تاسیس کتابخانه مجلس
کتابخانه مجلس در چه دوره ای از مجلس تاسیس شد؟
کتابخانه مجلس با مساعی و پشتکار برخی از نمایندگان فرهیختهٔ عضو هیئت رئیسهٔ دومین دورهٔ مجلس شورای ملی تاسیس شد و قدمی اساسی و قانونی برداشت.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
تاریخ :
سه شنبه 1396/11/10 ساعت 13:07
این کتابخانه را باید زادهٔ انقلاب مشروطیت و مجلس در سال ۱۲۸۵ دانست. پس از اوجگیری جنبش مشروطه‌خواهی در ایران عطش مردم برای کسب آگاهی بیشتر شد و علی‌رغم وجود مساجد، مدارس و مطبوعات، این نیاز به طور کامل برآورده نشد. با پیروزی انقلاب مشروطیت و تأسیس مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵ این احساس نیاز، شدت گرفت. چرا که بینش، دانش و آگاهی لازمه قانونگذاری درست بود. بدین خاطر عده‌ای از نمایندگان فعال به فکر ایجاد کتابخانه‌ای برای مجلس افتادند تا نمایندگان مردم را از جهت علمی و اطلاعاتی تغذیه کند. مجلس شورای ملی در همان سال، ۶۰ جلد کتاب خریداری نمود که می‌توان آن را نخستین گام در راه تأسیس کتابخانهٔ مجلس دانست.
اگرچه تأسیس رسمی کتابخانه‌ای به معنای واقعی کلمه و با هدف بنیادین حمایت فکری و علمی نمایندگان مجلس که از ضرورت‌های اساسی تشکیل حکومت جدید بود در دورهٔ نخست مجلس با همهٔ عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به‌دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله‌های فراوان نمایندگان میسر نشد. اما با مساعی و پشتکار برخی از نمایندگان فرهیختهٔ عضو هیئت رئیسهٔ دومین دورهٔ مجلس شورای ملی در این راه قدمی اساسی و قانونی برداشته شد
ارباب کیخسرو شاهرخ نمایندهٔ وقت زردشتیان و کارپرداز وقت مجلس شورای ملی
به این صورت که در مادهٔ ۱۳۵ نظامنامهٔ داخلی (آیین‌نامهٔ داخلی) مجلس شورای ملی، مصوب ۲۶ ذی‌الحجهٔ ۱۳۲۷/ ۱۸ دی ۱۲۸۸، نام «کتابخانه» آورده شد. در این قانون از «کتابخانه» به عنوان یکی از دوایر «شعبه اداری» مجلس شورای ملی نام برده شده است. فردی که در تحقق این ماده بسیار فعالیت نمود «ارباب کیخسرو شاهرخ» ـ نمایندهٔ وقت زردشتیان در مجلس شورای ملی و رئیس وقت امور اداری و کارپرداز وقت مجلس شورای ملی ـ بود. اما به علت کثرت کارهای اداری، انجام دادن وظایف نمایندگی و کمبود اعتبارات مالی تأسیس کتابخانه به تعویق افتاد.وی در سال ۱۲۹۱ با خرید ۲۰۲ جلد از کتاب‌های میرزا ابوالحسن جلوه و دریافت ۱۰۹۱ جلد از کتاب‌های احتشام السلطنه (محمود علامیر) به عنوان اهداء عملاً کتابخانهٔ مجلس را راه‌اندازی نمود. کتاب‌های خریداری شده و اهدائی در دو اتاق کوچک و تو در تو و داخل چند قفسه چوبی در قسمت شرقی حوضخانهٔ عمارت قدیم مجلس شورای ملی چیده و نگهداری می‌شد. این کتابخانهٔ کوچک همواره مورد مراجعه و استفادهٔ نمایندگان بود.(1)
روز دهم بهمن 1304 خورشیدی كتابخانه مجلس شوراي ملي رسماً گشايش يافت. این کتابخانه يكي از نهادهاي فرهنگي و تاريخي عمده كشور محسوب می شود. قدمت اين كتابخانه پس از كتابخانه آستان قدس رضوي از همه كتابخانه هاي ديگر کشور بيشتر است.
تأسيس «دايره كتابخانه» در نظامنامه داخلي مجلس شوراي ملي مصوب 17 دي 1287ق. به تصويب رسيد و ارباب كيخسرو با همكاري جمعي از نمايندگان مجلس مانند: رضا افشار، ابراهيم زنجاني، نصرالله تقوي، محمود علامير و محمدعلي فروغي در فراهم آوردن مقدمات تأسيس كتابخانه كوشيد.
مجلس در دوره پنجم قانونگذاري، خانه و باغ عزيزالسلطاني (مليجك) را خريد و قسمتي از آن را پس از آماده سازي و تغييرات لازم به كتابخانه اختصاص داد و كتابها را به آنجا منتقل كرد. در سال 1302 خورشیدی كتابخانه به ساختماني در شرق مجلس در ميدان بهارستان، منتقل شد و در سال 1304 خورشیدی گشايش يافت و زير نظر نخستين مدير آن، يوسف اعتصامي رسماً آغاز به كار كرد.
به خاطر كوچكي فضا و نامناسب بودن محل نگهداري كتاب ها به دستور رئيس مجلس وقت، فاخر حكمت، در قسمت جنوبي باغ بهارستان زميني به مساحت 1200 متر مربع در نظر گرفته شد و در سال 1341 خورشیدی ساختماني چهار طبقه براي كتابخانه ساخته شد.
كتابخانه مجلس كه از چند ماه پيش از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 تعطيل شده بود، در 16 فروردين 1358 به دستور امام خميني(ره) فعاليت مجدد خود را با مديريت عبدالحسين حائري آغاز كرد. در اين دوره، نام كتابخانه مجلس شورا به «كتابخانه شماره 1 مجلس شوراي اسلامي» و كتابخانه سناي سابق به «كتابخانه شماره 2 مجلس شوراي اسلامي» تغيير يافت. كتابخانه شماره 2 در سال 1362 به محل موزه نگارستان منتقل شد. بدين ترتيب، كتابخانه اخير كه مجموعه اي تخصصي در حوزه هاي اسلام شناسي و ايران شناسي دارد، در اختيار عموم قرار گرفت. در سال 1364 نيز مديريت هاي كتابخانه شماره 1 و 2 در هم ادغام شدند و هر دو كتابخانه تحت مديريت واحد قرار گرفتند.
كتابخانه همچنين داراي يك بخش اسناد با بيش از 12.000.000 سند قديمي شامل نامه، فرمان، قرارداد، اسناد مالي، قباله جات و وقف نامه است كه در صندوق ها و قفسه هاي ويژه نگهداری مي شود. از جمله اين اسناد، نامه ها و فرمان هاي مربوط به دوران مشروطيت، مانند نامه اي از مجلس به محمدعليشاه و پاسخ او به مجلس است.
در سال 1374 تحولات مهمي در مديريت و ساختار و جايگاه قانوني كتابخانه هاي مجلس به وجود آمد. پس از 70 سال، در اساسنامه كتابخانه بازنگري شد و قانوني به تصويب رسيد كه بر اساس آن كتابخانه، مؤسسه اي تحقيقاتي، فرهنگي و خدماتي شناخته شد و نام آن به «كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي» تغيير يافت. اكنون كتابخانه، هيأت امنايي همانند دانشگاهها دارد و نيز داراي آيين نامه هاي مالي و تشكيلاتي و اداري و بودجه مستقل است و با نظارت هيأت امنا به رياست رئيس مجلس شوراي اسلامي به فعاليت خود ادامه مي دهد.(2)
مدیرانی که از دیروز تا امروز سکانداری این کشتی معرفت را بر عهده داشته‌اند و مدت ریاست آنان به ترتیب عبارتند از:
عبدالحمید نقیب‌زاده مشایخ (۱۳۰۲–۱۳۰۵)،
یوسف اعتصام الملک آشتیانی (۱۳۰۵–۱۳۱۶)،
ابراهیم شریفی (۱۳۱۶–۱۳۳۹)،
تقی تفضلی (۱۳۳۹–۱۳۴۶)،
خانم فخری راستکار (۱۳۴۶–۱۳۵۲)،
محمد شهدادی(۱۳۵۲–۱۳۵۴)،
عبدالحسین حائری (۱۳۵۴–۱۳۷۴)،
غلامرضا فدایی عراقی(۱۳۷۴–۱۳۷۷)،
سید محمد علی احمدی ابهری(۱۳۷۷–۱۳۸۶)،
احمد جلالی(۱۳۸۶–۱۳۸۷)،
رسول جعفریان (دهم شهریور ۱۳۸۷- دی ۱۳۹۱).
محمد رجبی (هجده دی ۱۳۹۱-اکنون)
در این میان استاد عبدالحسین حائری با ۵۷ سال تلاش در کتابخانهٔ مجلس یعنی از سال ۱۳۳۰ تا زمستان ۱۳۸۷ بیشترین سابقهٔ خدمت در این کتابخانه را داشته است.
پی نوشت:
1- کتابخانه مجلس شورای ملی، چاپخانه مجلس شورای ملی
2- تاریخچه کتابخانه مجلس، موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
مطالب مرتبط مجموعه :
آخرین مطالب سایت