ذبح اعتقادات در سناریوی سیاسی

در روزهای اخیر یکی از مسئولان بلند پایه ی کشور در تأیید حق انتقاد در جامعه، به موضوعی اشاره و استناد کردند که حیرت، تعجب و اعتراض فقها و محققان علوم اسلامی را برانگیخت. در واقع ایشان برای موجه جلوه دادن انتقاد بر مسئولین این چنین وانمود کردند که حتی در صدر اسلام، پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) مورد نقد و انتقاد قرار می گرفت، حال سؤال این است که آیا وجود و یا عدم وجود انتقاد در عصر پیامبر و معصومان مجوزی برای تأیید و مشروعیت این عمل در نقد پیامبر و معصومان می شود یا خیر؟

مفهوم شناسی نقد و انتقاد

قبل از بیان هر نکته ای لازم است معنا و مفهوم «نقد» مورد دقت و تأمل قرار گیرد، و از طرفی ارتباط این واژه را با انسان های برگزیده ای همچون پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) و امامان معصوم (علیهم السلام) در منابع روایی مورد بررسی قرار دهیم، ارباب لغت، کلید واژه نقد را در معانی همچون، «1 - خالص کردن . 2 - جدا کردن خوب از بد. 3 - خرده گرفتن . 4 - برشمردن درستی ها و نادرستی های یک اثر ادبی یا هنری،[1] به کار گرفته اند و در اصطلاح، وارسی و بررسی نوشتار، گفتار یا رفتاری برای شناسایی و شناساندن زیبایی و زشتی، بایستگی و نبایستگی، بودها و نبودها و درستی و نادرستی آنها است.»[2]

پیامبر از نقص و آلودگی مبرا است

با توجه به معنای لغوی و اصطلاحی که برای نقد و انتقاد بیان شد، حال جای طرح این سؤال است، آیا نعوذ بالله پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) و اهل بیت گرامی ایشان که مسئولیت و وظیفه هدایت و رهبری امت و جامعه انسانی را برعهده دارد، می شود، در رفتار و یا گفتار او سخن نادرست و غیر صحیح وجود داشته باشد، تا اینکه افراد در مقام تمیز سخنان نادرست ایشان اقدام کنند، این در حالی است که خدای متعال در دفاع از پیامبر خوبی ها می فرماید که او بر اساس هوا و هوس سخن نمی گوید و گفتار او ریشه در وحی الهی دارد: «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏ إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى‏.»[3]، به اذعان محققان و مفسران قرآن کریم این آیه اطلاق دارد، از این رو گواه بر این است که پیامبر گرامی اسلام در هیچ یک از رفتار و گفتار خود بر پایه هوا و هوس رفتار نمی کند و مبرای از خطا و عیب است.[4]، در آیات دیگر خدای متعال به صراحت بیان می کند که این پیامبر «گرفتار در نادانی [و خطا] نیست.»[5]، تا اینکه دیگران بتوانند در مقام تشخیص رفتار بد ایشان اقدام کنند.

نقد و انتقادی که ریشه در کفر داشت

با اندک جستجویی در منابع روایی و تفسیری با مواردی مواجه می شویم که افرادی در اثر جهل و نادانی و همچنین سخت بودن پذیرش حق بر آنان در مقابل پیامبر جبهه گیری می کردند، و به دنبال این بودند که بفهمند آیا سخنی که پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) بر آن تأکید و پافشاری دارد، سخن اوست یا سخن الهی، کما اینکه در شأن نزول آیه 1 سوره مبارکه معارج نقل شده است: «عمان بن حارث" يا "نضر بن حارث" كه به هنگام منصوب شدن امام على (علیه السلام) به مقام خلافت و ولايت در غدير خم و پخش شدن اين خبر در شهرها بسيار خشمگين شد، و خدمت رسول خدا آمد و گفت: (آيا اين از ناحيه تو است، يا از ناحيه خداوند؟)پيامبر(صلی الله و علیه وآله) صريحا فرمود: از ناحيه خدا است، او بيشتر ناراحت شد، و گفت خداوندا! اگر اين حق است و از ناحيه تو است سنگى از آسمان بر ما فرود آور، و در اين هنگام سنگى فرود آمد و بر سر او خورد و او را كشت.»[6]، جالب اینکه در ادامه همین آیه شریف خدای متعال با آوردن عبارت «لِلْكافِرين» تکلیف این چنین رویکرد و شخصی را محکوم می کنند.»[7]


نکته بسیار مهم:
در اندیشه اسلامی هیچگاه عملکرد یک انسان منافق و کافر برای جامعه اسلامی حجت نبوده است، از این رو ما نباید عملکرد و سوء رفتار انسان هایی که در صدر اسلام بر اثر نفاق و کفر درونی الفاظی را بر زبان جاری می کردند، و سعی می کردند در مقابل پیامبر گرامی اسلام جبهه گیری کنند را به عنوان یک رفتار صحیح به جامعه القاء کنیم. در واقع بر اساس فرهنگ قرآن مسلمانان می بایست هر آنچه از ناحیه پیامبرگرامی اسلام بیان می شود بدون هیچ گونه کم و کاستی بپذیرند و از نهی ایشان نیز تبعیت کنند، و کسانی که این پیام الهی را بر نمی تابند و در مقام مخالفت با فرمان الهی بر می خیزند به عذاب سخت هشدار می دهد.[8] بیشترین لطمه ای که از صدر اسلام تاکنون بر پیکر اسلام وارد شده نیز از ناحیه کسانی صورت گرفته که با دلایل واهی سخن پیامبر را کنار می گذاشتند و سخن خود را بر او برتری می دادند.

رها کردن محکمات آیات و استناد به روایات مرسل

در جریان این برداشت و استفاده ناصحیح از عبارت «أ من اللّه أو من رسوله‏» برخی نیز سعی داشتند با استناد به برخی احادیث مرسل و ضعیف به نوعی، مستمسکی در جواز نقد معصوم پیدا کنند وآن را در فضای مجازی نشر دهند، عمده اشتباه و ناپختگی این دسته افراد این بود که محکمات آیات را رها کرده و به دنبال تمسک به برخی روایات ضعیف بودند، این در حالی است که بر اساس آیات محکم الهی و روایات صحیح، خاندان عصمت و طهارت از هرگونه نقص و عیب مبرا هستند، و دیگران نمی توانند در مقام نقد آنان بر آیند: «بی‌گمان، خدا اراده کرده است تا آلودگی را از شما اهل بیت [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.»[9]

پی نوشت:
[1]. ر.ک: فرهنگ معین، مدخل انتقاد.
[2]. شریفی، احمد حسین؛ آیین زندگی، قم، معارف، تابستان ۸۵، بیست و سوم، ص ۸۲ – ۸۴.
[3]. نجم، آیات3و 4.
[4].ر.ک: تفسير نمونه، ج‏22، ص481.
[5]. نجم،2. «ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى‏؛ [كه‏] يار شما نه گمراه شده و نه در نادانى مانده»
[6]. تفسير نمونه، ج‏25، ص9.
[7]. معارج، آیه2. « لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ؛ اين عذاب مخصوص كافران است، و هيچ كس نمى ‏تواند آن را دفع كند.»
[8]. حشر، آیه7. « آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد (و اجرا كنيد)، و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد و از (مخالفت) خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است»
[9]. احزاب، آیه33. 

---