کِرِآتين، مکمل پروتئيني در ورزشکاران

ورزشکاران همواره به دنبال مکمل هايي هستند که آنان را در موقعيت بهتري نسبت به ساير رقيبان قرار دهد. از آنجايي که بسياري از کارافزاهاي دارويي موثر، از طرف قانون گذاران ورزشي ممنوع گرديده است، توجه همگان به مکمل هاي تغذيه اي معطوف شده است. از جمله اين مکمل ها ترکيبات مغذي ازته قابل ذکرند که خاستگاه اکثر آن ها از اسيدهاي آمينه مي باشد.

کِرِآتين

کِرِآتين يک ترکيب طبيعي است که به طور وسيعي در بافت هاي مختلف به ويژه ماهيچه هاي اسکلتي بدن يافت مي شود و حدود 150-100 ميلي مول به ازاي کيلوگرم وزن خشک اين بافت را تشکيل مي دهد. اين ماده از ترکيبات مشتق از آمينو اسيدها بوده و توسط کبد و کليه ها در بدن از سه آمينو اسيد آرژنين، گليسين و متيونين توليد و به گردش خون وارد مي گردد. از طريق گردش خون کراتين جذب شده از رژيم غذايي و بخشي که توسط بدن ساخته مي شود به بافت ها منتقل گشته و در آنجا به فرم فسفوکراتين تبديل مي گردد که جهت ذخيره ي انرژي در بافت ها(به ويژه بافت عضلاني) به کار مي رود. اين ترکيب به عنوان منبع انرژي سريع و بدون نياز به اکسيژن در جهت بازسازي ATP به کار گرفته مي شود.

کل ذخيره ي کراتين بدن يک فرد، تقريباً بين 150 – 121 گرم مي باشد که حدود 60 – 50 درصد از آن به اشکال فسفاته است. لازم به ذکر است که نياز روزانه به کراتين حدود 2 گرم مي باشد که از دو منبع برنامه غذايي و يا سنتز دروني تأمين مي گردد. گوشت، شير و برخي از انواع ماهي ها از منابع اصلي تغذيه اي اين ماده مي باشند.

با گذشت قريب به 160 سال از کشف اين ماد، مطالعات بسياري پيرامون آن صورت گرفته است. اخيراً توجهات به کاربرد کراتين به عنوان يک ماده ي ارگوژنيک در طي ورزش هاي کوتاه مدت و با شدت زياد معطوف گرديده است.

در مسابقات المپيک 92 بارسلونا، چندين ورزش کار دو و ميداني از جمله يکي از گيرندگان مدال طلاي المپيک قبل از مسابقات از اين ماده استفاده کرده بودند. نظريه ي مصرف کِرِآتين به عنوان مکمل و يک ماده ارگوژنيک(کارافزا) از اين فرضيه ناشي مي شود که مصرف زياد کراتين موجب تجمع حجم بالايي از کراتين فسفات در عضله گرديده و افزايش ظرفيت ذخيره انرژي عضلاني را، به ويژه در فعاليت هاي سرعتي، در پي خواهد داشت. از طرف ديگر، خاصيت بافري کراتين فسفات در ورزش هاي شديد و بي هوازي که ميزان اسيد لاکتيک بدن افزايش مي يابد، واجد نقشي مهم و سودمند مي باشد. دليل اين امر بدان جهت است که در طي ورزش هاي سنگين انرژي مورد نياز در مراحل اوليه جهت تجديد ذخاير آدنوزين تري فسفات به طور هم زمان از طريق فسفوکراتين و گليکوليز بي هوازي تامين مي گردد. اين بدان معني است که محتواي بيشتر فسفوکراتين در عضله موجب به کارگيري کمتر مسير گليکوليز بي هوازي و در نتيجه کاهش توليد اسيد لاکتيک مي گردد.

اثرات مصرف کراتين

1- اثر دريافت مکمل کراتين بر توان عضلاني ورزشکاران:

نتايج مطالعات نشانگر آن است که دريافت خوراکي مقادير زياد کراتين(حدود 20 گرم در روز براي مدت حداقل 5 روز) موجب افزايش توان و قدرت عضلاني در طي ورزش هايي گرديده است که در آن ها دسترسي به فسفات کراتين مهم مي باشد. بنابراين دريافت مکمل کراتين در ورزش هاي با شدت زياد(سنگين) و به ويژه ورزش هاي سرعتي – تکرار شونده که واجد دوره هاي بازتواني کوتاه مدت مي باشند، عملکرد ورزشي فرد را افزايش مي دهد. لازم به ذکر است که اين اثر بر کارآيي فرد در يکي از مطالعات با تجويز تنها 9 گرم در روز مکمل کراتين نيز مشاهده گرديد. بنابراين انجام تحقيقات بيش تر جهت تعيين حداقل ميزان توصيه شده و مکانيسم اثر کراتين بر توان عضلاني ورزشکاران الزامي به نظر مي رسد.

2- اثر مکمل کراتين بر ميزان ذخيره ي کراتين بدن:

نتايج برخي مطالعات حاکي از آن است که دريافت خوراکي مقادير زياد کراتين موجب افزايش محتواي کراتين و فسفوکراتين در عضلات مي گردد. لازم به ذکر است که اين ميزان افزايش، نسبت عکس با محتواي کراتين قبل از دريافت مکمل دارد و بر اين اساس ورزشکاران غير حرفه اي و گياهخواران که دريافت کراتين از رژيم غذايي در آن ها بسيار اندک است، به طور معمول بالاترين سطح افزايش را در محتواي کراتين بعد از مکمل درماني نشان مي دهند.

البته جهت پذيرش اين مطلب انجام مطالعات با گروهي وسيع تر و تعداد نمونه بيشتر نياز است تا معلوم گردد که اين افزايش ذخيره کراتين تا چه حد بر افزايش توان عضلاني فرد اثر خواهد گذاشت و اينکه آيا انباشت اين ماده موجب انباشت ساير مواد نظير آب در بدن نمي گردد؟

براساس بسياري از مطالعات، مصرف همزمان کراتين و کربوهيدرات موجب افزايش بيشتر ذخاير کراتين در عضلات مي گردد.

3- کراتين توده ي بدن:

براساس بسياري از مطالعات انجام شده کراتين براي يک دوره ي زماني 5-4 روزه موجب افزايش 2-1 کيلوگرمي وزن بدن ورزشکاران گرديده است. اگرچه برخي مطالعات بيانگر ساخت پروتئين ها در پاسخ به مصرف کراتين مي باشند، ليکن به لحاظ سرعت اين افزايش وزن، چنين فرض مي شود که بخش عمده ي اين فرآيند ناشي از احتباس آب مي باشد.

4- اثرات جانبي کراتين:

اگرچه تاکنون هيچ گونه اثر جانبي از کراتين مشاهده نشده است و اين ماده نيز هنوز توسط کميته ي بين المللي المپيک ممنوع نمي باشد، ليکن نبايد خطرات احتمالي مصرف آن را از نظر دور داشت. البته براساس شواهد، بخش قابل توجهي ازمکمل که به صورت خوراکي مصرف گرديده از ديواره روده ي کوچک جذب نشده و از طريق مدفوع دفع مي گردد و مشکل اصلي به جهت استفاده از اشکال غيرخوراکي نظير: ترزيق داخل وريدي و... اين ماده مي باشد.

بايد توجه داشت که بر اساس بسياري از مطالعات موجود، دريافت کراتين موجب افزايش توده بدن و بالطبع وزن افراد گرديده است. اين موضوع در بين ورزشکاراني که در ورزش هاي با محدودي وزني خاص فعاليت دارند، بسيار با اهميت مي باشد.