کوه دماوند در انتظار ثبت جهانی

کوه دماوند با مساحتی بالغ بر 2 هزار و 950 هکتار در 13 تیرماه 1387 به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. از آن تاریخ به بعد همه ساله مراسم ویژه ای به مناسبت پاسداشت «روز ملی دماوند» همراه با جشن تیرگان در شهر رینه در نزدیکی کوه دماوند برگزار می شود.
به دلیل ویژگی‌های خاص اقلیمی گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری در سطوح مختلف از دامنه تا قله دماوند به صورت پراکنده در آن دیده می شود. گیاهان این منطقه عموما با پسوند دماوند نامگذاری شده‌اند از گونه‌های مهم آن می‌توان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد.
استفاده بیش از حد از ظرفیت قابل تحمل محیط و همچنین بهره‌برداری پوکه معدنی در اطراف این اثر طبیعی ملی، از مهمترین عوامل تهدیدکننده در تخریب این اثر طبیعی ملی به‌شمار می‌آید.
فرا رسیدن «روز ملی دماوند» بهانه ای شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره چالش های زیست محیطی این کوه و ضرورت توجه به آن گفت و گویی را با داریوش عبادی نایب رییس انجمن دوستداران دماوندکوه و مسعود مولانا عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی کشور انجام دهد که در ادامه می خوانیم:

 روز ملی دماوند و جشن تیرگان

داریوش عبادی نایب رییس انجمن دوستداران دماوندکوه در خصوص برگزاری مراسم روز ملی دماوند گفت: جشن تیرگان مقارن با روز ملی دماوند است روزی که هرساله برای پاسداشت و صیانت و حفاظت از کوه دماوند به عنوان نماد ملی و مظهر وفا و همبستگی مردم ایران ارج نهاده و با حضور مشتاقان و دوستداران حفظ این زیست بوم طبیعی مراسمی جشن گونه در شهر رینه نزدیک کوهپایه قله دماوند اجرا می شود.
امسال چهاردهمین دوره برگزاری این مراسم به صورت یک روزه در دو نوبت صبح و بعدازظهر جمعه 15 تیرماه با اجرای برنامه های مختلف برنامه ریزی شده است البته در برخی از سال های گذشته این مراسم تا دو روز نیز ادامه داشته است.
موضوع پانل برنامه صبح که از ساعت 10 شروع می شود «صیانت از کوه دماوند» است که مسوولان، هنرمندان، کارشناسان و مردم محلی حضور دارند و مراسم رسمی بعدازظهر از 14:30 تا 17 با اجرای موسیقی فاخر، سخنرانی و تجلیل از هنرمندانی که در ارتباط با حفظ و صیانت از کوه دماوند فعالیت داشته اند با اهدا تندیس و لوح تقدیر برگزار می شود.
هدف اصلی از برگزاری چنین مراسمی فرهنگ سازی حفظ و صیانت از محیط زیست است که در این روز کوه دماوند که به عنوان نماد و مظهر ملی کشورمان مطرح است ملاک نظر خواهد بود حفظ و صیانت از بلندترین قله کشور که جلوه گاه ویژه ای از فرهنگ اساطیری کشور را در خود نهان دارد.
این انجمن مردم نهاد در کنار دستگاه های اجرایی کشور توانسته در طول این مدت اقدامات موثری برای حفاظت از این اقلیم زیست محیطی به مرحله اجرا درآورد بطوری که توانسته از تصرف ها و تخریب هایی که در گذشته تهدید جدی بر محیط زیست کوه دماوند بوده جلوگیری کرده و فرایند ثبت جهانی آن را فراهم کند.
کویر لوت و کوه دماوند نامزد ایران برای ثبت در فهرست جهانی آثار طبیعی یونسکو قرار گرفتند که کویر لوت به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در 27 تیرماه 1395 ازطرف کمیته جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید اما پرونده کوه دماوند به‌دلیل بهره‌برداری از پوکه معدنی، برای ثبت جهانی با مشکل مواجه شد.
برای ثبت جهانی کوه دماوند ضوابط سختی وجود دارد که باید تمامی دستگاه های مرتبط مانند سازمان محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی و گردشگری و .. با اراده ملی پای کار باشند.
به همین منظور با پیگیریهای لازم برای رسیدن به شاخص های بین المللی برای ثبت جهانی اقداماتی انجام و در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت که از همه مهمتر حذف بهره برداری از معادن در این منطقه بود با توجه به اینکه سالیانه فقط یک پرونده اثر طبیعی برای ثبت جهانی معرفی می شود این انتظار وجود دارد که بر اساس قولی که سازمان میراث فرهنگی داده است امسال شاهد معرفی کوه دماوند برای ثبت جهانی در سازمان یونسکو باشیم.

معادن عامل تخریب کوه دماوند

در این سالها هفت معدن پوکه در کوه دماوند مشغول به کار بودند. برپایه محاسبات انجام شده به این نتیجه رسیدیم که با این حجم از برداشت تا 60 سال دیگر کوه دماوند شکل مخروطی خود را از دست خواهد داد و تا ارتفاع 4 هزار و 200 متری آثاری از پوکه معدنی دیگر نخواهد ماند به عبارتی ادامه بهره برداری از این معادن یعنی کوه خواری آن هم از نوع دماوند خواری شکل پیدا می کرد.
با توجه به دستورالعمل دریافتی از سازمان میراث فرهنگی مبنی بر ممنوعیت بهره برداری و استخراج معادن بالاتر از ارتفاع یک هزار و 700 متری و اینکه همه این معادن در بین ارتفاعات دو هزار تا دو هزار و 300 متری مشغول به کار بودند با حضور دادستانی شش معدن پلمب شد.

جاده های منتهی به کوه دماوند

کوه دماوند از نظر ریخت شناسی (مورفولوژی) بعد از کوه فوجی یامای ژاپن دومین کوه مخروطی شکل در سطح جهان است که جاذبه های گردشگری قابل توجهی را در خود دارد که به هجوم گردشگران داخلی و خارجی به این منطقه منجر شده است یکی دیگر از مشکلات زیست محیطی در کوه دماوند وجود جاده های مختلف منتهی به کوه دماوند است با توجه به افزایش گردشگران و کوهنوردان احتمال پاکوبی و تخریب پوشش گیاهی و خاک زمین این منطقه وجود دارد به همین منظور پیشنهاد داده ایم که خودروها در قسمت پایین کوهپایه ها متوقف و بقیه مسیر به صورت پیاده و یا با قاطر و اسب طی شود. اگرچه در این ارتباط به نتیجه نهایی مطلوبی فعلا نرسیده ایم.

توسعه حفاظت از محیط زیست

از دیگر پروژه های ساماندهی محیط زیست دماوند مربوط به طرح های مرتع داری، دامداری و هر موردی که به حفاظت از پوشش گیاهی در این منطقه منجر شود می باشد. در حال حاضر این طرح ها مورد بازنگری و بررسی مجدد قرار گرفته است با این تفاوت که دامداری از دید صرفه اقتصادی خارج و ابعاد حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی در اصل قرار گیرد.
از دیگر ارتباطات برای ساماندهی این منطقه تشکیل جلساتی با سازمان مسکن وشهرسازی برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی و ساخت وساز ویلاهای در این منطقه است در این ارتباط با استفاده از طرح هادی توانستیم حریمی برای ساخت وسازهای مسکن در ان محدوده ایجاد کنیم.
از دیگر مواردی که در ساماندهی این منطقه باید به آن توجه کرد ایجاد منابع درآمدی جدید برای اهالی بومی این منطقه است که آنان به دنبال معیشت هایی که به تخریب پوشش گیاهی و یا شکار جانواران این منطقه منجر می شود اجتناب کنند از جمله می توان به مبالغی که کوهنوردان خارجی برای استفاده از این منطقه پرداخت می کنند که این مبالغ دریافتی باید به سمتی سوق داده شود که منافع عام تامین شود نه منافعی برای فدراسیون و گروه خاص ایجاد شود. به همین منظور با شهرداری و شورای شهر رینه و دامداران وارد بحث و تبادل نظر شدیم تا راهکار مناسبی برای تامین منافع اهالی محل ایجاد کنیم.
- در ادامه به گفت وگوی با مسعود مولانا عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل های محیط زیست ومنابع طبیعی کشور می پردازیم:

تبدیل اکوتوریسم پایدار به ژئو توریسم

مسعود مولانا عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل های محیط زیست ومنابع طبیعی کشور در مورد وضعیت کوه دماوند گفت: یکی از مهمترین موضوعات که باید به عنوان نقشه راه مدنظر قرار گیرد این است که سازمان میراث فرهنگی ضمن ثبت جهانی کوه دماوند باید این نماد ملی را به جهانیان معرفی کند تا در کنار گردشگری پایدار (اکوتوریسم پایدار) یا طبیعت گردی پایدار زمین گردشگری (ژئو توریسم) هم داشته باشیم مثلا آن فردی که زمین شناسی را از نظر علمی می بیند متنوع ترین تیپ های زمین شناسی را در این منطقه داریم مراکز علمی برای بازدید متخصصان به عنوان ژئوتوریسم ایجاد کنیم یا تنوع پوشش گیاهی انجام بالغ بر یک هزار و سیصد گونه گیاهی در این منطقه شناسایی کرده ایم که حد 60 گونه آنها در سطح کل کره زمین نایاب و کمیاب هستند که نیاز به مدیریت و معرفی دارند.
این منطقه با تنوع پوشش گیاهی و شناسایی بیش از یک هزار و 300 گونه گیاهی که 60 گونه آن در سطح کره زمین نایاب است می توانند برای افراد متخصصی مانند گیاه شناسان شرایطی را ایجاد کنند که بان منطقه را به عنوان جاذبه گردشگری علمی خود انتخاب بکنند. ژئو توریسم برخلاف اکوتوریسم که جاذبه‌های طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار داده‌است، این صنعت بطورکلی با جاذبه‌های طبیعت بی جان سروکار دارد.
مخاطبان زمین‌گردشگری نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین‌شناسی، بلکه گردشگران عادی و علاقه‌مندان طبیعت هستند. در جریان فعالیت‌های زمین‌گردشگری، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیده‌های زیبا و ویژه زمین‌شناسی و با مبانی پیدایش آن‌ها آشنا شده اهمیت وجودی آن‌ها را درمی‌یابند.

جشن ملی مقوم حفظ محیط زیست

جشن تیرگان به ما کمک می کند با توجه به حضور جمعیت انبوه در کنار برگزاری این جشن فرهنگ صیانت و پاسداری از طبیعتی مانند کوه دماوند که به عنوان نماد ملی است در خود تقویت کنیم این حمایت از خاک، منابع آب، تنوع پوشش گیاهی و جانوری وحتی حفظ شکل و شمایل مخروطی کوه دماوند نیز می شود این حرکت نه تنها تبعات زیست محیطی دارد بلکه از منظر بین المللی می تواند حاوی پیام مطلوبی به گردشگران و کوهنوردان خارجی باشد که این وقایع را در عصر حاضر به سرعت به دیگر جهانیان مخابره می کنند که می تواند بازتاب ان به ضرر یا به نفع کشور ما باشد.

تخریب رو به رشد در کوه دماوند

از جمله تخریب ها چرای بی رویه دام ها است گرچه منابع طبیعی مدعی مدیریت براین مجموعه است اما به دلایلی از جمله کمبود نیروی انسانی و نبود نظارت مستمر بر منطقه برای کسب اطلاع از حجم چرای دام آمار نادرستی از وضعیت موجود به دست می آورند که از واقعیت به دور است.
مورد دیگر تغییر کاربری و ویلاسازی در این مناطق است با وجود نظارت و کنترل دستگاه های ذیربط متاسفانه ویلاسازی در این منطقه اتفاق می افتد ساماندهی کوهنوردان که یکی از عوامل تخریب پوشش گیاهی و خاک منطقه هستندمتاسفانه فدراسیون کوهنوردی به دلیل منافع خودش پای کار نمی آید و در جلسات استانداری حضور پیدا نکردند با اینکه سازمان ورزش و تربیت بدنی حضور داشتند اما به دلیل نداشتن اختیارات زیادعملا کاری نتوانستند بکنند ما خواهان یک برنامه ریزی دقیق باهماهنگی وسیع هستیم که یک نقشه راه برای حل این مشکلات تدوین شود.
شهرداری رینه به دلایل منافع مربوط در مقابل بسته شدن جاده ای که به کوه دماوند منتهی می شود مقاومت می کند استدلال ما این است که اگر نیروهای محلی در حمل وسایل کوهنوردان بجای استفاده از خودرو کار کنند علاوه بر ایجاد درآمد برای این افراد از ایجاد تخریب در اثر تردد خودروها در این منطقه جلوگیری می شود.
در زمان فعالیت معادن پوکه در منطقه دماوند ریزگردها و گرد و غبار حاصل از این بهره برداری علاوه بر اینکه موجب بروز مشکلات تنفسی بر ساکنان این منطقه می شود بلکه پوشش گیاهی این منطقه را نیز در معرض خطر قرار داده است که حتی موجب فرسایش خاک در دامنه این کوه شده است.
با توجه با وابستگی جانوران و پرندگان به پوشش گیاهی با از میان رفتن گیاهان رستنی به مرور در مرحله بعدی علفخواران و نشخوارکنندگان و سپس حیوانان شکارچی از بین خواهند رفت که یک ضایعه زیست محیطی غیرقابل جبران ایجاد می شود.

 دخالت فیزیکی انسان ها و تخریب پوشش گیاهی

گل شقایق دماوند که در هیچ جای دنیا مشابه ندارد بسیار حساس است و با کوچکترین دستبردی پژمرده می شود و متاسفانه در معرض خطر انقراض است و با وجود اینکه در محل رویشگاه این گل گاردیل هایی نصب شده تا از تردد افراد جلوگیری شود با اینکه در فصل کوتاه 20 روزه زندگی این گل که از اواخر اردیبهشت آغاز و تا اوایل خرداد ماه ادامه می یابد دوستداران طبیعت به صورت شبانه روز از این محدوده نگهبانی می کنند اما متاسفانه باز با تخریب این گل کمیاب مواجه می شویم.

 رشد فزاینده تخریب در طبیعت

اگر در حوزه محیط زیست سالیانه حدود هزار درخت بکاریم سالی 10هزار درخت از دست خواهیم داد یعنی بهبود ما در حوزه محیط زیست یعنی حفظ آب، خاک، جنگل، هوا و ... است متاسفانه دارای شاخص منفی است البته به این معنا نیست که کاری انجام نشده است انجام کار مثبت به صورت لاک پشتی است اما کار تخریب به سرعت خرگوشی انجام می شود در 40 سال اخیر دقیقا نصف جنگل های کشور از میان رفته است بطوری که طبق آمار منابع طبیعی مازندران 3 میلیون و 600 هزار هکتار در طول 40 سال اخیر به یک میلیون و 800 هزار هکتار رسیده و لازم است با تدابیر مدیریت در حفظ محیط زیست در بهبود شرایط فعلی خرگوشی عمل شود.

---

منبع:ایرنا