برگی از دفتر زندگانی

شیخ محمد بن حسن حر عاملى در سال 1033 ق . در روستاى "مشغره "از توابع جبل عامل چشم به جهان گشود. صاحب اعیان الشیعه درباره این منطقه مى نویسد:

"جبل یكى از مراكز مهم عامل است كه شخصیتهاى ارزنده اى همچون شیخ بهایى و شهید ثانى ، تحویل جامعه اسلامى داده است " (1)

دیارى كه شیخ حر عاملى در آن چشم به جهان گشود یكى از سرزمینهاى تشیع و عالم پرور است كه تشیع آن ریشه در تبعید ابوذر دارد. شیخ حر عاملى در امل الامل در این باره مى نویسد: "هنگامى كه در زمان عثمان ابوذر به شام تبعید شد و مدتى در آنجا ماند گروه زیادى در آن سامان شیعه شدند. سپس معاویه او را به روستاها تبعید كرد و او به جبل عامل آمد و از آن روز مردم به تشیع رو آوردند. (2)

قاضى نورالله شوشترى نیز می‌نویسد: "...هیچ قریه اى از آن نیست كه جمعى از فقها و فضلاى امامیه در آنجا نباشند." (3)

از تبار حر

سر سلسله خاندان شیخ حر عاملى (حر بن یزید ریاحى ) نخستین قربانى عشق حسین علیه السلام در روز عاشوراست . شیخ حر در خانه (آل حر) قامت برافراشت. خانه اى كه سخاوت بارزترین خصلت اهل آن به شمار مى رفت و روى گشاده و اخلاق نیكوى آنان زبانزد عام و خاص بود و نسل در نسل به عنوان حاملان در گرانبهاى علم و ادب و پرچم شهادت و شهامت شناخته مى شدند.

"خاندان شیخ حر عاملى خاندانى است كه از قدیم، خانه علم و معرفت بوده و افراد برجسته زیادى از آن جوشیده اند و تا امروز از آن مى جوشند و به موجب سخاوت و اخلاق نیك ممتاز است .) (4)

علامه امینى مى نویسد:

"از این خاندان گوهر خیز (حر) مردانى برخاسته اند كه دیر زمانى بر مسند دانش و تقوا نشسته اند و مشعل هدایت دین آموز و دنیا ساز، پیشوا و رهبر و دانشمند و پرهیزكار بودند" (5)

گویا دست تقدیر روزگار بر آن بود كه او در یكى از بهترین نقاط معنوى و از میان معنوى و از میان بهترین خاندان پا به عرصه گیتى نهد.

پرورش در دامان معرفت

هیچ كس منكر این مساله نیست كه وارثت در شكل گیرى شخصیت كودك تاثیر گذار است و خانواده اولین كلاس درس زندگى است . شیخ حر پاكى و لطافت را تنها از یك سو به ارث نبرده بود. مادرش طلایه دار زهد و تقوا به شمار مى رفت بلكه در زمره ادیبان وفاضلان زمان خود و داراى مرتبه بلندى بود.

آیه الله العظمى سید شهاب الدین مرعشى (ره ) در سجع البلابل درباره خانواده مادر شیخ مى نویسد:

"مادر بزرگوار حر عاملى دختر علامه شیخ عبدالسلام فرزند حر است كه دخترى فاضل و ادیب بود"

شیخ حر خود درباره پدربزرگ مادرى خود مى نویسد:

"او دانشمندى عظیم الشان و بلند پایه و زاهدى عابد و پارسا و فقیهى حدیث دان و مورد اعتماد بود كه زهد و عبادت هیچ كس به او نمى رسد. او در فقه و ادبیات عرب استادى زبر دست بود."(6)

گذشته از زهد و پارسایى پدر بزرگ مادرى اش كه همراه شیر مادر زاهدش به او ارث رسیده بود شیخ حر از پدر بزرگ پدرى خود نیز شهادت را چون سر سلسله این خاندان حر بن یزید بن ریاحى به ارث برده بود. شهید شیخ على فرزند محمد حر عاملى مشغرى پدر بزرگ شیخ حر عاملى است .

شیخ حر عاملى درباره پدر بزرگ ادیب و دانشمندش مى نویسد:

"او عالمى فاضل و بود و عابدى ستوده كردار و عظیم الشان و شاعر كارآزموده و ادیب،‌ تحصیلاتش نزد شیخ حسن (مولف كتاب معالم ) و سید محمد (مولف مدارك ) و دیگر استادانش صورت گرفت ... نویسندگان ریاض العلماء و روضات الجنات ، نجوم السماء و دیگر فرهنگ هاى رجال از او تجلیل كرده و نوشته اند كه بر اثر مسمومیت شهید شد"(7)

از این شهید بزرگ چهار فرزند بر جاى ماند:

1- شیخ حسین كه داراى فضل و دانش و شیواگویى و شاعر و فردى شایسته بود.

2- شیخ محمد كه به گفته شیخ حر عاملى فاضلى دانشمند ، محققى دقیق ، حافظ قرآن ، عابد ، شاعرى كارآزموده ، ادیب و شخصى مورد اطمینان بود.

3- شیخ حسن (پدر بزرگوار شیخ حر عاملى ) شیخ حر درباره ویژگیهاى این پدر فرزانه و عالم خود مى نویسد:

(او دانشمندى فاضل ، زبردست ، ماهر ، شایسته ، ادیب ، فقیه و مورد اعتماد بود. وى حافظ قرآن و آشنا به رشته هاى علوم عربى و فقه و ادب بود. مردم در مسائل فقهى بویژه مسایل ارث به او مراجعه مى كردند.) (8)