رياضيات در گذرگاه تاريخ (گذرگاه 3)

برجسته ‌ترين نام هايي که در اين دوره ملاحظه مي ‌نمائيم، در مرحله اول لئونارديوناکسي (1220_1170) رياضي‌ دان ايتاليائي است. وي که مدت ها در مشرق زمين اقامت کرده بود، آثار برخي از دانشمندان اسلامي را از آنجا به ارمغان آورد.

 همچنين براي اولين بار علم جبر را در هندسه مورد استفاده قرار داد. ديگر نيکلاارسم فرانسوي مي ‌باشد که بايد او را پيشقدم در هندسه تحليلي دانست. وي اولين کسي است که نه تنها مجذور و مکعب و توان هاي چهارم و پنجم اعداد را در نظر گرفت بلکه اعداد را به قواي کسري از قبيل يک دوم و دو سوم و يک هفتم و غيره نيز رسانيد و به عبارت ديگر توان هاي کسري اعداد را بدست آورد.

در قرن پانزدهم ترقي فني، پيشرفت علوم نظري را تحت‌الشعاع خود را قرار داد. اختراع چاپ در سال 1440 بوسيله گوتنبرگ سبب آن شد که تعداد کتاب در جهان با سرعتي صاعقه ‌آسا رو به افزايش نهد و زمينه براي مطالعة منابع علمي گذشته که کم و بيش فراموش شده بود مهيا گردد.

در قرون پانزدهم و شانزدهم دانشمندان ايتاليائي و شاگردان آلماني آن ها در حساب عددي جبر و مکانيک پيشرفت هاي شاياني نمودند. تارتاگليا و کاردان در ايتاليا سنن رياضي ‌دانان عهد عتيق را از سر گرفتند.

رژيمن تانسوس آلماني که از جمله بزرگترين منجمان اين دوره است، کتاب جالبي دربارة مثلثات نگاشت. اين کتاب قديمي‌ ترين کتاب کامل مثلثات است که در مغرب ‌زمين انتشار يافت. همچنين ژان‌ ورتر از اهالي نورنبرگ آلمان که به هندسه قدما به خوبي مسلط بود راه‌ حل عالمانه و بديعي از يکي از مسائل ارشميدس که موضوع آن تقسيم کره به کمک صفحه به نسبت معلومي بود بدست داد. وي در تمام قسمت هاي رياضي بخصوص مثلثات تأليفات بسيار دارد.

رياضي ‌دانان فرانسوي در اوايل قرن شانزدهم عموماً مادون ايتاليائي‌ ها بودند. مشهورترين آن ها يکياورنس فين است که در هندسه به ويژه در مورد تربيع دايره اکتشافات تازه‌اي کرد.

 ديگر پي‌يرلارامه موسوم به راموس است که بيشتر از لحاظ آثار فلسفي خود شهرت يافت. با وجود اين به رياضيات نيز علاقه فراوان نشان داد تا جائي که کتابي در ستايش رياضيات و کتاب ديگري در مقدمات حساب و هندسه تأليف کرد. بالاخره کاندال را بايد نام ببريم که در مطالعات مخصوص به چند وجهي‌ها تخصص يافت.

در اواخر قرن شانزدهم در فرانسه شخصي بنام فرانسوا ويت (1603_1540م) به پيشرفت علوم رياضي خدمات ارزنده‌اي نمود. وي يکي از وضع کننده هاي بزرگ علم جبر و مقابلة جديد و در عين حال هندسه ‌دان قابلي بود. مثلثات جديد فقط متکي‌ بر زحمات اوست. هر چند بسياري از قدما و دانشمندان جديد باري پايه ‌گذاري اساس آن زحماتي کشيده‌ اند، اما ترقي آن کاملاً مرهون وي است. او اولين کسي است که مثلث کروي را با معلوم بودن سه ضلع آن حل کرد و در عين حال نخستين رياضي ‌داني است که براي حل مسأله ترسيم دايره مماس بر سه دايرة ديگر راه‌حل هندسي بدست داد و ريشه‌ هاي معادلة درجه چهارم را ساخت.

کشور دانش خيز هلند نيز در اواخر اين قرن مهد آزادي و يکي از مراکز مهم علمي جهان شده بود. آدرين ‌رومن و سپس آدرين متيوس مقدار تقريبي عدد پي را محاسبه کردند و يکي ديگر از هموطنان آنان بنام وان سولن تا 30 رقم اعشار آن را بدست آورد.

همچنين انگلستان که در آغاز قرن شانزدهم براي پيشرفت علم جبر کوشيده بود اينک با کشف لگاريتم بوسيله جان نپر تئوري فن محاسبه عددي را يک قدم قطعي به جلو برد.

   1. مرکز منظومة شمسي، خورشيد است نه زمين.

   2. در حالي که ماه به گرد زمين مي‌چرخد، سيارات ديگر، همراه با خود زمين به گرد خورشيد مي ‌چرخند.

   3. زمين در هر 24 ساعت يکبار حول محور خود مي ‌چرخد نه دور ستاره‌هاي ثابت.

پس از مرگ کوپرنيک در قلب اروپا، در کشور دانمارک مردي بنام تيکو براهه متولد شد که کارهاي او پايه و اساس انقلاب قريب الوقوع نجوم گرديد. وي نشان داد که حرکت سيارات کاملاً با نمايش و تصوير دايره‌ هاي هم ‌مرکز وفق نمي ‌دهد. از آنجا که تيکو براهه بيشتر به رصدهاي مستقيم و اندازه‌گيري سرگرم بود، هيچ کوششي براي تجزيه و تحليل نتايج خود انجام نداد و اين کار به

يوهان کپلر که در سال آخر زندگي تيکو براهه دستيار وي بود محول گشت.

پس از سال ‌ها کار، وي به نخستين کشف مهم خود رسيد و چنين يافت که سيارات در حرکت خود به گرد خورشيد يک مدار کاملاً دايره شکل نمي‌پيمايند بلکه همه آن ها بر روي بيضي ‌هايي حرکت مي ‌کنند که خورشيد در يکي از دو کانون آن ها قرار دارد.

همچنين وي در نخستين ‌بار اصل ماند (اصل جبر) را در مکانيک حدس زد که بعدها بوسيله گاليله صورت تحقيق يافت.

با توجه به متن به سوالات زير پاسخ دهيد.

سوال :

1- صنعت چاپ در چه زماني اختراع شد و چه تأثيري در پيشرفت علم داشت ؟

2- يکي از نمودهاي تأثير اساسي دانشمندان انگليسي در پيشرفت علم (قرن شانزدهم) را بگوييد.

3- نام کتاب کوپرنيک چه بود ؟ نظريات عمده در اين کتاب چه بودند ؟

مرکزيادگيري سايت تبيان - تهيه: کلبه آفرينش فکر

تنظيم: سميرا بادامستاني