خورشید بی غروب
خورشيد بي‌غروب
گرچه رازي در سال 304 خورشيدي؛ 313 هجري قمري در زادگاهش چشم از جهان فروبست اما خورشيد نبوغ رازي با آثار ماندگارش هميشه بر تاريخ علم مي‌تابد. رازي مؤلف و پژوهشگر پرکاري بود. طبق فهرستي که ابوريحان بيروني در کتاب « فهرست کتب رازي » ارائه کرده 184 عنوان کتاب در زمينه‌هاي مختلف است که 56 کتاب مرتبط با طب، طبيعيات، 33 كتاب؛ منطق، 7 كتاب؛ رياضيات و اخترشناسي، 10 كتاب؛ تفسير و تخليص كتاب‌هاي فلسفي و پزشكي ديگران، 7 كتاب؛ علوم فلسفي و تخميني، 17 كتاب؛ ماوراءالطبيعه، 6 كتاب؛ الهيات، 14 كتاب؛ كيميا، 22 كتاب؛ كفريات، 2 كتاب و فنون مختلفه، 10 كتاب.
با ذکر برخي از تاليفات وي اين فصل را به پايان مي‌بريم به اميد آنکه شما فصلي نو در تاريخ علم بگشاييد.
1. جامع کبير ( الحاوي ) : اين کتاب بزرگ‌ترين دانشنامه‌ي پزشکي است. رازي در آن نظريه‌هاي پزشکي طبيبان پيش از خود را باذکر منبع و بدون تغيير گردآوري کرده است. ابوعلي سينا در تاليف قانون از اين کتاب بهره‌ي فراوان برده است. اين کتاب در 1297 ميلادي به لاتين ترجمه شده و بارها در اروپا تجديد چاپ گرديد و جز کتاب‌هاي دانشکده پزشکي پاريس در 1395 بود.
2. الکناش منصوري: زماني که رازي به در خواست ابوصالح منصوربن اسحاق ساماني، والي ري به زادگاه خود بازگشت و رياست بيمارستان ري را به عهده گرفت اين کتاب را به نام وي نوشت. در اين کتاب رازي از تشريح استخوان‌ها وعضلات، مغز، قلب، چشم، کليه و مثانه، دستگاه گوارش، ستون فقرات و زوائد و سوراخ‌‍‌هاي آن، نخاع و غيره سخن گفته است. در مجموع اين کتاب حاوي 10 مقاله در توضيح مفاهيم پايه‌اي پزشکي است و بعد از الحاوي مهمترين کتاب پزشکي وي است. مقاله‌ي 9ام آن با نام « درباره‌ي درمان همه‌ي بيماري‌ها از فرق سر تا نوک پا » بسيار مورد توجه بوده است و به طور جداگانه نيز در اروپا به چاپ رسيده است. اين کتاب نخستين کتاب پزشکي چاپ شده به شيوه‌ي گوتنبرگ است.
3. الجدري و الحصبه ( آبله وسرخک ) : پيرامون آبله و سرخک و شرح تفاوت‌هاي آنها است. همان طور که گفته شد رازي اولين پزشکي است که متوجه تفاوت اين دو بيماري شد و به تاليف کتاب درباره‌ي آن پرداخت. نکته‌ي جالب در مورد اين کتاب شيوه‌ي نگارش آن است که با اصول امروزي مطابقت مي‌کند.
4. تقاسيم العلل: رازي در اين کتاب به دسته‌بندي و طبقه‌بندي بيماري‌ها پرداخته و چکيده‌اي از روش‌هاي درماني آنها را بيان کرده است.
5. الفصول (المرشد): چکيده‌ي پزشکي مي‌باشد.
6. في محنه الطبيب و کيف ينبغي ان يکون: به شرح ويژگي‌هاي لازم براي پزشک مي‌پردازد.
7. برء الساعه: در آن فوريت‌هاي پزشکي را ارائه کرده.
8. من لايحضره طبيب: روش‌هاي خود درماني را براي اشخاصي که به پزشک دسترسي ندارند فراهم کرده است.
برخي از کتاب‌هاي رازي، به مرض خاصي اختصاص يافته و به شرح تجربيات و مطالعات وي درباره‌ي آن و روش‌هاي درماني‌اي که براي آن يافته است پرداخته، از آن جمله کتاب‌هايي در مورد؛ درد روده ( کتابي في القولنج )، نقرس و درد مفاصل ( کتابه في النقرس و اوجاع المفاصل)، بيماري‌هاي فصل پاييز و علت افزايش بيماري در اين فصل ( في العله التي صار الخريف ممرضا ) ، حساسيت و زکام ناشي از گرده‌ي گل در فصل بهار ( في العله التي تحدث الورم و الزکام في رووس الناس الوقت الورد ).
رازي که به تغذيه به عنوان راهي براي درمان و پيشگيري از بيماري توجه داشت کتاب‌هايي نيز در زمينه‌ي علم تغذيه نگاشته از قبيل:
1. دفع المضار الاغذيه که به نام بهداشت غذايي در عصر حاضر به چاپ رسيده و در زمينه‌ي جلوگيري از زيان غذاها است.
2. اطمعه المريض؛ درباره‌ي غذاي بيماراست.
3. تقديم الفاکهه قبل الطعام و تاخير منه؛ در باب فوايد خوردن ميوه پيش و پس از غذا.
4. منافع الاغذيه و مضارها؛ در آن از خواص گندم، حبوبات، گوشت تازه و خشک، ماهي، آشاميدني‌ها و ... سخن گفته و فصولي راجع به اشتها، هضم غذا، ورزش، پرهيزهاي غذايي و مسموميت‌هاي غذايي دارد.
در زمينه‌ي دارو و داروسازي کتاب‌هاي زير را برجاي نهاده:
• القرابازين الکبير و القرابازين الصغير: داروهايي را که پزشکان بايد با آنها آشنا باشند را معرفي مي‌کند.
• الادويه المسهله الموجود في کل مکان: پيرامون داروهايي که دسترسي به آنها راحت است مي‌باشد.