کوپرنيک، آغازگر رنسانس نجومي

نظريات و پژوهش هاي افراد مختلف در تاريخ هميشه زمينه ساز وقوع انقلاب هاي عظيمي بوده است که علوم مختلف را تحت تاثير خود قرار داده است. يکي از اين افراد، نيکلا کپرنيک است که نقش بزرگي در شکل گيري نجوم جديد دارد.

نيکلا کوپرنيک، اخترشناس، حقوقدان و اقتصادان با استعدادي بود که نزد مردم بسيار احترام داشت. وي اصالتا لهستاني بود و براي ادامه ي تحصيل به ايتاليا رفت. کوپرنيک نخستين کسي بود که در دوران رنسانس، انقلاب بزرگي در زمينه ي اخترشناسي برپا کرد.

کوپرنيک به مسئله ي حرکت دوراني افلاطون در مورد اجرام آسماني بسيار علاقه مند بود و در اين راستا تلاش هاي بسياري انجام داد. وي معتقد بود حرکت اجرام آسماني مانند ستاره ها، سيارات و ماه يک حرکت دوراني(دايره اي) يا ترکيبي از حرکات دوراني است زيرا در حرکات دوراني،جرم در يک دوره ي مشخص و ثابت به حالت و وضعيت قبلي خود باز مي گردد.کوپرنيک با مشاهدات و تحقسقات گسترده و محاسبات دقيق به اين نتيجه رسيد که اگر حرکت سيارات با حرکت دوره اي زمين در ارتباط باشد و حرکت دوره اي سيارات را بر اساس گردش آنها به دور خورشيد محاسبه کنيم، به اين نتيجه خواهيم رسيد که علاوه بر وجود نظم و ارتباط ميان آنها(براي حرکت دوراني زمين و خورشيد مرکزي) و ترتيب حاکم بر مدارهاي سيارات،حرکت دوراني اين اجرام با هم در ارتباطند،طوري که تغيير در هريک از اين مدارها باعث درهم فروريختن اجرام و در نيتجه منظومه مي شود.

سرانجام کوپرنيک منظومه ي خود را تدوين کرد که منظومه ي وي با منظومه ي زمين مرکزي بطلميوس(مورد قبول آن دوره) مغايرت داشت!

وي در منظومه ي خود خورشيد را در مرکز قرار داد که زمين و سيارات ديگر به دور آن در حال حرکت هستند. نيکلا منظومه ي خود را براساس چند فرض بنيان نهاد که عبارتند از:

- خورشيد درمرکز قرار دارد و زمين و سيارات ديگر به دور آن گردش مي کنند.

- حرکت خورشيد در آسمان بر اساس حرکت دوره اي زمين است.

- حرکت ظاهري اجرام آسماني در آسمان تنها بر اساس خود آنها نيست،بلکه اين حرکت ها با حرکت دوره اي زمين نيز در ارتباطند .

کوپرنيک نظر داد که گردش زمين به دور خود يک شبانه روز طول مي کشد همچنين وي تلاش کرد که نظريه ي خود را از طريق رياضيات اثبات کند و با محاسبات خود به اين نتيجه رسيد که هرچه قدر از سيارات دور و به خورشيد نزديک شويم،بر سرعت گردش آنها افزوده مي شود. کيوان که در آن روزگاز دورترين سياره به شمار مي رفت يک  دور يکنواخت خود را به مدت5/29 سال و سپس مشتري اين دوره را در8/11 مي پيمايد. بعد از مشتري نوبت به مريخ  مي رسد که اين دوره را در مدت 678 روز و ناهيد در مدت 242 روز و تير در مدت 88 روز سپري مي کنند. البته کوپرنيک اين مقادير را محاسبه کرده و اختلاف اين مقادير با مقادير امروزي بسيار اندک است.اين محاسبات بخشي از اثبات تئوري کوپرنيک با استفاده از هندسه بود.

مزيت تئوري كوپرنيك آن بود كه وي با استناد به نظريه ي خورشيد مركزي به نتايجي مهم دست يافت كه دست يابي برخي از اين نتايج در نظريه ي بطلميوسي امكان پذير نبود.

"مهم ترين اين نتايج عبارتند از"

 

1.محاسبه ي اندازه ي مدار سيارات كه به دور خورشيد مي گردند

2.محاسبه ي دوره ي تناوب گردش سيارات به دور خورشيد

3.به دست آوردن سرعت نسبي حركت دوراني سيارات

4.مشخص كردن حركت زاويه اي سيارات و موضع آنها در آسمان كه اين نتيجه در هر دو تئوري كوپرنيك و بطلميوس وجود داشت.

بر اين اساس كوپنيك به اين نتيجه رسيد كه ميان مدارهاي سيارات و جايگاه آنها ارتباطي وجود دارد، طبق گفته ي وي هرگونه تغيير مكاني در هر قسمت از آن باعث به هم خوردن قسمت هاي ديگر و همه ي جهان مي شود.كوپرنيك مدعي بود برتري نظريه ي او در زيبايي و سادگي آن است. وي در اين رابطه در كتب خود،درباره ي گردش افلاك مي گويد: به راستي، چه كسي در اين معبد عظيم و زيبا،منبع نور را در جايي جز آن جا كه بتواند همه ي قسمت هاي ديگر را بيفروزد و روشنايي بخشد،قرار دهد؟ پس در اساس اين برگزيدگي، تقارن قابل ستايش در جهان و هماهنگي بارزي در حركت و اندازه ي كرات مي يابيم، آن چنان كه به هيچ وجه ديگري نمي توانست باشد.

تئوري كوپرنيك بنا به دلايلي به زودي مورد قبول عامه ي مردم قرار نگرفت.بيش از يك قرن طول كشيد تا نظريه ي خورشيد مركزي ميان اخترشناسان مورد پذيرش قرار گيرد. بعد از نظريات کپلر تحقيقات و بررسي هاي دانشمنداني نظير تيکو براهه، کپلر، گاليله، نيوتن و ... توانست نظريه خورشيد مرکزي را تکامل بخشد و آن را براي ساير مردم اثبات کند. اگرچه نزديک به 2000 سال نظريه اي خلاف تصورات کوپرنيک بر جهان سلطه داشت اما سرانجام وي توانست پايه هاي نظام بطلميوسي را به لرزه درآورد.

م.ح.اربابي فر

بخش دانش و زندگي

برگرفته از ستاره پارسي