راه‏هاي پيشگيري از اضطراب امتحان در ميان دانش‏آموزان

حال که با نشانه‏ها و عوامل زمينه‏ساز اضطراب در بين دانش‏آموزان در مقاله ي قبلي آشنا شديم قبل از اين‏که به درمان بپردازيم با عوامل پيشگيري از اضطراب امتحان در مدارس آشنا مي‏شويم تا با کمک آن اين اختلال را در مدارس به حداقل برسانيم:

*‏ توقعات واقع‏گرايانه داشته باشيد ولي هنگامي که به دانش‏آموزان آن‏طور که بايد و شايد خوب عمل نمي‏کنند از نشان دادن واکنش افراطي بپرهيزيد.

* اگر دانش‏آموز براي درس خواندن حداکثر سعي خود را به کار مي‏گيرد، او را تشويق کنيد و به او جايزه بدهيد، حتي اگر نمرات او به اندازه‏ي تلاش وي خوب نباشد.

* براي اين‏که به دانش‏آموز کمک کنيد تا بر احساس تشويق و نگراني قبل از امتحان فائق آيد، اطمينان يابيد که به خوبي درس خوانده و آماده‏ي امتحان است.

* به او کمک کنيد تا برنامه‏ي درسي خوبي تنظيم کند. وقتي امتحاني در پيش است، دانش‏آموز را تشويق کنيد، يک برنامه‏ي درسي مدوّن براي خود بنويسيد تا بتواند زودتر از موعد، خود را آماده‏ي امتحان کند.

* مطلب درسي را به بخش‏هاي کوچکتر تقسيم کنيد و هر روز بخشي را طبق برنامه براي مطالعه در نظر بگيريد.

* به دانش‏آموز کمک کنيد تا مهارت‏هاي مطالعه را بياموزد. علامت‏گذاري نکات مهم يادداشت‏برداري و روش‏هاي خاص مطالعه را بهاو ياد دهيد. (عليخاني، 1383)

* هدف امتحان بايد ارزيابي دانسته‏هاي دانش‏آموزان باشد نه نادانسته‏هاي آن‏ها.

* در ارزشيابي ميزان يادگيري دانش‏آموزان نبايد فقط نمره امتحان را ملاک و معيار قرار دهيد. از ديگر شيوه‏هايي چون تحقيق، کنفرانس، ارزيابي‏هاي شفاهي، نيز استفاده کنيد.

* قبل از امتحانات اصلي از امتحانات فرضي و آزمايشي به‏منظور آشناسازي دانش‏آموزان به سؤالات و نحوه‏ي امتحان استفاده کنيد. اين امر کمک مي‏کند تا هم ميزان اضطراب دانش‏آموزان را نسبت به امتحان اصلي پيش‏بيني کند و هم به تدريج با حساسيت‏زدايي، اضطراب آن‏ها را کاهش داده و ميزان اعتماد به نفسشان را بالا مي‏برد.

* از برگزاي امتحانات با وقت بسيار اندک بايد اجتناب کنيد.

* بهتر است ترتيب سؤالات از ساده به دشوار باشد تا دانش‏آموزان با پاسخ به سؤالات آسان انگيزه و دلگرمي لازم را به‏دست آورند.

* بهتر است به دانش‏آموزان توصيه کنيد که در ابتداي جلسه به همه سؤالات امتحان نگاه نکنند و سؤال به سؤال جلو بروند و پاسخ دهند. اين امر باعث مي‏شود تا از تداخل و مزاحمت به خاطر آمدن پاسخ ديگر سؤالات در هنگام پاسخ دادن به يک سؤال جلوگيري شود و دانش‏آموزان به سؤالاتي که جواب آن‏ها را نمي‏دانند به گونه تداخلي و افراطي فکر نکنند.

* از طرح سؤالاتي که کاملا" جنبه‏ي حفظ‏کردني‏ دارند حتي‏الامکان اجتناب نمائيد.

* سؤالات را بايد به‏صورتي تنظيم کنيد که دانش‏آموزان فرصت به کار بستن معلومات خود را در موقعيت‏هاي ديگر داشته باشند.

* سؤالاتي بايد کاملا" خوانا، روشن، صريح، قابل فهم و بي‏نياز از تعبير و تفسير باشد. چراکه هرگونه ابهام در سؤالات مطرح شده مي‏تواند موجب تشديد اضطراب دانش‏آموزان شود (بيابانگرد- 1378)

درمان:

در اين‏جا اين سؤال مطرح مي‏شود که اگر با وجود به کار بستن تمامي موارد بالا با دانش‏آموزي مواجه شديد که اضطراب دارد چه کار بايد بکنيد؟ در اين صورت لازم است به نکات و موارد زير توجه نمائيد:

*‏ در جلسات فردي از طريق تماس چشمي مداوم، گوش دادن فعال، توجه مثبت بدون قيد و شرط، پذيرش گرمو فعالانه سطحي از اعتماد را با دانش‏آموز برقرار کنيد تا سبب افزايش توان او در شناسايي و ابراز احساسات اضطرابي شود.

* اجرا و آموزش تن آرميدگي عضلاني ( Relaxation ) به دانش‏آموز براي کاهش سطح اضطراب.

* کاهش دادن تلاش‏هاي والدين براي کنترل دانش‏آموز ( جانگي، 2007)

* حساسيت‏زدايي منظم: اين روش رفتاري است که به ميزان زيادي براي درمان اضطراب امتحان استفاده شده است براي انجام عمل حساسيت‏زدايي مشاور و مراجع طي چند جلسه به بررسي مشکل و درک چگونگي اضطراب مراجع مي‏پردازند و موقعيت‏هاي خاص و اضطراب‏زا را مشخص مي‏کنند پس از مشخص شدن نوع اضطراب مراجع و موقعيت‏هايي که در او اضطراب ايجاد مي‏کنند، درمانگر تکنيک حساسيت‏زدايي منظم و اصول زيربنايي آن را معرفي مي‏کند. سپس مراجع با کمک درمانگر فهرستي از محرک‏هاي اضطراب‏زا را با رعايت سلسله مراتب تهيه مي‏نمايد. در اين فهرست موقعيت‏هايي که بيشتر از همه اضطراب‏زا هستند در بالاي فهرست و آن‏هايي که کمتر از همه اضطراب ايجاد مي‏کنند، در پائين فهرست قرار داده مي‏شوند. آن‏گاه بعد از آموزش تن‏آرميدگي عضلاني به مراجع، مشاور به او کمک مي‏کند تا در يک حالت آرامش کامل قرار گيرد. در مرحله‏ي آخر، درمانگر براي مراجعي که کاملا" در حالت استراحت قرار گرفته است، محرک‏هاي اضطراب‏زا را يکي‏يکي ارائه مي‏دهد. در ارايه محرک‏هاي اضطراب‏زا درمانگر از پائين‏ترين سطح جدول شروع مي‏کند و به تدريج به سمت موقعيت‏هايي پيش مي‏رود که بيش از همه اضطراب ايجاد مي‏کنند.

*‏ يادگيري مشاهده‏ايي (سرمشق‏گيري):

مطالعات نشان داده است که افراد داراي اضطراب امتحان بالا در مقايسه با افراد داراي اضطراب امتحان پائين نسبت به نشانه‏ها و قرينه‏هاي سرمشق‏گيري حساس‏تر هستند به همين دليل برخي ازپژوهشگران از سرمشق‏گيري به‏عنوان يک روش درماني براي اضطراب امتحان استفاده مي‏کنند. شکل ديگر يادگيري مشاهده‏اي حساسيت‏زدايي جانشيني است که در آن آزمودني حساسيت‏زدايي فرد ديگر را مشاهده مي‏کند. يک نوع از حساسيت‏زدايي، روش جانشيني فعال است که در آن آزمودني افکار خودش را در طي ارايه صحنه به زبان مي‏آورد. آموزش مهارت‏هاي مطالعه: شايد اضطراب امتحان يک واکنش طبيعي است که از مطالعه‏ي ضعيف و مهارت‏هاي امتحان‏دهي ناکارآمد ناشي مي‏شود. اگر اين‏طور باشد مي‏توان انتظار داشت که مشاوره در مورد مهارت‏هاي مطالعه، اضطراب امتحان را کاهش و نمرات درسي را افزايش خواهد داد با اين‏که مهارت‏هاي مطالعه به تنهايي گاهي اوقات در کاهش اضطراب امتحان مؤثر است به نظر مي‏رسد مهارت‏هاي مطالعه به اضافه حساسيت‏زدايي به آرميدگي نيز به کاهش اضطراب منجر مي‏شود(بيابانگرد، 1378)