شیمی دارویی

شیمی دارویی که معادل انگلیسی آن Medicinal Chemistry یا Pharmaceutical Chemistry می باشد، نام شاخه‌ای از رشته شیمی می باشد که به مطالعه و بررسی و استفاده از ترکیبات شیمیایی با هدف درمان در موجودات زنده می‌پردازد.

محققان این رشته به طراحی مولکول های دارویی می پردازند، به عبارت دیگر شیمیدان دارویی با تغییر ساختار مولکول ها سعی می کنند از آن ها مولکول های دارویی بهتری بسازند. این دانش از دانش‌های پایه در داروسازی به شمار می ‌رود و بخش گسترده‌ای از داروها از مطالعات در این زمینه حاصل می ‌شوند.

شیمی دارویی که شیمی مواد درمانی و شیمی ترکیبات دارویی نیز نامیده می شود به طرق مختلف تعریف شده است:
شیمی دارویی درباره کشف، تکوین، شناسایی و تفسیر روش اثر ترکیبات فعال زیستی در سطح مولکولی بحث می کند و تاکید آن بر داروها است ولی توجه شیمی دان دارویی تنها منحصر به دارو نبوده و به طور عموم بر کلیه ترکیباتی است که فعالیت زیستی دارند و علاوه بر این در ارتباط با مطالعه، شناسایی و سنتز محصولات متابولیکی داروها و ترکیبات وابسته نیز می باشد.

شیمی دارویی علمی است که ریشه در کلیه شاخه های علوم شیمی و زیست شناسی دارد. این علم اساسا در تفهیم و توضیح مکانیزم های عملکرد داروها می باشد و بر این پایه کوشش می کند تا رابطه بین ساختمان شیمیایی و فعالیت زیستی را یافته و رفتار پویایی زیستی را به فعالیت شیمیایی و خصوصیات فیزیکی عوامل دارو درمانی ارتباط دهد.

شیمی دارویی علاوه بر این، شامل جداسازی، تشخیص و سنتز ترکیباتی است که می توانند در علوم پزشکی برای پیشگیری، بهبود و درمان بیماری ها به کار روند و بدین ترتیب شیمی دارویی اصول شیمیایی مواد در رشته دارو درمانی را تامین می نماید.

با توجه به مفاهیم یاد شده می توان چنین خلاصه کرد که شیمی دارویی گستره ای از علوم دارویی است که اصول شیمی و زیست شناسی را برای ایجاد دانشی که می تواند منجر به ارایه مواد دارویی جدید شود، به کار می برد. بنابراین یک شیمیدان دارویی نه تنها باید شیمی دان آلی قابلی باشد، بلکه می بایست زمینه بنیادی در علوم زیست شناسی، به خصوص بیوشیمی و فارماکولوژی نیز داشته باشد.

این مهم با استفاده از دو منطق کلی انجام می شود:

1) استفاده از روش های تجربی: در این مرحله با استفاده از روش های مختلف سنتز، شیمیدان های آلی گروه های عاملی مختلفی بر روی مولکول های آلی می نشانند و بعد از آن میزان فعالیت دارویی این ترکیبات را آزمایش می کنند. در این حالت امید است که به طور مشخصی در هر مرحله از افزایش گروه های عاملی فعالیت دارو بهتر شود اما این حالت همیشه اتفاق نمی افتد و از همین رو شیمی دارویی با استفاده از منطق آزمایش و خطا بسیار طاقت فرسا خواهد بود.

2) استفاده از روش های تئوری: در این روش ها با استفاده از داده های موجود در مورد داروهایی که در اختیار داریم می توان روابط ریاضی را بین ساختار مولکول های شیمیایی و میزان فعالیت دارویی آن ها برقرار کرد و از این روابط ریاضی برای طراحی مولکول های جدید استفاده نمود. این روش ها به شدت در حال رشد و توسعه هستند و امروزه شیمی دارویی بدون استفاده از روش های محاسباتی عملاً بی معنی است.
در کشور ما اساتید زیادی در دانشکده های داروسازی از سال های پیش به این کار مشغول بودند و اخیرآ نیز محققین عرصه ی شیمی نیز وارد این حیطه شده اند.