ويژگي هاي انحصاري دوران جواني که به حق مهمترين دوران حيات انسان است از يک طرف، و همچنين ويژگي هاي منحصر به فرد قرآن کريم از طرف ديگر، موضوع «جوان و انس با قرآن» را موضوعي اساسي و با اهميت جلوه خواهد داد.

لذا اين هرگز به اين معنا نيست که براي سالخوردگان و غيرجوانان انس با قرآن موضوعيت ندارد و اگر کسي در جواني با قرآن مأنوس نگرديد، در پيري اين انس ضروري نيست يا حاصل نخواهد شد، بلکه با نگاهي که قرآن به انسان دارد و محتواي تربيتي و سازنده‌اي که براي انسان به ارمغان آورده، بديهي است که همان عنفوان جواني بهترين زمان و استثنايي‌ترين فرصت براي انس با قرآن کريم مي‌باشد.

 ضرورت و اهميت انس با قرآن در جواني

ويژگي هاي دوران جواني

خصوصيات روحي – رواني و ويژگي هاي اساسي اين دوران نظر تمامي مکاتب و علوم تربيتي را به خود معطوف داشته است و تمامي اديان، مذاهب و مکتب هاي فکري، بدون استثناء بر اين نکته اذعان و اتفاق نظر دارند که زيربناي شخصيت انساني و شالوده حيات مفيد او در زمان جواني تکوين خواهد يافت و سرنوشت غيرتمند يا ذلت‌بار او در جواني رقم خواهد خورد. فطرت پاک و بي‌آلايش، استعداد و نشاط، خودجوشي و خودباوري، خلاقيت و ابتکار، قدرتمندي و خستگي ناپذيري، همه و همه، خصوصيات ارزشمند دوران جواني هستند که برنامه‌ريزي صحيح و مدبرانه و استفاده درست و به موقع از آنها مي‌تواند جامعه انساني را به فلاح و سعادت برساند و لذا مربيان و معلمان جامعه، رهبران و انديشمندان دلسوز، و پيامبران و حکيمان الهي همگي در اين راستا تلاش نموده ودستورات، رهنمودها والگوهاي تربيتي خويش را ارائه نموده‌اند، و در رساندن جامعه به سعادت و پيروزي، جوانان، مهمترين هدف و مخاطبين آنها بوده‌اند. در عين حال با مروري سريع به تاريخ گذشته درمي‌يابيم که جوانان پرشور و با انگيزه، با صداقت ذاتي خود مهمترين حاميان و صادق‌ترين رهروان مصلحان بزرگ و مربيان و انقلابيون جهان بوده‌اند.

شخص رسول اکرم صلي الله عليه و آله مي‌فرمايند «جوانان گرد من جمع شده و مرا حمايت کردند و پيران با من مخالفت داشتند» «خالفني الشيوخ و خالفني الشباب»

حضرت اميرالمومنين علي عليه السلام در نامه بسيار مهم و تربيتي خود به فرزندشان امام حسن عليه السلام (نامه 31 نهج البلاغه) با تعبير شيوايي مي‌فرمايند: «جز اين نيست که قلب نوجوان همچون زمين خالي است که پذيراي هر بذري خواهد بود» بنابراين قلب نوجوان مستعد فراگيري هر گونه آموزه‌اي اعم از حق يا باطل، درست يا نادرست مي‌باشد. حضرت امام صادق عليه السلام در تعبيري زيبا و البته از منظري ديگر، قلب انسان را به آينه‌اي صاف و صيقلي تشبيه فرموده‌اند که با هر گناهي نقطه‌اي سياه و زنگاري براي آينه مي‌نشيند و چنانچه انسان از گناه توبه نمايد اين زنگار پاک مي‌شود؛ در غيراين‌صورت اين نقاط سياه کم کم (با تکرار گناه) آينه صيقلي قلب را به جسمي کدر و زنگار گرفته تبديل مي‌نمايد و شقات قلب (سياه دلي) بر انسان عارض مي‌گردد بطوري که ديگر قابل اصلاح نخواهد بود.

حضرت امام خميني (ره) ضمن اينکه جوان را با تعبير «جديدالعهد با خداوند» مخاطب قرار ميدهند، در اهميت خودسازي و تربيت و تهذيب نفس در جواني چنين مي‌فرمايند: «شما جوانان از حالا بايد شروع کنيد به جهاد اکبر و نگذاريد که قواي جسماني از دستتان برود. هرچه قواي جواني از دست برود، ريشه‌هاي اخلاق فاسد در انسان زيادتر مي‌شود و جهاد مشکل‌تر، جوان زودتر مي‌تواند در اين جهاد پيروز شود. نگذاريد در اصلاح خودتان زمان جواني به زمان پيري بيفتد. انسان تا قواي جوانيش هست، تاروح لطيف جواني هست، تا ريشه‌هاي فساد در او کم است، مي‌تواند خودش را اصلاح کند.»( صحيفه نور – جلد 7، ص 211)

دين مبين اسلام که برنامه سعادت دنيا و آخرت انسانها را به همراه دارد، انسان را داراي فطرتي پاک و حق‌گرا (حنيف) و الهي (فطرت الله التي فطر الناس عليها)  مي‌داند و در جهت ترغيب انسان به پاک نگاهداشتن ضمير و فطرت (با عنايت به اينکه دوران جواني نقش اساسي در اين امر دارد)، نگاه ويژه‌اي به دوران جواني دارد. بطور مثال عبادت اگرچه براي تمامي انسانها امري شايسته و مقبول حضرت حق است ولي براي جوانان (عبادت در جواني) امري فوق‌العاده محسوب مي‌گردد. اين نکته در فرمايشات حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله و ساير معصومين عليهم السلام موج مي‌زند که براي نمونه به مواردي اشاره مي‌گردد:

الف) رسول اکرم (ص) : خداوند به وجود جوانان اهل عبادت، بر فرشتگان افتخار و مباهات مي‌کند و مي‌فرمايد بنده مرا ببينيد که بخاطر من چگونه از لذتهاي جسماني خويش گذشته است. (ميزان الحکمه – ج 1 – ص 9)

ب) رسول اکرم (ص) : برتري فردي که در جواني خدا را عبادت کند بر پيري که پس از پير شدن بعبادت مي‌پردازد، مانند برتري پيامبران الهي نسبت به ساير مردم است. ( الحياة ج 5 ص 9)

شايد اين شعر معروف فارسي از حديث بالا گرفته شده باشد که:

پاک بودن در جواني شيوه پيغمبر است ورنه هر گبري به پيري مي‌شود پرهيزگار

در اينکه ايام جواني مناسب‌ترين ايام و طلايي‌ترين فرصت براي برنامه‌ريزي انسان و تضمين سعادت و فلاح او مي‌باشد مواردي بصورت مستقيم و غيرمستقيم از فرمايشات اهلبيت عليهم السلام آورده شد. حسن ختام اين موضوع، فرمايشي است از امام صادق عليه السلام که در قالب يک توصيه مطرح گرديده است:

جوانان رادرياب! زيرا ايشان زودتر از ديگران به کارهاي خير رو مي‌آورند (وافي جلد 1 ص 210)

ويژگي هاي قرآن کريم :

قرآن کريم بعنوان آخرين کتاب الهي و معجزه جاويدان پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله که شخص ايشان بعنوان خاتم‌النبيين و آخرين پيامبر الهي مطرح مي‌باشند، داراي ويژگي هاي منحصر به فردي در مقايسه با ساير کتب الهي مي‌باشد که آنرا از ساير کتب کاملاً متمايز مي‌نمايد. شايد مهمترين عامل و علت اين تمايز و ويژگيهاي انحصاري در اين باشد که بعد از بعثت رسول اکرم صلي الله عليه و آله و نزول قرآن مجيد، ارسال رسولان و بعثت پيامبران خاتمه يافت و لذا محتواي وحي الهي در قالب قرآن کريم بشر را تا ابد از کتب ديگر بي‌نياز مي‌نمايد، و به عبارتي قرآن مجيد يک معجزه ابدي و در عين حال کتاب هدايت انسان ها تا ابد خواهد بود. بنابراين ارتباط کليه انسان هاي طالب سعادت و هدايت با قرآن در تمامي عصرها و نسلها، امري بديهي و اجتناب‌ناپذير است. ضمن اينکه خود را کتاب هدايت تمامي انسان ها و شخص رسول اکرم (ص) «رحمة للعالمين» مي‌باشند.

قرآن از يک طرف کتاب هدايت انسانها و شفاي مؤمنين است، از يک طرف کتابي است که آسان فرا گرفته مي‌شود و در سوره مبارکه قمر اين آيه چندين بار تکرار گرديده است که :

«تحقيقاً و تاکيداً ما اين قرآن را براي پندآموزي، آسان قرار داديم. پس آيا پند گيرنده‌اي هست؟» در آيه‌اي ديگر، قرآن کريم، ضمن دعوت انسانها به تدبّر در قرآن، عدم تدبّر در آيات الهي را هم‌ارز قفل بودن قلبها تلقي مي‌نمايد و مي‌فرمايد: افلا يتدبّرون القرآن ام علي قلوب اقفالها «آيا در قرآن تدبر نمي‌نمايند يا بر قلب‌هايشان قفلهايي زده شده است؟»

در نهج البلاغه علي عليه السلام پر است از فرمايشات اين قرآن ناطق در خصوص ويژگيهايي قرآن کريم که براي نمونه در خطبه 198 در فرازهايي نسبت به قرآن، مي‌فرمايند:

قرآن نوري است که خاموشي ندارد، چراغي است که درخشندگي آن زوال نمي‌پذيرد،… راهي است که رونده آن گمراه نگردد. شعله‌ايست که نور آن تاريک نشود، …. بنايي است که ستون‌هاي آن خراب نمي‌شود. شفا دهنده‌ايست که بيماريهاي وحشتناک را بزدايد….. قرآن چشمه‌هاي دانش و درياهاي علوم است. سرچشمه عدالت و نهر جاري عدل است…… خدا قرآن را فرونشاننده عطش علمي دانشمندان، باران بهاري براي قلب فقيهان و راه گسترده و وسيع براي صالحان قرار داده است…….(خطبه 198-فراز 25 الي33- ترجمه مرحوم دشتي)

انس با قرآن در جواني :

در دو قسمت قبل ويژگي هاي جوان و قرآن بصورتي مختصر و متناسب با اين مقاله مطرح گرديد اکنون بصورت منطقي مي‌توان نتيجه گرفت که:

حال که خداوند انسان را با فطرتي پاک آفريده است و اين فطرت پاک در ايام جواني قابل بهره‌برداري در مسير هدايت و کمال به بهترين وجه مي‌باشد.

و حال که قرآن کتاب هدايت و تربيت فطرت الهي انسان به سوي کمال و رشد مي‌باشد، بنابراين بهترين زمان براي بهره‌برداري و تربيت يافتن از آن در همان جواني است و اين عقلاني‌ترين روش براي فلاح و رستگاري انسان است که در جواني با قرآن مأنوس گردد.

حسن ختام  حديثي است از امام صادق عليه السلام که مي‌فرمايد:

«کسي که در جواني قرآن بياموزد قرآن با گوشت و خون او آميخته خواهد شد.»

طبيعي است که اگر قرآن با گوشت وخون کسي آميخته شود آنگاه او تربيتي قرآني خواهد يافت و به حيات معنوي و طيبه قرآني دست خواهد يافت و چنين انساني هم خود را به فلاح مي‌رساند و هم باعث فلاح و رستگاري جامعه خواهد شد. چنين انساني مصداق صالحين واقعي است که بشريت از فقدان آنها رنج مي‌برد.

نويسنده:علي اعظم خسروي

تنظيم: گروه دين و انديشه تبيان