عامل وادار سازنده به محاسبه

يکي از دستورالعملهاي انسان ساز براي زندگي،وصيت امام صادق عليه السلام به يكى از اصحاب خاصّشان به نام عبداللّه بن جندب است كه مقامات والايى در معنويات و معارف داشته است. سلسله مطالب _ ره جويان صادق _ به بيان و توضيح جملات ايشان مي پردازد.

‌بر هر مسلماني كه ما را مي‌شناسد، لازم است كه هر روز، اعمالش را بر خود عرضه بدارد و از نفس خود حساب بكشد؛ اگر كار خوبي در آنها يافت، بر آن بيفزايد و اگر كار زشتي يافت، طلب بخشايش نمايد تا در قيامت دچار رسوايي نگردد.

• محاسبه نفس

هر كس بايد از خود حساب بكشد و دست كم، در هر شبانه روز، يك بار خود را محاسبه كند. بهترين موقع براي اين كار شب‌ها است كه پيش از خواب، دست كم، چند دقيقه در رفتارمان تأمل كنيم و ببينيم آيا كارهايي كه انجام داده ايم درست بوده است يا نه. اگر خطايي انجام داده ايم، به آن معترف باشيم و در صدد جبران آن برآييم.

امام صادق عليه السلام در اين روايت به ابن جندب مي‌فرمايند: ‌اي پسر جندب، بر هر مسلماني كه ما را مي‌شناسد، لازم است كه در هر روز و شب، اعمالش را بر خود عرضه بدارد و از نفس خود حساب بكشد؛ اگر كار خوبي در آنها يافت، بر آن بيفزايد و اگر كار زشتي يافت، طلب بخشايش نمايد تا در قيامت دچار رسوايي نگردد.

• عامل وادار سازنده انسان به محاسبه

امام صادق عليه السلام در اين روايت، بر اين نكته تأكيد دارند كه هر مسلماني كه ما را مي‌شناسد و خود را به ما منتسب مي‌كند و مي‌خواهد برنامه زندگيش را از ما بگيرد، بايد كارهاي خود را وارسي كند.

از جمله ويژگي‌هايي كه خداي متعال به روح انسان عطا كرده اين است كه مي‌تواند بر اعمال خود نظارت و مراقبت داشته باشد. انسان موجودي است كه مي‌تواند خود را تشويق كند، تنبيه نمايد، توبيخ كند و.... اين يكي از الطاف خداوند است كه به انسان مرحمت كرده است.

طبق اين روايت، انسان بايد حسابرس اعمال خود باشد، اگر كار خوبي در اعمالش مشاهده كرد، توجه داشته باشد كه لطفي از جانب خدا است، از او توفيق بخواهد كه آن كار را بيش‌تر انجام دهد. در چنين حالتي، ابتدا خدا را شكر گزارد، سپس از او بخواهد كه توفيق عنايت كند تا فردا كارهاي بهتر و بيش تري انجام دهد. اگر هم لغزشي در اعمال خود مشاهده كرد، تدارك كند و پيش از همه، توبه نمايد. البته گاهي توبه لوازمي دارد؛ مثلا، اگر عملي از او فوت شده، قضا نمايد يا اگر حقي از كسي ضايع ساخته، ادا كند و يا چنان چه كار زشت ديگري انجام داده، آن را جبران نمايد تا كارهاي بد در روح او رسوخ نكند و در نهايت، در قيامت نيز رسوا نشود.

امام صادق عليه السلام در كلمات خود، ضمن اشاره به محاسبه، اين نكته را هم متذكر مي‌شوند كه:«تا در قيامت، رسوا نگردد» اين هشدار ايجاب مي‌كند تا ما كاملا مراقب باشيم و كاري نكنيم كه در قيامت رسوا شويم؛ چرا كه در آن روز، ديگر راهي براي جبران وجود نخواهد داشت و به حسرت مبتلا خواهيم شد.

از نظر روحي، چنين هشدارهايي مهم و مؤثر است؛ زيرا تا وقتي انسان سود يا ضرر كاري را درك نكند نسبت به انجام يا ترك آن رغبتي نشان نمي‌دهد. عاملي كه انسان را وادار به انجام كاري مي‌كند، نفع و مصلحتي است كه از كار عايد او مي‌شود. نيز آنچه او را از انجام آن باز مي‌دارد، ترس از گرفتاري است. اگر بخواهيم برنامه صحيحي اجرا كنيم، بايد فوايد آن را در نظرمان مجسّم نماييم تا انگيزه‌اي براي انجام آن داشته باشيم و آن را بهتر انجام دهيم. عدم توجه به اين مسايل و در نتيجه، كار بدون انگيزه، موجب مي‌شود انسان تنبل بار بيايد و مسايل را جدي نگيرد. بنابراين براي جلوگيري از پشيماني -كه از هر عذابي دردناك‌تر است - انسان بايد از همين حالا به حساب خود رسيدگي كند.

ركن اساسي اعتقاد به معاد، اعتقاد به حساب است. آنچه مهم است اين اعتقاد است كه در آن جهان زنده مي‌شويم تا نتيجه اعمالمان را ببينيم، وگرنه صرف اعتقاد به زنده شدن كارآيي ندارد. لازمه چنين اعتقادي توجه به عاقبت كار در همين دنيا است. پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) درروايتي مي‌فرمايند:

«حَاسِبُوا اَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحاسَبوا؛» پيش از آن كه به حساب شما برسند، خود را مورد محاسبه قرار دهيد.

اگر چنين باوري در انسان وجود داشته باشد كه روزي به همه اعمالش رسيدگي مي‌گردد و مطابق آنها دقيقاً پاداش يا كيفر داده مي‌شود، به فكر محاسبه نفس خود مي‌افتد و از خود حساب مي‌كشد.

منبع:

مصباح يزدي، محمدتقي، پندهاى امام صادق(عليه السلام) به ره‌جويان صادق، با اندکي تصرف.