تولید مثل در گیاهان

اهداف:

تولید مثل جنسی

تولید مثل غیر جنسی

انواع تولید مثل غیر جنسی

تولید و تکثیر نوعی از خود در گیاهان نیز متدوال است و اساساً با این روش جمعیت ها افزایش می یابد. در سلسله گیاهان نیز این قانون حکم فرماست. گیاهان نیز برای این منظور به روش های جنسی (Sexual) و یا غیر جنسی (Asexael) تکثیر می‌شوند.

تکثیر غیر جنسی در گیاهان

در تولید مثل غیر جنسی، تقسیم سلول بدون کاهش کروموزومی صورت می گیرد. در نتیجه گیاهان تولید شده حاوی اطلاعات ژنتیکی پایه مادر هستند. تقسیم سلولی توسط سلول های غیر جنسی یا (سوماتیک) انجام می‌گیرد.تکثیر رویشی یا غیر جنسی به دو نوع طبیعی و مصنوعی است. ساقه خزنده زیرزمینی و ساقه زیر زمینی هوایی از انواع طبیعی و قلمه زدن و پیوند زدن از انواع مصنوعی این نوع تکثیرمحسوب می شوند.

الف: روش های ازدیاد غیر جنسی گیاهان

قلمه زدن

قلمه قسمتی از گیاه است که معمولاً حاوی جوانه بوده و بعد از جدا کردن از پایه، در محیط کشت ریشه‌دار می‌گردد.قلمه زدن معمولترین روش ازدیاد غیر جنسی بوده که آسان تر و ارزان تر از دیگر روش های غیر جنسی می‌باشد. گیاهان تولید شده از طریق قلمه گیری شبیه پایه مادر و شبیه یکدیگر بوده و در آن ها تفرقه صفات حاصل نمی‌شود. نمونه متدوال این روش گل شمعدانی است.

خوابانیدن شاخه

در این روش شاخه مورد نظر را قبل از جدا کردن از پایه مادر، در محیط کشت ریشه‌دار نموده، سپس از پایه مادر جدا می‌کنند و به عنوان گیاه جدید مورد استفاده قرار می‌دهند. در شاخه‌هایی که به عنوان وسیله ازدیاد به کار برده می‌شوند، ریشه‌های نابجا حاصل می شود. این روش برای تکثیر گیاه زنبق و ریواس به کار می رود. اما توت فرنگی و تمشک به روش ساقه خزنده هوایی تکثیر می یابند.

پیوند زدن

پیوند عبارت است از اتصال دو قطعه از بافت زنده گیاه بر روی یکدیگر که منجر به تشکیل یک گیاه مستقل می‌گردد. قسمت بالای محل پیوند را پیوندک می‌نامند. پیوندک وظیفه عمل فتوسنتز و تشکیل محصول را به عهده می‌گیرد. پایه بخش پایین محل پیوند است که قسمتی از تنه و سیستم ریشه را به وجود می‌آورد.

از مزایای این روش این است که شما می توانید از دو گیاه که هر کدام دارای ویژگی خاصی هستند برای غلبه بر ضعف گیاه دیگر بکوشید. مثلاً گیاه بادام تلخ نسبت به شرایط محیطیمقاوم تر است لذا کشاورزان در سال اول این گیاه را می کارند وقتی گیاه رشد کرد گیاه بادام شیرین که ضعیف تر است پیوند زده می شود و این سبب می گردد در زمینی که بادام شیرین به سختی رشد می کرد حال شاهد رشد این گیاه باشیم.

مزایای تکثیر غیر جنسی گیاهان

از مزایای تکثیر غیر جنسی می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

تولید گیاهان یکدست و شبیه پایه مادر

کوتاه کردن دوره نونهالی

ازدیاد گیاهان بکربار

کنترل شکل و مراحل رشد و گوناگونی روش های غیر جنسی

معایب ازدیاد غیر جنسی گیاهان

از معایب ازدیاد غیر جنسی پر هزینه بودن و امکان انتقال عوامل بیماریزا توسط این روش می‌باشد.

ب: تکثیر جنسی گیاهان

اکثرا در طبیعت، گیاهان از طریق بذر به ادامه نسل می‌پردازند. هر کدام از بذرها از نظر ژنتیکی ساختار منحصر به فرد خود را دارند که ناشی از آمیختگی والدین می‌باشد. تکثیر جنسی گیاهان شامل ترکیب یاخته‌های جنسی نر و ماده و تشکیل بذر می‌باشد. تکثیر جنسی با نصف شدن و کاهش کروموزومی گامت های نر و ماده، آغاز می‌شود و بعد از لقاح تعداد کروموزوم ها به تعداد اولیه افزایش می‌یابد و با به وجود آمدن ژنوتیپ های جدید همراه است.

شکل ظاهری( فنوتیپ) گیاه و انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر توسط ژن ها تعیین می‌شود. بذر تخمک لقاح یافته است و در هنگام جدا شدن از پایه مادر، حاوی جنین، مواد غذایی و پوسته می‌باشد. بذرهایی که از پایه مادر جدا می‌شوند رطوبت آنها کاهش می‌یابد و فعالیت حیاتی آنها در حد پایین می‌باشد.

فعال شدن ماشین متابولیکی جنین موجب جوانه زنی بذر و رویش گیاه جدید می‌شود. جوانه‌زنی شامل پاره شده پوسته بذر، ظاهر شده چند میلی متر از ریشه‌چه می‌باشد.

مزایای ازدیاد جنسی

امکان انبار کردن بذر در شرایط مناسب و کشت آن در سال های بعد، ارزان و اقتصادی بودن ازدیاد توسط بذر، عدم انتقال بیماری های ویروسی توسط بذر، سازگار بودن بذر به شرایط متغیر محیطی، امکان ازدیاد اکثر گیاهان زراعی، تکثیر پایه‌های بذری برای درختان میوه، ازدیاد کلون های اصلاح شده توسط بذر و . . . از مزایای تکثیر جنسی گیاهان محسوب می‌شوند.

ریزازدیادی

این روش شامل تولید گیاه با استفاده از قسمت های بسیار ریز گیاه نظیر بافت ها و یاخته‌ها در شرایط ضد عفونی شده و در محیط کشت مصنوعی با استفاده از سیستم درون شیشه‌ای می‌باشد. این روش را به طور کلی،کشت بافت می‌گویند.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاضل سامانی - تنظیم: داودی