عقايدي که تفتيش شد

«چه کسي چنين حرفي را زده است!؟... من هرگز چنين حرفي را نگفته ام ... همه مي دانند اين زمين است که ثابت است و خورشيد به دور آن مي گردد ...»

سخنان بالا احتمالا جملاتي است که گاليله مجبور شده است در جلسه دادگاه تفتيش عقايدش بگويد. جلسه اي که در آن نه تنها بايد عقايدش را نفي مي کرد بلکه بايد آن ها را نيز مسخره مي کرد تا ديگر فردي جرات ايستادگي در برابر کليسا و حاکمانش را پيدا نکند. خيلي ها مي گويند گاليله پس از اتمام جلسه بر روي زمين دادگاه نوشت:«اي زمين، با اين حال اين تويي که مي چرخي» و خيلي سريع هم مجور شد آن را پاک کند. اما گويا قدرت اين نوشته بالاخره کار خود را کرد تا جايي که در دهه 90 پاپ ژان پل دوم سرانجام جسارت به خرج داد و اشتباه کليسا را پذيرفت و با ساختن مجسمه اي از گاليله در واتيکان از او اعاده حيثيت کرد.

هفته اي که پشت سر گذاشتيم متقارن با زمان دادگاه تفتيش عقايد گاليله بود. به همين بهانه نگاهي کوتاه نه به زندگي گاليله بلکه به مشاهدات و کشفيات او خواهيم داشت.

زندگي نجومي گاليلئو گاليله شايد با ساخت وسيله اي شروع شد که مي توانست اشيا را 3 برابر بزرگتر نشان دهد. او بعدها توانست با اصلاحاتي بر روي اين وسيله، بزرگنمايي تلسکوپش را به عدد 30 ارتقا بدهد. اين ابزار بلافاصله به عنوان يک تلسکوپ زميني، براي ديدباني کشتيهايي که به سواحل ونيز نزديک مي شدند به کار گرفته شد. اما گاليله برخلاف بقيه دوست داشت از درون تلسکوپش آسمان را نظاره کند. علاقه گاليله به تماشاي آسمان از دورن تلسکوپش باعث شد 4 قمر سياره مشتري را که به دور آن در حال گردش بودند کشف کند. ديدن اين منظره گاليله را به ياد منظومه شمسي مطابق آنچه کپرنيک مي گفت انداخت و همين کشف تبديل به يکي از براهيني شد که توانست منظومه کپرنيک را اثبات کند. (ديدن اقمار سياره مشتري با چشم غير مسلح ممکن نيست اما سياره مشتري اين روزها در هنگام سحر با قدر 2.4-در جنوب شرقي آسمان درخشانترين جرمي است که نورافشاني مي کند.)

گاليله همچنين پي برد که آنچه با چشم غير مسلح در آسمان به صورت توده اي ابري نمايان است در واقع گروهي ستاره است که با تلسکوپ، جداي از هم ديده مي شوند. در واقع اين وسيله، در تمام نواحي آسمان ستارگان بسياري را آشکار کرد که نور بسيار ضعيفي داشتند و با چشم غير مسلح ديده نمي شدند. گاليله در اين باره مي گويد: «من مصمم بودم کل صورت فلکي جبار را ترسيم کنم اما تعداد زياد ستاره ها و نياز به دقت مستاصلم کرد و از اين رو تلاش در اين راه را به وقت ديگري موکول کردم، زيرا بيشتر از 500 ستاره جديد در مجاورت ستارگان قديم يا در ميان آنها پراکنده بودند.»

بعد از کشف اقمار مشتري شايد مهمترين کشف گاليله اين باشد که او متوجه شد سياره زهره هم مانند ماه داراي اهله است. اين مشاهدات براي نخستين بار نشان مي داد که نظام بطلميوسي نمي تواند واقعيت را نشان دهد و بايد جايگزيني براي آن پيدا شود.( ديدن اهله زهره بدون تلسکوپ مقدر نيست اما سياره زهره بعد از غروب خورشيد در سمت غرب آسمان همانند نگيني درخشان قابل مشاهده است.)

گاليله علاوه بر تمام اين کشفيات توانست لکه هاي خورشيدي را نيز مشاهده کند و تشخيص داد که آنها روي سطح خود خورشيد جاي دارند. او با تهيه جدولي از حرکت اين لکه ها، دوره چرخش خورشيد را تعيين کرد. البته چون در نزد فيلسوفان آن زمان هرگونه نقصي در  اجرام سماوي غيرقابل تصور بود به اين ترتيب بار ديگر گزارش او به سخره گرفته شد.

گاليله نخستين کسي بود که توانست متوجه شود نور ماه از خودش نيست و بر روي آن گودال هايي وجود دارد. همچنين او توانست حلقه هاي زحل را نيز مشاهده کند. ( ماه امشب به صورت بدر کامل در آسمان است و همزمان با غروب خورشيد از سمت شرق طلوع خواهد کرد. امروز خسوف جزيي نيز در بيشتر مناطق آسياي شرقي، استراليا و اقيانوس آرام قابل رويت است. سياره زحل نيز پس از غروب خورشيد در ارتفاع زيادي از جنوب غرب آسمان قابل مشاهده است.)

تنظيم براي تبيان:

 م.ح.اربابي فر