کتابی برای پیشگیری از کپی در تحقیقات علمی

در وهله نخست شاید دامنه و گستره اخلاق را به رفتار و عملکردهای انسانی خلاصه کنم اخلاق را مجموعه ای از صفات روحی و باطنی انسان تعریف کرده اند که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی می شود، بروز ظاهری پیدا می کند و بدین سبب گفته می شود که اخلاق را از راه آثارش می توان تعریف کرد.

استمرار یک نوع رفتار خاص، دلیل بر آن است که این رفتار یک ریشه درونی و باطنی در عمق جان و روح فرد یافته است که آن ریشه را خلق و اخلاق می نامند. دامنه اخلاق را در حد رفتارهای فردی تلقی می کنند، اما رفتارهای فردی وقتی که در سطح جامعه یا نهادهای اجتماعی تسری پیدا می کند و شیوع می یابد، به نوعی به اخلاق جمعی تبدیل می شود که ریشه در فرهنگ جامعه می دواند و خود نوعی وجه غالب می یابد که جامعه را با آن می توان شناخت. اما شایان توجه است که برای اخلاق می توان حوزه ای گسترده تر در نظر گرفت و آن را شامل حال علم و معرفت نیز می گردد. علم بدون اخلاق، ویرانگر است هر چه ما از نظر علمی بیشتر پیشرفت كنیم به اخلاق بیشتر نیاز خواهیم داشت تا قدرت ناشی از پیشرفت علمی را مهار كند و مانع سوء‌استفاده از آن شود.

علم "اخلاق"‌ بیان كننده بایدها و نبایدها و هنجارها و ناهنجاری های در عرصه رفتار، ‌گفتار و نوشتار – و در نگاهی عمیق تر حتی در عرصه اندیشه و نظر- است.

اگر قایل به واقع گرایی در عرصه اخلاق شده و اطلاق را بر نسبیت اخلاق ترجیح دهیم، به ناچار برای حوزه عمل و رفتار نیز باید چارچوب های معین ترسیم نمائیم. حال بسته به عمق و دوام نگاه ما به واقع، میزان ثبت و كلیت انشائات اخلاقی نیز متفاوت خواهد بود. اگر پایه اخلاق را "یقینیات منطقی" و یا "فطرت ثابت انسانی" و یا "ظهور ضرورت بالقیاس بین علت و معلول در گزاره های اخلاقی" بدانیم، آنگاه باید هنجارها و انشائات اخلاقی را مطلق دانسته و همه محیط های بشری را عرصه طرح و اجرای مباحث اخلاقی بدانیم و از آنجا كه «حسنات الابرار سیئات المقربین»؛ صاحبان محیط های علمی و دانشگاهی، اولویت بیشتری در رعایت این هنجارها خواهند داشت.

مطالعات اخلاق علم، هرچند حوزه ای پرسابقه در ادبیات و مأثورات دینی به شمار می رود اما متأثر از بحران ها و مشكلات علم در دنیای جدید، حوزه ای نوین در غرب محسوب می شود.

کتاب "اخلاق علم " کتابی است که از منظری فلسفی به موضوع خود می پردازد.شماری از مطالعات از دیدگاهی جامعه شناختی یا روان شناختی به موضوع اخلاق تحقیق پرداخته اند: آنها در صدد توصیف رفتار اخلاقی و غیر اخلاقی در علم و بیان علل آن هستند. با آنکه این مطالعات برای فهم اخلاق در علم اساسی اند اما ممکن است رویکرد فلسفی نیز دریافت های ارزشمندی به دست دهد. این کتاب از 9 بخش و یک پیوست تشکیل شده است: علم و اخلاق، نظریه اخلاقی و کاربردهای آن، علم همچون یک حرفه، معیارهای رفتار اخلاقی در علم، عینیت در پژوهش، مسائل اخلاقی در انتشار آثار علمی، مسائل اخلاقی در آزمایشگاه، دانشمند در جامعه، پس‌نوشت: به سوی علمی اخلاقی ‌برتر و در پیوست هم مطالعات موردی مرتبط به موضوع کتاب می‌آید.

نویسنده در بخش اول (علم و اخلاق) با ذکر مثال‌هایی به اخلاق در تحقیقات می‌پردازد و خصوصاً 50 مورد فرضی اما واقع‌گرایانه را هم در پیوست کتاب بیان می‌کند. در فصل دوم رویکردی فلسفی درباره اخلاق علم دارد و در سه فصل بعدی، چارچوبی مفهومی برای درک اخلاق در تحقیقات علمی ترسیم می‌کند که شامل بحث‌هایی درباره ماهیت اخلاق، ماهیت علم و رابطه میان علم و اخلاق است.

علاوه بر این، چارچوب مذکور مبنایی خواهد بود برای توجیه برخی از اصول اخلاقی در علم، برای بحث درباره تعارض‌های بین هنجارهای علمی و گسترده‌تر از آن، برای هنجارهای اجتماعی، برای اعمال اصول اخلاقی علم در تصمیم‌گیری‌های علمی و برای پرسش‌های راجع به اخلاق علم. چهار فصل پس از آن نیز این چارچوب را در خصوص بعضی دو‌ راهی‌ها و مسائل اخلاقی مهم به کار خواهد بست. اگر چه مواردی از استدلال‌ها در این کتاب، مورد کاوی و منابع تجربی دیگر را به میان می‌آورد اما این کتاب در کل از منظر فلسفی به موضوع خود می‌پردازد.

نویسنده کتاب در مقدمه اظهار امیدواری کرده است که این کتاب، ابزاری مفید برای آموزش اخلاق تحقیق به دانشمندان و دانشجویان رشته‌های علمی باشد و به دانشمندان و عموم مردم امکان دهد، اهمیت اخلاق را درعلم بهتر درک کنند و دانشوران دیگر را که به مطالعه علم می‌پردازند مجاب کند که اخلاق تحقیق موضوعی است شایسته تحلیل، بررسی و بحث‌های بیشتر.

دفتر نشر معارف و پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، چاپ اول این کتاب را در 376 صفحه، قطع وزیری، تیراژ هزار نسخه قیمت 9400 تومان منتشر کرده است. نویسنده این کتاب، دیوید بی. رسنیك و مترجمین آن:‌ مصطفی تقوی، محبوبه مرشدیان می باشند.

منابع:

1.سایت پاتوق کتاب فردا

2.باشگاه پژوهشگران دانشجو

3.سایت کتابخانه عمومی فاطمة الزهرا آجین

4.خبرگزاری بین المللی قرآن

5.سایت صدا و سیمای مرکز خلیج فارس

مطالب مرتبط  :

اخلاق در عصر مدرن معرفی کتاب

یکصد و پنجاه درس زندگی/ معرفی کتاب

کتابی مفید برای دنیا و آخرت کارمندان

سه دفتر معنی برای سلوک !