پليس از دريچه تاريخ

امروز در تمام دنيا روش هاي مدرني براي تعقيب و دستگيري مجرم و حتي پيشگيري از وقوع جرم به وجود آمده است که ابزار دست نيروي پليس است اما پليس براي رسيدن به اين جايگاه مسير پر فراز و نشيبي را طي کرده است.

پليس در ايران تاريخچه اي صدساله دارد، ناصرالدين شاه در سفرهاي سه گانه خود به اروپا و مشاهده پليس نوين با استخدام يک مستشار بلژيکي به نام «کنت دو بينو» اولين سيستم پليسي جديد را در ايران پايه گذاري نمود. از آن زمان تاکنون پليس در ايران تحولات زيادي را پشت سر گذاشته، امروز ناجا وظيفه تامين امنيت داخلي را بر عهده دارد. ناجا در حال اتمام دهه دوم فعاليت خود است. در همين فاصله تحولات زيادي را از سر گذرانده و تجربيات زيادي نيز اندوخته است فرماندهان ارشد نيروي انتظامي جمهوري اسلامي توسط مقام معظم رهبري تعيين مي شوند و البته وظايف آن ها به نحوي است که ارتباط و همکاري نزديکي با دولت علي الخصوص وزارت کشور دارند پليس مدرن در اروپا سرگذشت طولاني تري نسبت به ايران دارد و در حال حاضر به علوم و دانش هاي مختلفي مجهز است، نيم نگاهي به تجربيات ديگر کشورها مي تواند کار بهينه سازي سيستم انتظامي ما را تسهيل کند.

نيروي انتظامي در دوران مشروطيت

نظميه در دوره مشروطه

در دوران ناصرالدين شاه و در پي سياست نوسازي ارتش، هياتي اتريشي به ايران آمد تا تشکيلاتي پليسي را راه اندازي کنند، اما از همان ابتدا مقرر شد که در مسائل شرعي از قبيل ازدواج، ارث، طلاق و... حق مداخله نداشته باشند.

از اين رو کار اين دستگاه بيشتر به تعقيب و مجازات سارقين و جلوگيري از کارهايي مثل بد هستي و ... مربوط مي گرديد. از شروع انقلاب مشروطه تا موفقيت مشروطه خواهان و تشکيل مجلس شوراي ملي چندين رئيس نظميه در فاصله هاي کوتاهي سر کار آمدند که بيشتر تحت تأثير نفوذ محمدعلي شاه و عوامل او بودند.

پس از فتح تهران، يپرم خان ارمني از طرف هيات دولت به رياست نظميه انتخاب شد يپرم خان از فرداي انتصابش، تمام زندانيان را آزاد، زنجيرها را نابود کرد و رختخواب ها را آتش زد وي دستور داد که از اين به بعد مجرمان بايد  برابر قوانين کيفر ببينند.

ژاندارمري در دوره مشروطه

نيروي ژاندارم فرزند مترقي انقلاب مشروطه بود چرا که مشروطه خواهان پس از فتح تهران بدين نتيجه رسيدند که بايد نيرويي ملي گرا، مترقي و مستقل به وجود آيد تا بتواند مجري قوانين حاصل از مشروطيت باشد.

بدين ترتيب ژاندمري با کمک مستشاران سوئدي در سال 1289 شمسي شروع به کار کرد و بالمارسن سوئدي رياست آن را بر عهده گرفته به رغم نقاط قوت ژاندارم ها از جمله محبوبيت، سابقه آزادي خواهي و ملي گرايي ايشان، بزرگ ترين نقطه ضعف اين نيرو را بايد در فقدان پايگاه وسيع اجتماعي بيان نمود.

با پايان يافتن جنگ جهاني اول و شکست نظامي آلمان و هم چنين ناکامي مشروطه، ژاندارم ها نيز در دو عرصه سياسي و نظامي به شکست جبران ناپذيري دچار گرديدند؛ شکستي که باعث ناکامي ايشان در دفاع از رژيم مشروطه در برابر فراق هاي گرديد.

از اولين سازمان هايي که بعد از انقلاب اسلامي و به دنبال پيام رهبر انقلاب تأسيس شد کميته انقلاب اسلامي بود. کميته انقلاب اسلامي در کنار شهرباني و ژاندارمري تا سال 1371 فعاليت مي کرد،

اما در اين سال از ادغام اين سه نهاد نيروي انتظامي جمهوري اسلامي بوجود آمد که در حال حاضر به طور رسمي نيروي اصلي مسئول حفظ امنيت داخلي ايران است.

نيروي انتظامي در جمهوري اسلام

پايگاه هاي اوليه تأسيس کميته ها در مساجد محلات بود و روحانيون نقش عده اي در هدايت آن داشتند. اين سازمان خارج از چهارچوب اداري دولت وقت، به خلع سلاح و تامين امنيت مراکز حساس، مصادره اموال، تعيين مسئول براي برخي نهادها، دستگيري برخي مقامات سابق و... مي پرداخت. اما بالاخره در نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ادغام شد که به اختصار آن را ناجا مي گويند.

تشکيل ناجا

پس از تصويب قانون تشکيل نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران در سال 1371، کميته انقلاب اسلامي، شهرباني و ژاندارمري ادغام شدند. اولين فرمانده نيروي انتظامي، سرتيپ محمد سهرابي بود. سازماندهي طرح ادغام و برنامه ريزي جهت پيشبرد ماموريت هاي نيروي انتظامي از عمده عملکرد سرتيپ سهرابي در زمان فرماندهي در نيروي انتظامي بود. پس از وي نيروي انتظامي در رأس خود فرماندهي چهار نفر ديگر را تجربه کرده است: سرتيپ سيف اللهي، سرتيپ هدايت لطفيان، سرتيپ پاسدار خلبان محمدباقر قاليباف و سرتيپ پاسدار اسماعيل احمدي مقدم که در حال حاضر فرماندهي نيروي انتظامي را بر عهده دارد.

ناجا داراي سه بخش کلي است، فرماندهي، حفاظت و اطلاعات و بخش عقيدتي سياسي. بيشتر بخش هاي نيروي انتظامي وظيفه امنيتي و نظامي دارند و داراي نيروي مسلح است، اما برخي بخش ها نيز بيشتر جنبه خدمات اجتماعي و دولتي دارد مانند صدور گذرنامه، فرماندهان ارشد نيروي انتظامي توسط مقام معظم رهبري تعيين مي شوند. نيروي انتظامي از چندين معاونت مختلف تشکيل شده است هر يک از استان هاي کشور يک ناحيه انتظامي به حساب مي آيند و شهرستان هاي تابعه هر استان مناطق انتظامي آن ناحيه به شمار مي آيند.

ناجا شامل زير شاخه هايي است: پليس امنيت، پليس مبارزه با مواد مخدر، پليس پيش گيري که شامل کلانتري و پاسگاه ها مي باشد، پليس راهور که همان پليس راهنمايي و رانندگي است معاونت نظام وظيفه که مسئوليت، تقسيم نيروهاي وظيفه بين نيروهاي مسلح ايران را بر عهده دارد، معاونت صدور گذرنامه، پليس بزرگراه ها، پليس آگاهي، پليس حفاظت از شخصيت ها، اينترپل، يگان حفاظت براي حفاظت از اماکن مثل بانک ها و موسسات آثار تاريخي، جنگل باني، هنگ مرزي، پليس ساحلي، يگان ضربت، يگان رهاسازي گروگان، يگان ضد شورش، گارد ويژه و يگان واکنش سريع.

تشکيلات پليس در جهان