دوربین هایی كه در قاب نیستند

گزارش جام‌جم آنلاین از ماموریت "سینمای دفاع مقدس"

به واقع سینمای دفاع مقدس را نمی توان یك ژانر جنگی صرف نامید زیرا مفاهیم عمیقی كه در خاكریزهای سربازان ایرانی موج می زد، اساسا در حد درك كمپانی های فیلم سازی در دنیای غرب نیست.

با نقدی اجمالی به فیلم "نجات سرباز رایان" به عنوان یكی از مشهورترین و پر خرج ترین فیلم های ژانر جنگ در جهان، تفاوت سینمای دفاع مقدس با ساخته های هالیودی بارزتر می شود.

قهرمان این فیلم با بازی مت دمون كه به عنوان سرباز به جبهه ها راهی شده است، ‌در طول داستان از روابط جنسی نامشروع اعضای خانواده اش سخن می گوید و حتی به آن افتخارمی كند اما سرباز ایرانی با قرآنی در جیب و پوتینی پاره در زیر آتش توپخانه دشمن، به اقامه نماز می ایستاد!

بنابراین طبیعی است كه وظیفه فیلم ساز ایرانی نسبت به روایت مضامین عرفانی دفاع مقدس، بسیار سنگین تر از وظایف یك فیلم ساز غربی است كه تنها به سود فروش فیلم و نمایش جذاب تر صحنه های اكشن فكر می كند.

از سوی دیگر، متاسفانه نفس انسان با نسیان درآمیخته است و به همین خاطر سینما موظف است به عنوان یك ابزار هنری ارزشمند، ارزش های متعالی دفاع مقدس را زنده نگه دارد.

مستند "روایت فتح" را می توان از جمله موفق ترین تولیدات حوزه دفاع مقدس نامید. شهید سید مرتضی آوینی با روایتی حقیقی و برگرفته از دل سنگرها، از شیرینی جان عبور می كند تا عظمت كارخدایی سربازان ایرانی را به رخ جهانیان بكشاند.

"اگر جنگ ما نیز در زمره جنگ‏هایى بود كه در این چند قرن اخیر در كره زمین رخ داده است، بنده خود از نخستین كسانى بودم كه در مخالفت با جنگ فیلم مى‏ساختم."

این جملات از شهید اهل قلم، به وضوح نشان می دهد كه نوع نگاه این فیلم ساز نسبت به " ‍ ژانر جنگ" تا چه میزان با دید غالب فیلم سازان غربی فاصله دارد.

از دیگر آثار موفق و شهیر در حوزه فیلم دفاع مقدس می توان به ساخته های متعدد ابراهیم حاتمی كیا اشاره كرد.

گرچه در ظاهر، خشونت وعشق در تضاد مفهومی با یكدیگر قرار گرفته اند اما این فیلم ساز سنگر دیده، تلاش می كند كه  سنتزی روحانی از تضاد بین خشونت جنگ و عشق به آرمان ها بیافریند.

"اگر جنگ نبود فکر نمی کردم به سینما می آمدم. سینما برای من جوری رسالت و وظیفه بود. زحمتی که باید بکشم، باری را سبک کنم و این دلایل هنوز ادامه دارد. من هنر را برای هنر نمی دانم! "

آژانس شیشه ای، بوی پیرآهن یوسف، از كرخه تا راین و به نام پدر، در زمره ی پر رنگ ترین ساخته های این فیلم ساز است كه حكایتی داستان گونه از دفاع مقدس را رونمایی می كند.

با وجود آثار قابل تاملی كه می توان در آرشیو سینمای دفاع مقدس جستجو كرد اما حقیقت امر این است كه این سینما همچنان با انعكاس ارزش های پرغرور جنگ تحمیلی، فاصله دارد.

اتنخاب فیلم نامه های كلیشه ای، استفاده از سكانس های كم هزینه و شعاری درآمدن خروجی اغلب كارها، موجب شده است كه هم اكنون "سینمای دفاع مقدس" نتواند به عنوان حاملی امین برای انتقال ارزش های جهاد فی سبیل الله لقب گیرد.

شوربختانه به سمتی گام برداشته ایم كه برای جذب مخاطب بیشتر، به لودگی و سخره گرفتن فضای معنوی جنگ در آثار سینمایی متوسل شده ایم تا شاید مخاطب از دریچه خندیدن و خوش گذرانی هم كه شده، نیم نگاهی به فیلم های دفاع مقدس بیندازد.

حتی گاه ‌درروایت قصه های جنگ به حدی از اضطرار رسیده ایم كه دفاع مقدس را در حاشیه یك داستان اصلی جاسازی می كنیم تا از این رهگذر، نیم نگاه مخاطب به سمت و سوی جبهه ها كشانده شود.

در حالی كه باید قضیه كاملا برعكس باشد و اساسا در شان "سینمای دفاع مقدس" نیست كه حاشیه ای بر متن باشد و اگر امروزه به چنین ورطه ای گرفتار شده ایم، مطمئنا مشكل از ماهیت آسمانی سنگرها  نیست بلكه مشكل را باید در پرداخت ضعیف فیلم های زمینی ساخته شده در این حوزه جستجو كرد.

مشكل موازی كاری در مدیریت "سینمای دفاع مقدس" نیز كه دیگر برای سینماگران سخت كوش این حوزه تازگی ندارد.

انجمن سینمای دفاع مقدس، وزارت فرهنگ، ‌بنیاد سینمایی فارابی و حتی گاه استانداری ها و شهرداری ها هم در روند تولید این مجموعه ها، نظارت و گاه دخالت می كنند.

 امیر حسین شریفی،‌ تهیه كننده سینما در این باره انتقاد جالبی دارد و معتقد است: اگر سینمای دفاع مقدس، متولی ثابتی داشته باشد؛ هر نهاد و سازمانی كه قرار است خدماتی را انجام دهد، درخواست مطالعه فیلمنامه را نخواهد كرد!

در هر حال، این روزها سینمای دفاع مقدس، اگر نگوییم به احتضار كه به بیماری تكرار مبتلا شده است.

واقعا باید واكاوی كرد چرا در شرایطی كه یك سینماگر كره ای می تواند یك شخصیت داستانی مثل "جومونگ " را به یك قهرمان افسانه ای برای ملت ما مبدل كند اما سینمای ما حتی نمی تواند قهرمانان واقعی و شهدای قدوسی اش را به  تماشاگران وطنی اش معرفی كند!