یمن در تاریخ اسلام

یمنی‌ها از انصار هستند و یكی از افتخارات آنها این است كه خود را تنها كشوری می‌دانند كه بدون جنگ و خونریزی و با رسیدن "حضرت علی" (ع) به عنوان فرستادة ویژة "پیامبر اكرم" (ص) به اسلام گرویدند. در كتب تاریخی، جریان اسلام آوردن مردم یمن ذكر شده، "طبری" از براء بن عازب روایت كرده است كه می‌گفت:‌ رسول خدا (ص) خالد بن ولید را به سوی یمن فرستاد تا آنها را به اسلام دعوت كند، من نیز در میان جمعی كه با او حركت كردند به سر می‌بردم، شش ماه در یمن ماند، لكن هیچ كس به دعوت او پاسخ مثبت نمی‌داد. البتّه قبل از وی پیامبر (ص) برای نخستین بار یكی از یاران دانشمند خود به نام "معاذبن جبل" را رهسپار یمن ساخت، تا ندای توحید و اصول آیین اسلام را برای مردم یمن تشریح كند، امّا به طوری كه در تواریخ نوشته شده وی با وجود این كه به كتاب و سنّت احاطه داشته، امّا به سؤالی كه از وی دربارة حقوق شوهر بر همسر شده بود، نتوانسته بود جواب كافی بدهد. لذا پیامبر (ص) علی ‌بن ابی‌ طالب (ع) را با سفارشات و مكتوبی مبنی بر دعوت ملّت یمن به آیین توحید، كه فرمان داده بود، آن را برای مردم یمن بخواند، روانة آن كشور نمود و دستور داد، خالد و همراهان وی برگردند و اگر كسی از همراهان خالد خواست با علی (ع) همراه گردد، او را آزاد گذارند.

"براء بن عازب" نقل می‌كند كه وقتی علی (ع) به نخستین نقطة مرزی یمن رسید، صفوف سربازان اسلام را كه در آنجا به فرماندهی خالد بن ولید استقرار داشتند،‌ منظّم نمود. وقتی خبر ورود آن حضرت به مردم یمن رسید، جمع شدند و علی (ع) نماز صبح را با جماعت خواند، سپس تمام افراد قبیلة "حمدان" را كه از بزرگ‌ترین قبایل یمن بودند، برای شنیدن نامة پیامبر اكرم (ص) دعوت نمود، آنگاه حضرت در مقابل ما قرار گرفت و به حمد و ثنای الهی آغاز كرد و سپس نامة رسول خدا (ص) را بر مردم یمن خواند. عظمت گفتار پیامبر (ص) آن چنان قبیلة حمدان را تحت تأثیر قرار داد كه همة آنها در مدّت یك روز اسلام آوردند.

حضرت علی (ع) اسلام آوردن مردم قبیلة "حمدان" را به وسیلة نامه به اطّلاع پیامبر اكرم (ص) رسانید. پیامبر اسلام پس از اطلاع از متن نامه، آن چنان خوشحال شد كه با سرور و شادی تمام، سر به سجده نهاد و شكر خدا را به جای آورد و سپس سر بلند كرد و فرمود:‌ " السّلام علی حمدان، السّلام علی حمدان".

اسلام آوردن این گروه موجب شد، مردم یمن تدریجاً به اسلام گرویدند. پس از ورود حضرت علی (ع) به یمن، اوّلین كسی كه به واسطة آن حضرت اسلام آورد، زنی به نام "امّ سعید برزخیه" است. این زن منزل خود را به صورت مسجد در آورد و آن را "مسجد علی" نامید كه اكنون نیز مشهور و پابرجاست.

مسافرت حضرت علی (ع) و اسلام آوردن یمنی‌ها به دست آن حضرت، یكی از عوامل ولا و دوستی آنها نسبت به امیرالمؤمنین (ع) و علوی مذهب بودنشان است. محبّت و دوستی اهالی یمن نسبت به حضرت علی (ع)، از روزی كه گروهی از مردم یمن به خدمت رسول خدا (ص) رسیدند و پیامبر اكرم (ص) آن گروه را دعا فرمود و به آنها مژدة بهشت داد و یادآور شد كه همراه علی (ع) به شهادت می‌رسند، آغاز شد. افراد این گروه كسانی بودند كه در جنگ جمل و صفّین حضرت علی(ع) را یاری نمودند.

رسول اكرم (ص) در معرّفی حضرت علی (ع) به آنها سخن خود را طولانی ساخت تا بر مراتب علاقه و محبّت آنها نسبت به آن حضرت اضافه شود.

علامه "محمّد حسین مظفر" در كتاب خود می‌نویسد:‌ "تشیّع در میان دره‌ها و كوه‌های یمن جایی برای خود گشود و در دل‌ها مأوی گرفت تا وقتی كه امیرالمؤمنین علی (ع) رسماً و عملاً حكومت و ولایت را به دست گرفت، عدة كمی از مردم یمن كه با افكار و كردار حضرت علی (ع) مخالف بودند با معاویه ارتباط برقرار كردند و معاویه یكی از یاران خود را به نام "بسربن ارطاة" در سال 40 هجری با سپاهی به سوی یمن فرستاد و این شخص از طریق مدینه عازم یمن شد. وی قبل از رسیدن به یمن مردم مدینه را مجبور به بیعت با معاویه نمود و جنایات زیادی را در آنجا مرتكب شد. هنگامی كه خبر ورود بسربن ارطاة به یمن رسید، كارگزار حضرت علی (ع) به نام عبیدالله بن عباس از آنجا گریخت و عبدالله بن عبدالمدان حارثی را جانشین خود قرار داد.

بسربن ارطاة پس از ورود به یمن مرتكب جنایات زیادی شد، وی سی هزار نفر را كشته، گروهی را در آتش سوزاند و زنان حمدان را اسیر كرده، در بازار به فروش رساند. وقتی اخبار جنایات این شخص به حضرت علی (ع) رسید، وی را نفرین كرد و فرمود: "خدایا، این آیین و عقل و خودسری را از او بگیر".2 بسربن ارطاة دچار وسواس شده و دیوانه شد و در همین حال مرد.

در قرن سوم هجری شخصی به نام "یحیی بن حسین رسّی علوی" از عراق به یمن آمده و در شهر "صعده" اقامت نمود. وی اوّلین كسی بود كه مردم یمن را به مذهب زیدی دعوت كرد و به نشر و ترویج این مذهب پرداخت و توانست عدّة زیادی را دور خود جمع كند، به طوری كه از وی به عنوان "امام" یاد می‌كردند. امّا كسی كه در"صعده" امامت را بنیان گذاشت شخصی به نام "قاسم بن محمّد" است كه نسب او به رسّی علوی می‌رسد.

از آن پس با گذشت زمان مذهب زیدی در اكثر نقاط یمن، به ویژه در میان قبایل نفوذ پیدا كرد. امروزه در یمن تعداد زیادی از شیعیان دوازده امامی وجود دارند، امّا اكثر مردم یمن به ویژه مناطقی كه تحت سلطة حمید الدین یحیی ـ كه پس از ترك‌های عثمانی، بر یمن حكومت راند ـ قرار داشت زیدی مذهب‌اند و بقیه سنّی شافعی می‌باشند.

قبس زعفرانی

بخش سیاست