کسانی که به سختی غذا را می‌بلعند

فرآیند بلع غذا از دهان شروع می‌شود و تا تحویل غذا به معده ادامه دارد. هر گونه احساس انسداد یا گیرکردن غذاهای جامد و یا حتی مایعات در مسیر دهان تا معده را دشواری بلع یا دیسفاژی (dysphagia) می‌نامند.

به محض این‌که یک لقمه غذا برمی‌دارد و به دهان می‌گذارد، احساس خفگی می‌کند. این حس تا حدی او را آزار می‌دهد که خوردن یک لقمه بی‌دردسر یا نوشیدن کمی آب بدون ناراحتی، بزرگ‌ترین آرزوی زندگی‌اش می‌شود.

البته درک این حس برای ما که چنین مشکلی نداریم و لقمه‌های غذا را پشت سر هم در دهان می‌گذاریم و می‌خوریم، مشکل و حتی غیرقابل تصور است. اما دشواری بلع مشکلی جدی است که نیاز به درمان و رسیدگی به موقع دارد.

تا زمانی که فرآیند بلع با مشکل روبه‌رو نشود، کسی به موضوع فرو دادن غذا توجه نمی‌کند و فقط وقتی به آن دقت می‌کنیم که اختلالی در خوردن و بلع ایجاد شود.

فرآیند بلع غذا از دهان شروع می‌شود و تا تحویل غذا به معده ادامه دارد. هر گونه احساس انسداد یا گیرکردن غذاهای جامد و یا حتی مایعات در مسیر دهان تا معده را دشواری بلع یا دیسفاژی (dysphagia) می‌نامند.

مسیر دهان تا معده، یک لوله خالی معمولی نیست و ساختمانی عضلانی دارد، بنابراین اختلال حرکتی در این مسیر هم می‌تواند موجب بروز دشواری بلع شود.

اگر فردی با این مشکل روبه‌رو شد، باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند. پزشک نیز بر اساس شرح حال بیمار می‌تواند علت را تشخیص دهد و برای بهبود وضعیت اقدام کند.

وقتی فردی با نشانه‌های دشواری بلع به پزشک مراجعه می‌کند، ممکن است به تازگی با این شرایط روبه‌رو شده یا این‌که دشواری بلع طولانی‌مدت داشته است. گاهی هم بیماری پیش‌رونده است که در این وضعیت بیمار کم‌کم با مصرف مواد غذایی مایع هم دچار مشکل می‌شود.

به طور معمول افراد نباید در زندگی عادی دشواری بلع را تجربه کنند و اگر مسیر بلع، طبیعی و سلامت باشد، هیچ وقت چنین شرایطی ایجاد نمی‌شود. اما دشواری بلع، به خصوص در سنین بالا ممکن است به علل مختلفی بروز کند.

دشواری بلع بیماری نیست

دشواری بلع خودش بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از یک بیماری به حساب می‌آید. بیماری‌های زمینه‌ای و مشکلات زیادی وجود دارند که می‌توانند سبب ایجاد چنین وضعیتی شوند.

اولین کاری که باید برای تشخیص بیماری زمینه‌ای انجام شود، گرفتن شرح حال بیمار است. برخی افراد از دوران کودکی با دشواری بلع روبه‌رو هستند. در این شرایط معمولا وجود مشکلی مادرزادی در مری یا مشکلات مادرزادی عصبی، علت اصلی ایجاد این وضعیت است.

علل احتمالی این عارضه شامل این موارد است:

بلعیدن غذا با سرعت زیاد یا گاز زدن تکه‌های بزرگ غذا.

نخورندن مقدار کافی آب به همراه غذا.

خوردن غذا هنگام درازکشیدن.

ابتلا به عارضه یا اختلالی که بر عضلات و اعصاب اثر گذاشته است، مانند سکته‌مغزی، بیماری پارکینسون یا ام‌اس.

وارد آمدن آسیب به مری، مانند ایجاد بافت جوشگاهی ناشی از بازگشت اسید معده به درون مری (ریفلاکس).

دچار بودن به بیماری‌هایی که بر مری فشار می‌آورند، مانند بزرگی قلب یا غده تیروئید.

 وقتی بیماری پیشرفت کند

با این‌که تصور می‌شود خوردن مایعات یکی از ساده‌ترین کارهاست و ما از جمله «مثل آب خوردن» به معنی کاری سهل و آسان در گفتگوهای روزمره استفاده می‌کنیم، اما گروهی از افراد هنگام خوردن مایعات هم مشکل بلع دارند. برخی افراد فقط هنگام خوردن غذاهای جامد دچار این حالت می‌شوند. گروهی هم ابتدا با مواد غذایی جامد مشکل دارند، ولی با پیشرفت بیماری، بلع مایعات هم برایشان دردسرساز می‌شود.

چگونگی روند دشواری بلع، در تشخیص نهایی به پزشک کمک می‌کند. فردی که به دلیل این مشکل دچار کاهش وزن یا کم‌خونی شده است و احساس می‌کند شرایط هر روز بدتر از قبل می‌شود، به طوری که مصرف مایعات هم برایش دشوار است، باید به سرعت به پزشک متخصص مراجعه کند و به طور جدی بررسی‌های لازم را انجام دهد.

مری با شرایط غذا خوردن هماهنگ می‌شود

وقتی غذا می‌خوریم، مری خودش را با شرایط و نوع خوراکی هماهنگ می‌کند تا غذا راحت‌تر به معده برسد و فرآیند بلع تکمیل شود. در شرایط عادی مری می‌تواند تا حدود 4 سانتی‌متر گشاد شود تا لقمه غذا به راحتی پایین برود. وقتی قطر مری به کمتر از 5/2 سانتی‌متر برسد، هنگام مصرف جامدات با مشکل روبه‌رو می‌شویم. زمانی هم که به کمتر از 3/1 سانتی‌متر برسد، مایعات هم به سختی از آن رد می‌شود.

همان‌طور که گفته شد، مسیر بلع عضلانی است و زمانی که عضله با مشکلی درگیر باشد، بیمار در مصرف جامدات و مایعات با دشواری روبه‌روست؛ ولی اگر علت دشواری بلع، انسداد داخل مری باشد ـ مثلا تومور یا زخمی که ورم کرده است ـ فرد ابتدا فقط نسبت به جامدات حساسیت نشان می‌دهد و به تدریج وقتی تومور بزرگ می‌شود، مایعات هم به سختی فرومی‌رود. بنابراین شرح حال بیمار مهم‌ترین عامل برای تشخیص درست علت است.

در مواردی که مشکل به داخل لوله مری مربوط است، بررسی‌ها باید با آندوسکوپی انجام شود.

دشواری بلع و مشکلات تغذیه

همان‌طور که مشخص است دشواری بلع می‌تواند منجر به مشکلاتی جدی مانند کاهش وزن و سوءتغذیه شود.

ابتدا باید علت دشواری بلع تشخیص داده و درمان شود. در صورت درمان علت اصلی، سوءتغذیه ناشی از این مشکل هم برطرف می‌شود؛ به‌عنوان مثال فردی که سکته مغزی کرده است ممکن است به مدت 2 تا 3 هفته نتواند چیزی بخورد یا غذا در گلویش بپرد.

در مواردی که دشواری بلع موقتی است، می‌توان با استفاده از یک لوله که از بینی رد شده و وارد معده می‌شود، مدتی به فرد غذای مایع رساند، اما همیشه نمی‌توان از این روش استفاده کرد. تنها راه‌حل برای برطرف کردن سوءتغذیه و کاهش وزن، تشخیص و درمان علت اصلی است.

سرطان مری یکی از سرطان‌های شایع است. هر فردی که دچار دشواری بلع می‌شود، باید به‌موقع پیگیری و بررسی‌های لازم را انجام دهد تا معلوم شود دشواری بلع به علت مشکل جدی ایجاد نشده است، چرا که بیماری‌های مختلفی می‌توانند باعث دشواری بلع گردند، اما همه این دلایل بدخیم و ترسناک نیستند.

فرآوری : نیره ولدخانی

بخش سلامت تبیان

جام جم - دکتر ستار جعفری، فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش و کبد

همشهری آنلاین