قرآن، حسابي هواي پدرها و مادرها را دارد، با کلي سفارش و هشدار خدا هم تحمل کوچک‏ترين بي‏احترامي به والدين را ندارد

رفيقان بي‏کلک!

شايد خيلي وقت‏ها از زبان بزرگ‏ترها و مو سفيدهاي فاميل شنيده‏ باشيد که احترام به پدر و مادر را بايد از قديمي‏ها ياد گرفت؛ «بچه‏ها حتي جلوي پدر و مادر، پايشان را هم دراز نمي‏کردند، چه برسد به اينکه بخواهند با آنها درشتي هم بکنند...» و هزاران جمله شبيه اينکه مدام در گوشمان زنگ مي‏خورد که در گذشته، جنس احترام به والدين چنين بوده و چنان. معنا و مفهوم همه اين مقايسه‏ها اين بود که به پدر و مادرتان احترام بگذاريد. کاري نکنيد ناراحت شوند و خلاصه اينکه تمام و کمال برايشان مايه بگذاريد تا از شما راضي باشند و گرنه...

هيچ مي‏دانستيد که خدا احترام و نيکي به پدر و مادر را بعد از اطاعت خودش، واجب کرده؟ مي‏دانيد که نام آنها در آيه‏هايي بلافاصله پس از نام خداي متعال آمده ؟ مي‏دانيد... همه مطلب را که نبايد در مقدمه آن لو داد! مطلب اين شماره را بخوانيد تا دست‏تان بيايد معنا و مفهوم قرآني احترام چيست، چرا بايد به پدر و مادر احترام گذاشت و اصلاً «عاق‏ والدين» چه معنايي دارد.

احترام واژه‏اي قرآني است که از ريشه حرام و حرمت گرفته شده مثلا وقتي گفته مي‏شود حريم چاه، به معناي همان محدوده‏اي است که نمي‏توان به آن نزديک شد و کسي حق تصرف و حفر چاه ديگر در آن محدوده را ندارد. حرمت شخص به معناي چيزي است که شخص از آن دفاع مي‏کند. مثلا وقتي مي‏گويند بايد به قلاني احترام گذاشت، به همان معناي گرامي داشتن و تکريم کردن شخص است. يعني نبايد کاري کرد که شخصيت او دچار خدشه‏اي شود.

در قرآن هيچ گاه کلمه احترام به کار نرفته، ولي مفهوم احترام در قالب کلمات ديگر وجود دارد؛ مثلاً در آيه پنج سوره توبه که درباره حرمت‏ ماه‏هاي حرام صحبت شده، به معناي احترام گذاشتن به بعضي ماه‏هايي است که خدا تعيين کرده يا مثال‏هاي ديگري چون نفس و جان آدمي در آيه 151 سوره انعام، حرمت خانه خدا در آيه 97 سوره مائده، تکريم در آيات 3سوره علق و 70 سوره اسرا و... شکي نيست که همه انسان‏ها به طور ذاتي نيازمند احترامند. امتحانش سخت نيست؛ در همين کوچه و خيابان که نگاه کنيد، علت اصلي همه دعواها و نزاع‏هاي بزرگ و کوچک، همين کلمه «احترام» است.

در آيه 83 سوره بقره، احسان به پدر و مادر به عنوان پيمان خداوند با بين اسرائيل ياد شده: «و اذا اخذنا ميثاق بني‏اسرائيل لا تعبدون الا الله و بالوالدين احسانا؛ و هنگامي که از بني اسرائيل پيمان و عهد گرفتيم که جز خدا را نپرستند و به پدر و مادر احترام گذارند و احسان و نيکي کنند.» البته همين مضمون را در آيات 36 نساء، 23 اسرا و 151 انعام هم مي‏توان مشاهده کرد؛ در آيه 36 سوره نسا آمده است:

«واعبدوالله و لا تشر کوا به شيئا و بالوالدين احسانا و خدا را بپرستيد، و هيچ چيز را همتاي او قرار ندهيد و به پدر و مادر نيکي کنيد.» مي‏بينيد؟ اگر از پرستش خدا سخني به ميان آمده، نام پدر و مادر هم با عبارت احسان به آنها وجود دارد. علامه طباطبائي در جلد 13 تفسيرالميزان در تفسير همان آيه مي‏گويد: «معلوم مي‏شود مساله احسان به پدر و مادر بعد از مساله توحيد واجب‏ترين واجبات است.

همچنان که مساله عقوق (نفرين) بعد از شرک ورزيدن به خدا از بزرگ‏ترين گناهان کبيره است به همين دليل اين مساله را بعد از توحيد و قبل از ديگر احکام اسم برده نه تنها در اين آيات چنين کرده، بلکه در موارد متعددي از کلام خود همين ترتيب را به کار بسته است». يعني اگر خداوند به عنوان آفريدگار و پروردگار بايد پرستش شود، پدر و مادر هم به هم به عنوان واسطه فيض و نعمت‏هاي خداوندي بر انسان‏،

بايد مورد احترام و احسان قرار گيرند. احسان، برترين حالتي است که پس از پرستش مي‏توان تصور کرد. به اين معنا که احسان مرتبه دوم پرستش است و اگر پرستشي به غير خدا جايز بود، حکم به آن مي‏شد و چون امکان پذير نيست، مرتبه دوم آن مورد تاکيد قرار گرفته است.

- حتي اگر...

حتي اگر پدر و مادري کافر هم بودند، باز هم بايد به آنها احترام گذاشت و آنها را تکريم کرد. شاهدش هم آيه 15 سوره لقمان که به وضوح اين مساله را مطرح کرده: «و اگر آنان به تو اصرار کنند که با من آنچه را که علم به آن نداري، شريک کنند اطاعتشان مکن ولي در دنيا به نيکي با آنان رفتار کن».

در عيون اخبارالرضا (عليه‏السلام)، جلد 2 از امام رضا عليه‏السلام نقل شده: «نيکي به والدين واجب است گرچه مشرک باشند، ولي در معصيت خدا نبايد آنان را اطاعت کرد». اين قضيه در باره رفتار پدر و مادر هم صادق است. يعني اگر آنها با فرزند بدرفتاري هم کردند، بايد احترامشان را داشت و اصلاً نبايد کاري کرد که ناراحت شوند. در آيه 23 سوره اسرا مي‏خوانيم: «پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستيد و به پدر و مادر خود احسان کنيد؛ اگر يکي از آن دو با هم دو در کنار تو به سالخوردگي رسيدند به آنها حتي آف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخني شايسته بگوي». در جلد دو اصول کافي از امام رضا(عليه‏السلام) نقل شده: «اگر لفظي کوتاه‏تر و سبک‏تر از آف وجود داشت، خداوند آن را در آيه ذکر مي‏فرمود». در مجمع‏البيان هم آمده که امام محمدباقر عليه‏السلام از پيامبر اکرم صلي‏الله عليه واله وسلم نقل مي‏کند: «از آزار پدر و مادر بپرهيزيد، زيرا بوي بهشت از هزار سال فاصله بوبيده مي‏شود ولي آزاردهنده پدر و مادر آن را نمي‏يابد».

محبوبه شعاعي، مجله قراني آيه

تنظيم براي تبيان: شکوري