- الرسالة السعدية.
57- شرح ارشاد الاذهان خود علامه.
58- شرح الاشارات. در مجمع البحرين از شيخ بهائي نقل شده که شرح اشارات علامه با خط خودش نزد او موجود بوده است. و شايد اين کتاب همان کتاب الاشارات است که خود شرح اشارات ابوعلي سينا است.
59- شرح تجريد خواجه نصير طوسي، که به نام کشف المراد است.
60- شرح حکمة العين که همان ايضاح المقاصد است.
61- شرح شفاي ابوعلي سينا، در دو مجلد.
62- شرح قواعد خود علامه.
63- شرح مختصر ابن حاجب.
64- شرح نهج البلاغه، و يا مختصر شرح نهج البلاغه، که ملخص شرح نهج البلاغه استاد خود ابن ميثم بحراني است.
65- غاية الاحکام في تصحيح تلخيص المرام، که شرح او بر کتاب تلخيص المرام خود است.
66- غاية الوصول الي علم الاصول، که همان ايضاح السبل است.
67- قواعد الاحکام في معرفة الحلال و الحرام، که به قواعد علامه معروف است و چندين مرتبه در تهران چاپ شده و محل توجه اکابر فقها بوده و شروح بسياري بر آن نوشته شده است.
68- القول الوجيز في تفسير کتاب اللّه العزيز، که ظاهراً همان التيسير الوجيز است.
69- کاشف الاستار في شرح کشف الاسرار.
70- کشف الحق و نهج الصدق، که در مناظره سيد موصلي است.
71- کشف الخفاء من کتاب الشفاء، در حکمت.
72- کشف الفوائد في شرح قواعد العقائد، در کلام که شرح کتاب قواعد العقائد خواجه نصير طوسي است و در تهران به چاپ رسيده است .
73- کشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، در کلام که شرح تجريد خواجه نصير طوسي است، و بارها در بمبئي و ايران چاپ شده، و به تصديق ارباب تحقيق اگر اين شرح علامه نبود، مطالب کتاب تجريد خواجه نصير با آن همه شروح بسياري که دارد در بوته اجمال مي‌ماند.
74- کشف المقال في احوال الرجال، که کتاب رجال کبير علامه است. و خلاصة الاقوال ملخص همين کتاب است.
75- کشف المکنون من کتاب القانون، در نحو، که مختصر شرح جزولية است.
76- کشف اليقين في فضائل اميرالمومنين عليه‌السلام.
77- الکشکول في ما جري علي آل الرسول صلي‌الله‌عليه‌و‌آله که برخي آن را ازآن ِ سيد حيدر بن علي حسيني عبيدلي مي‌دانند.
78- المباحثات السنية و المعارضات النصيرية.
79- مبادي الوصول الي علم الاصول.
80-مجامع الاخبار (از روضات)، که همان جامع الاخبار است.
81- المحاکمات بين شراح الاشارات، در سه مجلد.
82- مختلف الشيعة في احکام الشريعة، که شامل مسائل فقهيه خلافيه شيعه از اول فقه تا آخر آن با ادله هر يک از اقوال مختلف و رد و قبول آنها است، و در تهران به چاپ رسيده است.
83- مدارک الاحکام، در فقه. و به نوشته روضات، فقط در طهارت است.
84- مراصد التوفيق و مقاصد التحقيق، در منطق و علم طبيعي و الهي.
85- مصابيح الانوار، در حديث . طبق گفته خود علامه، اين کتاب محتوي تمام احاديث اماميه است و هر حديثي در باب متعلقبه فن مربوط بدان حديث ذکر شده. و هر فني را به ترتيب حضرات معصومين چندين باب نموده است، مثلاً در باب اول هر فن، احاديث مربوط به آن فن را که از پيغمبر (صلي‌الله‌عليه‌و‌آله) رسيده نگاشته است و به همين ترتيب تا آخر ائمه اطهار عليه‌السلام.
86- المطالب العلية في علم العربية.
87-معارج الفهم في شرح النظم.
88- المعتمد، در فقه.
89- المقاصد الوافية بفوائد القانون و الکافية، که حاوي مطالب کافية و جزولية است.
90- المقاومات، در حکمت، که حاوي مباحثه با حکماي سابق است.
91- مقصد الواصلين، در اصول دين.
92- مناهج اليقين في اصول دين، که به نام منهاج اليقين نيز ذکر شد.
93- منتهي المطلب في تحقيق المذهب، در فقه استدلالي، که از طهارت تا آخر باب جهاد و مقدار قليلي از باب تجارت در دو جلد درتبريز چاپ شده است. در اين کتاب آراء و مذاهب تمام مسلمين که در احکام فقهيه دارند ذکر شده، و مولف بعد از رد ادله مخالفين راي و نظر خود را موافق ادله شرعي ذکر مي‌کند.
94- منتهي الوصول الي علمَي الکلام و الاصول.
95- منهاج الاستقامة، که ابن تيمية در رد آن چند جلد کتاب نوشته است.
96- منهاج الصلاح في مختصرالمصباح، که مصباح شيخ طوسي را ملخص کرده و يک باب هم در اصول عقايد به ده باب آن افزوده است که بين علما و محصلين داير و به باب حادي عشر معروف بوده و شروح بسياري بر آن نوشته‌اند.
97- المنهاج في مناسک الحج .
98- منهاج الکرامة في الامامة، که براي شاه خدابنده تاليف کرده و در ايران چاپ شده است.
99 - منهاج الهداية و معراج الدراية في علم الکلام.
100- منهاج اليقين، که همان مناهج اليقين است.
101- نظم البراهين في اصول الدين.
102- النکت البديعة في تحرير الذريعة في اصول الدين.
103- نهاية الاحکام في معرفة الاحکام، که بقول روضات فقط در باب طهارت و صلاة است.
104- نهايةالمرام في علم الکلام.
105- نهاية الوصول الي علم الاصول.
106- نهج الايمان في تفسير القرآن، که به گفته خود علامه ملخص کشاف و تبيان و غير آنهاست.
107- نهج الحق و کشف الصدق، که فضل بن روزبهان ردّي بر آن نوشته است.
108- نهج العرفان في علم الميزان.
109- نهج المسترشدين في اصول الدين، که فاضل مقداد شرحي بر آن نوشته و آن شرح را «ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين» ناميده، و متن و شرح هر دو در بمبئي يک جا چاپ شده است.
110- نهج الوصول الي علم الاصول.
111- النهج الوضاح في الاحاديث الصحاح.
112- واجب الاعتقاد.
113- الوجيزه في جواب سوال الشاه خدابنده، که در جواب السوال ذکر شد.
منابع:
تاريخ مفصل ايران، مغول
کشف الظنون
ريحانة الادب ج 3
روضات الجنات
هدية الاحباب
مستدرک الوسائل
الذريعة