آشنایی با مقولات اقامه نمـاز به وقت سفر

از آنجا كه دين اسلام همواره با سماحت و آساني همراه است، شيوه اقامه نماز نيز براي شخص مسافر كمي متفاوت مي‌شود تا سختي راه بر او چيره نشود. به همين دليل، هنگامي كه يك شخص تعريف مسافر را در شرع پيدا كرد بايد نمازهاي ۴ركعتي‌اش را به‌صورت ۲‌ركعتي بخواند. در اين صفحه سعي كرده‌ايم به احكام نماز مسافر بپردازيم و به برخي از سؤال‌هاي رايج نيز پاسخ بدهيم. فقط يادتان باشد كه احكام مربوط به وطن و بلادكبيره را در هفته آينده بررسي مي‌كنيم.همچنين براي بيشتر دانستن در اين زمينه بايد به رساله‌هاي مراجع عظام مراجعه كنيد.

مسافر چه‌كسي است؟

مسافر در اصطلاح شرعي تعريف خاص خودش را دارد. يك نفر از يك مبدأ مشخص به سوي مقصدي حركت مي‌كند. او با شرايطي طبق شرع مسافر مي‌شود كه اين شرايط در زير آمده است:
اولين و اصلي‌ترين شرط مسافر اين است كه قصد سفري داشته باشد كه رفت و برگشت آن حداقل ۸فرسخ راه باشد. بيشتر مراجع عظام مبناي ۸ فرسخ شرعي را برابر ۴۵كيلومتر دانسته‌اند، اما مقام معظم رهبري اخيرا نظر به ۴۷كيلومتر داده‌اند.

دومين شرط مسافر اين است كه حداقل مسير رفت آن ۴ فرسخ شرعي باشد. در تعيين طول مسير رفت و برگشت، محل مقصد ملاك نيست، بلكه طول مسيري كه مسافر طي مي‌كند مهم است. مثلا اگر شما از جاده‌اي رفتيد كه تا مقصد كمتر از ۴ فرسخ بود، اما مجموع رفت و برگشت شما‌‌ همان ۸ فرسخ شد، مسافر نيستيد اما اگر به‌‌ همان مقصد با مسيري رفتيد كه ۴ فرسخ را پر كرد حكم مسافر بر شما جاري مي‌شود. مثلا اگر مسير رفت ۵ فرسخ و مسير برگشت ۳ فرسخ باشد، يعني مجموع سفرتان بيشتر از ۸ فرسخ باشد، حكم مسافر را خواهيد داشت.

چه مسافراني نمازشان كامل است؟

اول: كساني كه به قصد اقامت بيش از ۱۰ روز به سوي مقصد مي‌روند.
دوم: كساني كه شغلشان سفر است يا با سفر كردن ارتباط مستقيم دارند.
سوم: كساني كه به قصد امر غيرحلال سفر مي‌كنند يا پدر و مادرشان از انجام سفرشان راضي نيستند.
چهارم: كساني كه مسير رفتشان تا مقصد كمتر از ۴ فرسخ شرعي است.
پنجم: كساني كه از اول قصد سفر بيش از ۴ فرسخ نداشته‌اند اما به ضرورت مرحله به مرحله سفرشان طولاني‌تر شده است. اينها هم بايد نماز خودشان را كامل بخوانند.
ششم: كساني كه در سفر به وطنشان مي‌رسند.

شغل چه‌كسي مسافرت است؟

بنا به فتواي مقام معظم رهبري، شغل هر فرد در تعريف عرفي آن كاري است كه منبع درآمد و كسب روزي باشد. مثلا استادان دانشگاه، راننده‌ها، فرماندهان نظامي و امثالهم هر كدام‌يك شغل و تعريف عرفي خودشان را دارند اما دانشجويي و سربازي شغل محسوب نمي‌شوند، چرا كه منبع كسب درآمد نيستند و حالت موقت براي شخص دارند. پس همه دانشجو‌ها و سرباز‌ها وقتي به محل تحصيل و خدمتشان مي‌روند و كمتر از ۱۰ روز اقامت دارند بايد در سفر نمازشان را شكسته بخوانند. نكته ديگر اينكه كساني هم كه شغلشان مسافرت كردن است، بايد بين سفر‌هايشان كمتر از ۱۰روز فاصله باشد. مثلا شخصي كه از تهران براي تدريس به بندرعباس مي‌رود، اگر هر 2هفته يك‌بار به آنجا برود بايد نمازش را شكسته بخواند، اما اگر هفته‌اي يك‌بار مي‌رود و برمي‌گردد، نمازش كامل است.

نماز قضاي مسافر چگونه است؟

كسي كه نمازش در وطن قضا شده و حالا به مسافرت مي‌رود و قصد دارد آنجا قضاي نماز‌هايش را به‌جا آورد، مثلا به نيت سفر ۵ روزه عازم مشهد مقدس شده و مي‌خواهد جبران مافات كند، چون نمازش در وطن قضا شده در مسافرت بايد قضاي آن را به‌صورت كامل بخواند، ۴ ركعتي‌هاي قضايش شكسته نمي‌شود. اما اگر در سفر، نماز مسافر قضا شود و بعد به وطن برسد، بايد نمازش را به‌‌ همان صورت شكسته به جاي آورد.

در مسافرت چه نيتي بكنيم؟

هنگامي كه احكام مسافر بر شخص جاري است، تنها نمازهاي ۴ ركعتي را بايد به‌صورت 2ركعتي بخواند؛ يعني نمازهاي صبح و مغرب او‌‌ همان 2 و 3 ركعتي باقي مي‌ماند. براي نيت نماز شكسته هم لازم نيست شخص در نيتش به واژه شكسته اشاره كند. همين كه قصد خواندن نماز شكسته دارد و نيت نيز همين باشد كافي است.

نماز شكسته هم جماعت دارد

اگر پيش‌نماز و مسافر‌ها همگي در سفر هستند و قصد خواندن نماز جماعت داشته باشند مانعي براي خواندن نمازشان وجود ندارد. همچنين اگر امام جماعت مسافر باشد و بقيه نمازشان كامل باشد، باز هم نماز جماعت مجاز است؛ به اين شكل كه امام، نماز 4 ركعتي را در ركعت دوم تمام مي‌كند و نمازگزاران از ركعت سوم، نمازشان را به‌صورت فرادا مي‌خوانند.

همچنين مسافرهايي كه نمازشان كامل نيست مي‌توانند در نماز جماعت به امامت كسي كه نمازش كامل است شركت كنند، اما نمازهاي ۴ركعتي‌شان شكسته خواهد شد و زود‌تر از بقيه سلام مي‌دهند. البته مسافرهايي كه نمازشان شكسته است و در جماعتي حضور مي‌يابند كه نماز كامل مي‌خوانند، نمي‌توانند در صف اول نماز بايستند؛ چرا كه نمازگزار بايد از پهلو و يا جلو به صف وصل شود. در چنين شرايطي، حضور نمازگزاراني كه نمازشان شكسته است، باعث عدم‌اتصال در صف اول مي‌شود و به همين دليل آنها بايد در صف‌هاي بعدي به امام جماعت اقتدا كنند. توصيه مؤكد هم اين است كه بلافاصله بعد از ركعت دوم كه سلام داد، در ركعت سوم براي خواندن نماز قضا يا نمازي ديگر به جماعت بپيوندد تا اتصال صف‌ها به‌هم نخورد.

حد ترخص، همان حد مسافت است؟

در اصطلاحات شرعي يك حد ترخص داريم و يك حد مسافت. حد مسافت ۴ فرسخ شرعي است اما حد ترخص آن است كه شما از شهر يا روستايي آنقدر فاصله بگيريد كه ساختمان‌هاي معمولي يكي- دوطبقه آن را نبينيد يا به تعبيري ديگر صداي اذان آن شهر و روستا به گوشتان نرسد. معمولا اگر حدود ۵ كيلومتر از شهر يا روستايي فاصله بگيريد حد ترخص را رد كرده‌ايد. تفاوت اين دو در آن است كه مسافر قبل از خارج شدن از حد ترخص، نمازش شكسته نيست و روزه‌اش هم كامل است، حتي اگر قصد سفر داشته باشد. اما اگر به قصد سفر از شهر بيرون رفت و از حد ترخص(حدود 5 كيلومتر) عبور كرد ولي هنوز به مسافت شرعي (حدود 23 كيلومتر) نرسيده بايد نمازش را شكسته بخواند.

ندانيم مقصدمان كجاست؟

كسي كه مثلا به‌دنبال گمشده‌اي مي‌رود و نمي‌داند چه مقدار بايد برود تا مقصود خود را پيدا كند، بايد نماز را تمام بخواند، ولي در برگشتن، چنانچه تا وطن يا محل اقامتش -رفت و برگشت-۸ فرسخ يا بيشتر باشد نماز او شكسته است. در برخي از شهر‌ها اقدام مناسبي انجام شده و همانند تابلوهاي راهنمايي و رانندگي، حد ترخص و حد مسافت‌‌ همان شهر به شهروندان نشان داده شده است. مسافر‌ها مي‌توانند به اين تابلو‌ها نيز اعتماد كنند و مبنا را‌‌ همان قرار بدهند. ضمنا هرزمان مسافر به وطن خود وارد شود سفر او قطع مي‌شود.

هميشه بانماز باشيم

حجت‌الاسلام والمسلمين ابراهيم رازيني همداني، مشاور عالي نماينده ولي فقيه و رئيس هيأت فقهي و حقوقي سازمان اوقاف و امور خيريه مهمان اين صفحه ماست. او توجه به نماز در همه حالات را جزو وظايف يك مسلمان مي‌داند. براي اطلاع از احكام نماز مسافر از ايشان خواستيم تا در اين مطلب همراه‌مان باشد.

نكاتي درباره نماز مسافر

شهرهاي بزرگي مثل تهران كه ساختمان‌هاي بزرگ و برج‌هاي آن از فاصله بيش از ۴فرسخ شرعي هم ديده مي‌شوند آيا حد ترخصشان با ديگر شهر‌ها فرق مي‌كند؟
خير. ترخص، يعني فاصله گرفتن از شهر به اندازه‌اي كه تنها خانه‌هاي معمولي يك يا دوطبقه آن ديده نشود و يا صداي اذان آن به گوش نرسد. مثلا ديده شدن برج ميلاد به نشانه شهر تهران از فاصله بيش از ۴ فرسخي ملاك نيست و حد ترخص به‌‌ همان ۲ مورد معمول و عرفي است كه شرح آن داده شد.

اگر شخص مسافر حواسش نبود كه بايد نماز ۴ ركعتي‌اش را شكسته بخواند، حالا بايد چه كند؟
اگر قصد ۴ ركعتي داشت و ميان نماز به خاطرش آمد كه مسافر است و بايد نمازش را 2ركعتي بخواند ۲ حالت دارد؛ اگر پيش از ركعت سوم يادش بيفتد مي‌تواند پس از تشهد، سلامش را بدهد و نماز را پايان دهد و مشكلي هم به‌وجود نيايد. اگر پيش از رفتن به ركوع ركعت سوم يادش آمد، يعني هنگامي كه دارد ذكر ركعت سوم را مي‌گويد، مي‌تواند بنشيند و سلام بدهد و به‌خاطر قيام اضافه‌اش، يك سجده سهو به جاي آورد.

اگر مسافر در وسيله نقليه‌اي بود كه امكان توقف آن وجود نداشت، حالا بايد نمازش را چگونه بخواند؟
خواندن نماز درهرحالتي براي مسافر واجب است. پس حتي اگر در چنين وضعيتي هم قرار گرفت مي‌تواند نمازش را با اندك تفاوتي نسبت به حالت معمول به‌جاآورد. در اين شرايط ابتدا بايد سعي كند كه سمت قبله را شناسايي كند. اگر در هواپيما باشد مي‌تواند از مهماندار‌ها جهت كشور عربستان را بپرسد؛ چرا كه قبله براي كساني كه خارج از اين كشور هستند، سوي عربستان است. كساني كه در اين كشور هستند مكه را مبناي قبله قرار مي‌دهند. اهالي مكه نيز مسجدالحرام را قبله قرار مي‌دهند و افرادي كه در مسجدالحرام هستند، بايد به سمت كعبه، نماز به جا آورند تا سمتشان به قبله باشد. اما از فاصله‌هاي دور، ملاك‌‌ همان جهت كشور عربستان است. اگر در هواپيما، اين امكان وجود داشت، كه به سمت قبله بچرخد و يا حتي ايستاده نمازش را بخواند، مي‌تواند اين كار را انجام بدهد. چنانچه در‌‌ همان لحظه تصور كرد به سمت قبله نماز خوانده، اما بعدا متوجه شد كه سمت قبله را درست متوجه نشده، بايد قضاي‌‌ همان نماز را ادا كند.

اگر مسافر شك كند كه حد مسافت شرعي را رد كرده يا نه چه كند؟
چنانچه مسافر به اين اطمينان نرسد كه حد مسافت شرعي را طي كرده مي‌تواند از ديگران درباره مسافتي كه آمده تحقيق كند. اگر اين امر امكان پذير نبود، مي‌تواند نمازش را شكسته بخواند.

اگر ميان مبدا و مقصد كمتر از ۴ فرسخ شرعي بود و چندبار رفت وآمد كند چه حكمي دارد؟
از آنجا كه سفر او بر مبناي ۴فرسخ شرعي هنگام رفت است، نمازش شكسته نمي‌شود؛ يعني تعدد مسافرت‌هايي كه مسافت كمتر از حد شرعي دارد مبناي شكسته‌شدن نماز نيست.

---

منبع: همشهری آنلاین