بیا بریم پل

آثار تاریخی فراوانی که در گستره جغرافیایی سرزمین پهناور ایران بنا شده است، نشانه روشنی از معماری باشکوه و بی‌مثال تمدن ایران است؛ معماری هزاران ساله‌ای که در پیش از اسلام و بعدازآن به‌عنوان الگویی تأثیرگذار در معماری سایر کشورها شناخته‌شده است.

فارغ از فرم و فضایی که در معماری ایران وجود دارد، سازه بناهای تاریخی ایران و به قول عامیانه مهندسی بافکر و اندیشه‌ای که در ساخت آن جریان داشته است، باعث شده تا پس از گذشت سال‌ها و در پس بی‌توجهی‌ها و ناملایماتی انسان‌ها، هنوز هم بسیاری از این بناها سرپا بوده و به حیات خود ادامه دهند. پل‌های تاریخی ایران، نمادی عینی از مهندسی بی‌نظیر ساخت ابنیه راه و جاده در سرزمینی است که ناهمواری‌های جغرافیایی آن زبانزد عام و خاص است.

به مناسبت روز مهندس، نگاهی داریم به چند پل تاریخی با جذابیت‌های خاص گردشگری که در اغلب اوقات سال، موردتوجه و اقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرند.

راه باستانی، پل‌های ساسانی

لرستان را می‌توان مهد و پایتخت پل‌های ایران دانست. سازه‌هایی که زمان ساخت آن به‌پیش از اسلام بازمی‌گردد. روزگاری که سرزمین زاگرس و خوزستان، نگین درخشان تمدن اشکانی و ساسانی بود. پل‌دختر و پل گاومیشان و پل کشکان از نمونه‌های شگفت‌انگیز سازه‌های مهندسی در عهد ساسانیان هستند.

از پل‌دختر که امروز شهرستانی هم به همین نام وجود دارد، تنها یک دهانه طاق باقی‌مانده؛ پلی که دو شهر ساسانی شاپور خواست و جندی‌شاپور را به هم متصل می‌کرده است. ارتفاع 30 متری و دهانه 12 متری همین تک دهانه باقی‌مانده، نشانه‌ای است از یک پل باشکوه و اصطلاحاً غول‌پیکر در روزگاری که خبری از ماشین‌آلات راه‌سازی و ... نبوده و هرچه هست زاییده هنر دست و ذهن انسان‌هایی خبره و ماهر است.

در نزدیکی همین پل، پلی دیگر به نام گاومیشان بر روی رودخانه سیمره قرار دارد که دهانه‌های آن به‌عنوان بزرگ‌ترین دهانه پل‌های تاریخی جهان محسوب می‌شود. پرسشی که ذهن هر گردشگری را پس از دیدن این سازه زیبا درگیر می‌کند این است که مهندسان و معماران آن دوره، چگونه با کمترین امکانات، پلی ساخته‌اند که هر دهانه آن پنجاه متر عرض دارد.

از پلدختر که به سمت مرکز استان بروید، با بزرگ‌ترین پل ایران روبرو خواهید شد که به‌عنوان مادر پل‌های ایران شناخته می‌شود. کشکان در نار بقایای پل‌های ساسانی در مسیر راه باستانی شاپور ساخته‌شده و طول و ارتفاع آن به ترتیب به بیش از 133 و 26 متر می‌رسد.

در همسایگی لرستان و ایلام در شهر تاریخی دزفول، یکی از شاهکارهای مهندسی ایران بناشده است که پس از گذشت 17 قرن، هنوز هم سالم و پابرجاست. از نکات جالب‌توجه درباره پل تاریخی شهر دزفول، عبور و مرور خودروها از روی آن تا یک دهه پیش بوده که نشان از استحکام و مقاومت بالای آن است. پل دزفول بر روی رودخانه دز، دو بخش شهر را به یکدیگر متصل می‌کند و یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر است که خصوصاً شب‌ها زیبایی چشم‌نوازی دارد.

نوستالژی پل‌ها در اصفهان

اصفهان به‌راستی نصف جهان است و زاینده‌رود یا همان زنده رود موجب حیات و ممات این شهر. معماران عهد صفوی، برای استفاده از زاینده‌رود زیبا، سازه‌هایی را بر روی آن احداث کرده‌اند که حالا به‌عنوان پل‌های اصفهان شهره عام و خاص هستند و هرگاه که نامی از اصفهان می‌آید، ناخودآگاه شنونده را به یاد این سازه‌های مهندسی‌شده می‌اندازد. سی‌وسه‌پل و پل خواجو مشهورترین پل‌های اصفهان هستند و میزبان همیشگی گردشگران.

سی‌وسه‌پل یکی از شاهکارهای پل‌سازی در دنیاست. پلی با طول حدود 300 متر و عرض 14 متر در دوطبقه ساخته‌شده که استفاده از مصالحی بوم آورد و بادوام در مقابل آب و رطوبت باعث ماندگاری آن شده است. پایه‌های سنگی و دهانه‌های آجری و استفاده از ملات ساروج به‌عنوان یک بتن ضد آب از ابتکارات مهندسی آن زمان است. این پل در سال 2014 به خاطر هندسه شگفت‌انگیز و بهره‌گیری از قوانین فیزیک آب در ساخت آن به‌عنوان یکی از ده پل جادویی جهان شناخته‌شده است.

خواجوی پیر و دوست‌داشتنی، پل دیگری است که نامش بانام اصفهان گره‌خورده است اما در سایه سی‌وسه‌پل قرارگرفته است. حتی بسیاری از غیر اصفهانی‌ها نیز در نگاه اول آن را با سی‌وسه‌پل اشتباه می‌گیرند. این پل شاهی، علاوه بر معماری خیره‌کننده‌اش، یکی از شاهکارهای سدسازی در ایران هم به شمار می‌رود. مهندسان آن زمان کارکردی دوگانه برای آن در نظر گرفته بودند. یک پل ارتباطی و هم یک سد برای ایجاد دریاچه‌ای مصنوعی که با بستن دریچه‌های به وجود می‌آمده است. دریاچه‌ای برای تفریح و قایقرانی و البته آبیاری زمین‌های کشاورزی.

مقاومت در کناره دریا

داستان پل لاتیدان در نزدیکی بندرعباس در نوع خود جالب است؛ سرزمینی در کناره دریا که شاید ازنظر من و شما بیشترین نیازش به قایق و کشتی باشد تا پل؛ اما پل لاتیدان یکی از معدود پل‌های ایرانی است که باهدف نظامی ساخته شد. درست مثل پل‌هایی که در دوره دفاع مقدس ساخته شد.

لاتیدان به دستور شاه‌عباس برای بیرون راندن پرتغالی‌ها در جنوب ایران ساخته شد و بعدازآن در اختیار بازرگانان قرار گرفت تا به‌عنوان یک راه تجاری استفاده شود. بزرگ‌ترین شاخصه مهندسی این پل، طول آن است که تقریباً سه برابر سی‌وسه‌پل اصفهان می‌شود. از استحکام سازه آن همین بس که براثر طغیان رودخانه سال‌ها در زیر گل‌ولای مدفون بوده و در دهه هفتاد مجدداً سر از خاک برآورده است.

یکی از نکات جالب‌توجه پل لاتیدان، مصالح سنگی به آر رفته در آن است. برخلاف بسیاری از پل‌های ایران خبری از آجر در این پل نیست. داستان سازه‌های بزرگ و کوچک مهندسی در ایران به همین چند پل تاریخی ختم نمی‌شود. بسیاری از ابنیه دیگر ایران سازه‌هایی مهندسی دارند. طاق‌ها و گنبدها، مناره‌ها و برج‌ها و... همگی نمادی از تلفیق معماری در کنار مهندسی است.

---