رازک و خواص آن

humulus lupulus

رازک با نام عمومی Hops که به عربی حشیشه الدینار نامیده می شود، گیاهی است علفی، چند ساله و بالا رونده.

این گیاه 2 پایه بوده و اعضای آن پوشیده از تارهای خشن است.

برگ های گیاه، متقابل، دندانه دار و مرکب از 3 تا 5 لوب نامساوی است. گل های نر به صورت مجتمع و گل آذین خوشه هستند.

گل های ماده، به صورت مخروط مانند سفید مایل به حنایی می باشند.

قسمت مورد استفاده گیاه، مخروط های ماده(گل های ماده) آن است که دارای بوی معطر و مطبوع با طعم تلخ است.

این گیاه بیشتر در نواحی شمال ایران از جمله گرگان، چالوس، تنکابن، رشت، لاهیجان و آستارا می روید.

تاریخچه:

کاربرد عمده ی رازک در تولید ماءالشعیر به دلیل طعم تلخ آن است. عصاره ی رازک به عنوان طعم دهنده در غذا و صنعت نوشابه سازی مصرف می شود.

در قدیم، از خاصیت مُدر بودن آن استفاده می شد. دیگر مصارف سنتی آن، درمان انقباضات روده ای، بیماری سل، سرطان و التهاب مثانه بود.

حمام کردن در وان زوائد حاصل از تخمیر رازک، تأثیر جوان کننده دارد و برای رفع مشکلات قاعدگی موثر است.

برخی اوقات، در افرادی که رازک می چیدند، اثرات آرام بخش مشاهده می شد و به همین جهت از گل های رازک، به عنوان مُسکن استفاده می کردند. گاهی نیز به منظور رفع مشکلات عصبی، گل های رازک را در بالش می گذاشتند. عصاره برخی از انواع رازک به دلیل خاصیت نرم کنندگی، در فرآورده های پوستی به کار می رود.

منبع جغرافیایی:

گیاه از کشت رازک ماده در بسیاری از نقاط از جمله غرب اروپا، هند، چین و آمریکا به دست می آید.

ترکیبات مهم:

این ترکیبات عبارت هستند از:

* مواد تلخ از جمله آسیل فلوروگلوسیدهای موجود در رزین،

* اسانس به میزان 3/0 تا 1 درصد که حاوی میرسن، لینالول، فارنزن و کاریوفیلن است،

* تانن به میزان 2 تا 4 درصد،

* فلاونوئید،

* مقدار کمی فنل کربوکسیلیک اسید از جمله اسید فرولیک و اسید کلروژنیک.

اثرات مهم:

رازک دارای اثر آرام بخش می باشد، به خصوص هنگامی که همراه با آرام بخش های دیگر گیاهی مصرف می شود.

همچنین در بدخوابی عصبی و استرس ها استفاده می شود.

رازک به صورت دم کرده با مزه ی تلخ به عنوان مقوی معده، محرک اشتها و افزاینده ی ترشحات معده کاربرد دارد؛ اسیدهای تلخ آن شامل لوپولون و هومولون دارای خواص ضد میکروبی است.

در طب عوام از دم کرده ی آن جهت درمان زخم معده و به عنوان ضد ورم مثانه استفاده می شود.

فرآورده های دارویی:

حدود 70 فرآورده ی آرام بخش از رازک در آلمان وجود دارد. در انگلستان حدود 60 فرآورده از آن تهیه می گردد که همگی به عنوان آرم بخش استفاده می شود.

عمده ی این فرآورده ها به صورت قرص هستند.

از عصاره ی خشک رازک به صورت چای و یا فرآورده های دیگر به عنوان خواب آور و مُسکن استفاده می شود.

تهیه چای: یک لیوان آب در حال جوشیدن را بر روی نیم گرم گیاه له شده یا پودر بریزید و 15 دقیقه صبر کنید؛ سپس صاف کرده و میل نمایید.

نگهداری:

رازک باید دور از نور و در هوای سرد نگه داری شود. حداکثر مدت نگهداری یک سال است.

عوارض جانبی:

مصرف رازک ممکن است در بعضی افراد حساسیت پوستی ایجاد کند. علت آن مربوط به گرده های گیاه است.

مهم ترین اثرات گزارش شده رازک:

آلرژی زا، ضد درد، ضد باکتری، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، معرق، هضم کننده، ادرارآور، قاعده آور، استروژنیک، مُلین، خلط آور، قارچ کش، خواب آور، شیرافزا، مُسهل، مخدر، مقوی اعصاب، مقوی معده، آرام بخش، مقوی رحم، ضد کرم و کاهش دهنده ی میل جنسی.

نکات قابل توجه:

1- چای و یا دم کرده ی رازک بهتر است شب هنگام یا قبل از خواب مصرف شود تا بتوان خواب آرام تری را در پیش داشت. این میزان مصرف را می توان تا سه بار در روز تکرار کرد.

2- میزان مصرف فراورده های صنعتی رازک مانند قرص و یا کپسول در راهنمای همراه دارو توصیه شده است.

3- گل های ماده تحت عنوان Strobiles مشهور می باشند که قسمت دارویی رازک هستند.

4- خواص گیاه رازک به طور چشمگیر به نو یا کهنه بودن آن ارتباط دارد، چون مواد موجود در آن با گذشت زمان اکسید می گردند. مثلا مصرف تازه ی گل های ماده برای رفع بدخوابی بسیار موثر است، در صورتی که خشک شده ی گل های ماده برای پُر کردن بالش افرادی که دارای بی خوابی هستند مناسب است. تعویض گل های خشک ماده در این بالش های باید هر دو سه ماه صورت گیرد، چون گل های خشک کهنه رازک دارای خاصیت محرک می باشند.

5- برای رفع بی خوابی بهتر است از گل های ماده ی تازه خشک شده و یا گل های فریز شده استفاده نمود. در این صورت بر روی 2 قاشق چای خوری از گل ها، یک لیوان آب جوش ریخته و پس از 5 تا 10 دقیقه صاف نموده و میل کنید.

دکتر محمد حسین صالحی سورمقی - دکترای تخصصی فارماکوگنوزی

استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران

اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید. 

برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید. 

* مطالب مرتبط:

کدام گیاه برای کدام بیماری؟

ماءالشعیر باعث آرامش اعصاب می‌شود

خواص ماءالشعیر

آشنایی با خواص دیگر گیاهان دارویی

بخش تغذیه و سلامت تبیان