دستور زبان فارسی (موارد کاربرد افعال)

- موارد کاربرد ماضی ساده (مطلق)

1- بیان وقوع فعل در زمان گذشته به طور مطلق. مثال: من رفتم

2- بیان وقوع فعل در حال یا آینده. بچه ‌ها خداحافظ من رفتم.

3- به جای ماضی استمراری در «بودن» و «داشتن» مثال: سال ‌ها بود که او را ندیده بودم.

4- به عنوان فعل معین در ماضی بعید (رفته بود) و در ماضی ملموس (داشتم می ‌رفتم)

موارد کاربرد ماضی نقلی

1- در تقابل با ماضی مطلق فعل ‌هایی چون شنیدن، فهمیدن، دیدن (فهمیدم که نامه را نوشته است.)

2- بیان فعلی که در زمان گذشته شروع شده و هنوز ادامه دارد. (همه در راه مانده‌اند.)

3- بیان فعلی که در گذشته اتفاق افتاده و اثر یا نتیجه آن تا حال باقی است. (سعید به کتابخانه رفته است.)

4- بیان فعلی که واقع نشده ولی احتمال وقوع آن هست. (قوانینی که هنوز وضع نشده‌اند.)

5- به جای ماضی التزامی. (احتمالا سعید به خانه رفته است.)

6- در ماضی ملموس نقلی از مصدر داشتن به عنوان فعل معین. (داشته میرفته است.)

7- در ماضی ابعد از مصدر بودن به عنوان فعل معین. (رفته بوده‌ام.)

موارد کاربرد ماضی استمراری

1- بیان فعلی که در زمان گذشته استمرار و ادامه داشته است. (آب به این حوض ‌ها می ‌رسید.)

2- بیان فعلی که در زمان گذشته چند بار تکرار شده است. (برای خودم ورقه انجام کار می ‌نوشتم.)

3- بیان عادت در گذشته. (پدرم سال ‌ها سیگار می ‌کشید.)

4- بیان فعلی که در زمان وقوع آن فعل دیگری هم واقع شده باشد. (سعید ناهار می ‌خورد که من وارد شدم.)

5- به جای مضارع التزامی. (کاش دوباره می ‌آمد (بیاید) و چشم ما را روشن می‌ کرد (روشن بکند).)

6- به جای فعل التزامی همراه با بیان آرزو... (کاش سعید هم می‌ آمد (بیاید).)

موارد کاربرد ماضی نقلی مستمر

در جایی به ‌کار می‌ رود که جمع میان موارد استعمال ماضی نقلی و ماضی استمراری مورد نظر باشد. (ادیبان میراث فرهنگی آن اجتماع را غنی ‌تر می ‌ساخته ‌اند.)

موارد کاربرد ماضی بعید:

1- بیان فعلی که در گذشته ی دور اتفاق افتاده است. (سال‌ ها پیش پیر مردی آمده بود.)

2- بیان فعلی که پیشتر از فعل دیگری اتفاق افتاده باشد. (سیمین کارش را تمام کرده بود که سعید آمد.)

موارد کاربرد ماضی ابعد

ماضی ابعد برای بیان وقوع فعلی که در گذشته دورتر اتفاق افتاده و به طریق نقل حکایت گفته می ‌شود، به ‌کار می ‌رود. (در کشتی زوجه استاد محمد علی نا خوش شده بوده است و آقا حاجی... می‌ پرداخته است.)

موارد کاربرد ماضی التزامی

1- بیان وقوع فعل در گذشته همراه با شک و تردید. (شاید تا به حال رفته باشد.)

2-بیان وقوع فعل در گذشته همراه با آرزو و تمنا. (‌ای کاش آمده باشد.)

3- بیان فعل همراه با شرط. (اگر کسی نتوانسته باشد...)

4- بیان فعل همراه با تشبیه. (مثل این است که چیزی که چیزی را گم کرده باشم.)

5- بیان فعل بعد از ادات استثناء. (من نگفته ‌ام مگر این که شما گفته باشید.)

6- بیان فعل در مقام لزوم یا صواب. (گوینده باید طبعی توانا داشته باشد.)

7- در جمله پیرو به جای مضارع التزامی. (خیلی ساده آمده بود تا حرفی زده باشد.)

8- به جای فعل امر از ساخت دوم مشخص داشتن. (این را هم اطلاع داشته باشید...)

موارد کاربرد ماضی ملموس

ماضی ملموس فعل را در شرف اتفاق افتادن، یا در حال اتفاق افتادن در گذشته نشان می ‌دهد. (داشتم ناهار می‌خوردم که علی وارد شد.)

موارد کاربرد ماضی ملموس نقلی

ماضی ملموس نقلی از ماضی نقلی داشتن و ماضی نقلی فعل اصلی ساخته می ‌شود. این ساخت فعل را در حال اتفاق افتادن به طریقه نقلی بیان می‌ کند. (عصر مثل هر روز... داشته می ‌رفته است.)

این فعل در زمان محاوره بیشتر رایج است.