مشارکت کودکان در نمایش سراسر فانتزی و حرکت

گفت‌وگو با مریم کاظمی کارگردان «غول بزرگ مهربان»

مشارکت کودکان و نوجوانان در نمایش ایده جذابی است. «غول بزرگ مهربان» نمایش سراسر فانتزی و حرکت است که به صورت زنده و عروسکی آماده شده است. درباره شکل‌گیری ایده و نحوه اجرای آن با مریم کاظمی به گفت‌وگو نشستیم که از نظرتان می‌گذرد.

ایده‌های اجرایی در نوشته وجود داشت

هر روز تعدادی از تماشاگران کودک و نوجوان روی صحنه برای اولین بار در نمایش شرکت می‌کنند و پیش از اجرا آنچه که باید بدانند به آنها توضیح داده می‌شود. آیا در زمانی که این بخش را طراحی می‌کردید نگران ریسک بالایی که این تغییرات هر روزه به همراه دارند نبودید؟

وقتی برای اولین بار نمایش «غول بزرگ مهربان» را خواندم متوجه شدم نه‌تنها داستان جذابی دارد بلکه بسیار برای اجرا خوب طراحی شده طوری که در روزهای آغازین تمرین با گروه اجرایی می‌گفتم ما کار زیادی نداریم. اگر بتوانیم همین ایده‌های اجرایی نویسنده را هم عملی کنیم از نظر من قابل قبول است و با سلیقه اجرایی خودم مغایرت چندانی پیدا نخواهد کرد. در همان روزهای اولیه به یک ارکستر 20 نفره از کودکان فکر کرده بودم که در صندلی‌های کوچکی در انتهای سن بنشینند و با ابزار نوازندگی نمایشی موسیقی را که پخش یا playback می‌شود، نمایشی بنوازند. هرکودکی درکی از ضرباهنگ و تمپارامنت موسیقی دارد و به نوعی آن ‌را درک می‌کند در این بخش مشکلی پیش نمی‌آمد ولی همانطور که پیشنهادهای اجرایی نویسنده کم‌کم شکل عوض کرد و ابعاد دیگری پیدا کرد این ایده هم رنگ باخت، کمرنگ و دور شد بویژه که به قول شما حضور کودکان ریسک بالایی داشت. همه می‌دانستند می‌خواهم از کودکان در صحنه دعوت کنم ولی خودم دقیقا نمی‌دانستم چگونه. بعد از تقسیم نقش‌ها، کسی را برای اینکه این بخش را در صحنه مدیریت کند و در ضمن کارهای خودش را هم انجام دهد، پیدا نکردم. جایگاه کودکان را هم از انتهای صحنه به بخش میانی صحنه انتقال دادیم و تعداد آنها را 12 نفر کردیم ولی در تمرین‌های بعدی میزانسن‌ها دست و پا گیر شد.

کودکان عکس‌العمل‌های پیش‌بینی نشده دارند

ما سازها و صندلی‌ها را تهیه کردیم ولی برای کنترل بچه‌ها روی صحنه چه باید می‌کردیم. کودکان عکس‌العمل‌های پیش‌بینی نشده دارند. نمی‌توانستیم از بازیگرانی که متمرکز انجام وظیفه‌ای شده‌اند بخواهیم که مراقب باشند، یعنی ما احتیاج به یک نفر داشتیم که فقط بخش نوازندگان کودک را ساماندهی کند. یک نفر به دو نفر تبدیل شد و بزودی جایگاه بچه‌ها در بال اول صحنه تعیین گردید و صحنه‌یاران از گروه پشت صحنه روی صحنه منتقل شدند و تمام ورود و خروج‌های بال اول طرفین صحنه به بخش‌های دیگر منتقل شد و در تمرین‌های بعدی صحنه‌یاران شکل خودشان و وظیفه خودشان را پیدا کردند. تعداد بچه‌ها را 6 نفر تعیین کردیم طوری که هرشب در هر طرف صحنه 3 نفر بنشیند. سپس به مخاطبین تالار هنر و دوستان و آشنایان پیش‌آگهی دادیم که ما چنین کاری را پیش‌بینی می‌کنیم. خوشبختانه مخاطبان استقبال کردند بویژه اینکه همزمان با آمدن برای دیدن نمایش این اتفاق می‌افتد و لازم نیست وقت خانواده‌ها روز دیگری برای تمرین گرفته شود. اکنون دیگر کمتر روزی است که بتوانیم با 6 بچه روی صحنه برویم، هر شب با 8 کودک یا بیشتر اجرا می‌کنیم.

کودکان اگر مجبور به کاری نباشند، همکاری می‌کنند

نوازندگی و حرکت بچه‌ها یکی از بخش‌های جذاب نمایش است که با توجه به نابازیگر بودن آنها برای تمام هنرمندان تئاتر کودک و نوجوان نکات آموزنده‌ای دارد. به عنوان کارگردان تئاتر کودک و نوجوان چه نکاتی را در این زمینه یاد‌آوری می‌کنید که هنرمندان به آن توجه داشته باشند؟

دقیقا می‌دانستیم که عکس‌العمل بچه‌ها کاملا خودجوش و بدون برنامه‌ریزی خواهد بود. اگر می‌خواستیم تمرین کنیم خوب از کار درنمی‌آید. فقط کافی است از نیم ساعت قبل با آنها آشنا شویم و منطق و آگاهی و تصمیم خودشان را برای آمدن روی صحنه بپرسیم. اگر مطمئن باشند مجبور نیستند کاری را بدون تمایل قلبی انجام دهند، همكاری می‌كنند. روحیات آنها متفاوت است؛ مهم این است که او احساس کند واقعا مفید است و از جان و دل به شما کمک می‌کند. روحیه بازی و شکل‌پذیری فوری هم که در بچه‌ها وجود دارد و بدون تظاهر شما را جلب می‌کنند. برای کار با کودکان چیزهای از پیش تعیین شده جواب نمی‌دهد. باید آزاد و رها باشد و با کنترل نامحسوس احساس کند در یک بازی جمعی شرکت می‌کند.

حضور کودکان را در دیگر کارهایتان دنبال خواهید کرد؟

این کار را دوست دارم و اگر شیوه اجرایی و امکانات کار اجازه دهد حتما آن را دنبال خواهم کرد. مثلا در نمایش «غول بزرگ مهربان»، فرض اولیه ما این است که کودکان دعوت شده به یک جشن تولد، در انتظار گروه نمایشی هستند که برای آنها نمایشی اجرا کند، در این فاصله آنها کتاب غول بزرگ مهربان را می‌خوانند. وقتی معلوم می‌شود نمایشی در کار نیست خودشان تصمیم می‌گیرند کتابی را که خوانده‌اند اجرا کنند. همه بچه‌ها می‌دانند چگونه در جشن تولد شرکت کنند. این نمایش یک بازی کودکانه با اسباب‌بازی‌ها و وسایل نمایشی است. پس ببینید با این فرض‌ها حضور کودکان کاملا منطقی و باورپذیر است. در نمایش‌های دیگر هم در صورتی که امکانش فراهم شود این کار را ادامه خواهم داد.

مشارکت والدین و کودکان در نمایش «کلوچه دارچینی»

در نمایش‌های دیگری که در دست اجرا دارید از مشارکت کودکان بهره می‌برید؟

در نمایش «کلوچه دارچینی» که دو ماه آخر زمستان در کانون پرورش فکری اجرا خواهم کرد نوع دیگری از مشارکت وجود دارد که نه‌تنها کودکان بلکه بزرگسالان را هم درگیر می‌کند اما نه به این صورت که روی صحنه بیایند بلکه در جای خودشان نشسته‌اند و بخشی از نمایش هستند. نمی‌دانم چگونه پیش خواهد رفت ولی از توصیه‌های نویسنده استفاده خواهم کرد.

گروه شما در همه اجرا‌ها ثابت هستند، شما و حسین محب‌اهری در تئاتر کودک یک زوج هنری کامل و با انعطاف را شکل داده‌اید آیا ایشان در کارهای آینده‌تان هم حضور دارند؟

یک اتفاق میمون شبیه معجزه بود که حسین محب‌اهری ما را شناخت و به من و گروهی پیوست که با آنها کار می‌کنم. اخلاق حرفه‌ای ساده، جدی، عشق و شناخت عمیق او به تئاتر برای همه ما الگوست. همه آنچه یک گروه منسجم از اعضایش انتظار دارد او دارد، صمیمیت، انضباط، وفای به عهد و قول و اعتماد. تا هر زمان که خود ایشان تمایل همکاری با مرا داشته باشند در کنارشان خواهم ماند و به آن افتخار می‌کنم.