جواهري ناشناخته به نام تركمن صحرا 

تركمن ها، اقوامي با سنن ديرين

فرهنگ و رسوم تركمن ها در هيچ يك از قبايل ديگر كشورها قابل مشاهده نيست و تقريبا تا به امروز دست نخورده باقي مانده است. از جمله اين رسوم در ميان تركمن ها مي توان به مراسم پررمز و راز عروسي در ميان آنها اشاره كرد. اين مراسم در ميان تركمن ها سه الي چهار روز به طول مي انجامد و شامل مراحلي چون اولي قده، پذيرايي، مصائب (مصاحب)، كجاوه (عروس كشي)، اوجه و اللش دمه يا عقدكنان است. هركدام از اين مراحل با انبوهي از آداب و سنن همراه است كه شايد هيچكس جز تركمن ها از راز و رمز آنها براي آغاز يك زندگي جديد آگاه نشوند. اعياد و جشن هاي قبايل تركمن صحرا نيز به نوبه خود از ويژگي هايي خاص برخوردار است كه از گذشته هاي دور در ميان تركمن ها رواج داشته و دارد. اعيادي مانند عيد قربان، عيد فطر و جشن آق آشي.

تركمن ها مانند ديگر مسلمانان در عيد قربان با تداركاتي كه از سه روز قبل ديده اند، گوسفند قرباني و بعد از 30 روز ماه رمضان، مراسم عيد فطر را برگزار مي كنند. هر زن و مرد تركمن كه به سن 63 سالگي سن پيامبر (ص) مي رسد، جشني و ضيافتي ترتيب مي دهد كه به جشن آقاآش معروف است.

آوازهاي دسته جمعي دختران (لاله)، لالايي مادران (هودي)، سويدقازان يا مراسم تمناي باران، ذكر خنجر و آواز و موسيقي تركمني از جمله ديگر رسوم مرسوم در ميان قبايل تركمن است.

عقايد مذهبي و اعتقادي مردم تركمن، بخش قابل ملاحظه اي از آداب و رسوم اين قوم را با خود همراه كرده است، به طوري كه تمامي اعياد و جشن هاي مذهبي آنها با مراسمي خاص و اغلب از سه تا چهار روز جلوتر آغاز مي شود، مثلا تركمن ها جشن عيد قربان را از سه روز جلوتر و با برگزاري مراسم گرگون، فوفن و قربان شورا در هر روز به انجام مي رسانند. آنها در روز اول خانه تكاني و نظافت مي كنند، در روز دوم شيريني پخش مي كنند و در روز سوم و شب عيد قربان با خواندن اشعاري به نام قربان شورا استحمام مي كنند و خود را براي روز عيد قربان آماده مي كنند.

آنها در روز عيد قربان، گوسفند يا گاو قرباني را به هفت قسمت مساوي با نام تركمني (اوله) تقسيم كرده و آن را ميان فقرا پخش مي كنند.

در تركمن صحرا نيز مانند نقاط مختلف كشور زيارتگاه هايي وجود دارد كه در روزهاي مختلف عده اي از تركمن ها به زيارت آنها مي روند. مهمترين زيارتگاه هاي تركمن صحرا عبارتند از امامزاده دانشمند (داليشمان) كه مقبره امامزاده ملاعلي بوده و نسب او به يكي از چهار يار پيامبر مي رسيده است. زيارتگاه خالد نبي در قله كوه گوكچه داغ، زيارتگاه روستاي خواجه لر و قدمگاه خواجه بهاءالدين از ديگر زيارتگاه هاي منطقه تركمن صحرا به شمار مي روند.

تركمن ها مسلمان و اغلب اهل سنت و پيرو فرقه نقشبنديه هستند كه موسس آن خواجه بهاءالدين نقشبندي بخارايي است كه زيارت مرقدش در بخارا، آرزوي هر تركمني است. تركمن ها به دليل دوري از مرقد مراد خويش در شرق بندر تركمن در روستاي خواجه لر، يادبودي ساخته اند و چون معتقدند خواجه بهاءالدين در سفر خود به مكه و گذر از اين منطقه در آن محل استراحت كرده است، جمعه هر هفته اين مكان را زيارت مي كنند.

شگفت انگيزي شيوه زندگي تركمن ها

معيشت آنها و پيوند ديرينه شان با اسب در نوع خود جاذبه اي را براي گردشگران داخلي و خارجي در استان گلستان فراهم كرده است.

فراموش نكنيم كه برخلاف ديگر استان ها و شهرهاي شمالي كشور، در استان گلستان نبايد به دنبال لهجه هاي گيلكي، مازندراني، تالشي يا حتي شعباتي از آنها باشيم، چراكه اقوام ساكن در اين استان را اكثرا تركمن هاي بومي استان يا تركمن هاي كوچنده از نقاط ديگر كشور به اين منطقه تشكيل مي دهند كه به زبان تركمني سخن مي گويند. تركمن صحرا و شهرستان گنبد كاووس، دو مركز مهم اقامت تركمن ها در استان گلستان هستند.

اسب ها، نماد قدرت تركمن ها

در ميان جاذبه هاي گردشگري تركمن ها، ورزش به طور عام و اسب و سواركاري به طور خاص از اهميت ويژه اي برخوردار است، به طوري كه برگزاري كورس بهاره اسبدواني در گنبد كاووس، هرساله تعداد بيشماري از گردشگران داخلي و خارجي را مجذوب خود مي كند. مهمترين ويژگي كورس هاي سواركاري تركمن صحرا و گنبد كاووس وجود اسب هاي اصيل تركمن، يعني بهترين نژاد اسب در جهان است. عشق و علاقه به اسب و اسبدواني در بين مردم استان گلستان و بويژه مردم تركمن، ريشه اي عميق و تاريخي دارد كه ناشي از شرايط خاص جغرافيايي و زيستي اين مردم است كه در بيشتر سفرنامه هاي سياحان به وابستگي اين مردم به اسب اشاره شده است، به طوري كه محمدعلي قورچانچي صولت نظام در سفرنامه خود با عنوان نخبه سيفيه آورده است: علاقه يموت (تركمن) در زندگي تنها به سه چيز است؛ اول اسب، دوم تفنگ و سوم آلاچيق (خانواده).

در مناطق تركمن نشين استان گلستان در گذشته مسابقات اسبدواني به مناسبت هاي مختلف مانند جشن عروسي، تولد فرزند و ... صورت مي گرفته است كه به صورت دواندن اسب به دور ميدان بوده كه به زبان محلي (آيلام) خوانده مي شود. بزرگترين آيلام عبارت است از 13 بار دواندن اسب به دور ميدان كه مخصوص اسب هاي پرقدرت است. مسابقه ديگر تركمن ها كه امروزه بندرت انجام مي شود (دو قري يول) است كه شامل دواندن اسب در يك خط مستقيم مي شود و در پايان جايزه اي به نام (بايراق) اعم از گوسفند، پارچه ابريشمي و... را نصيب صاحب اسب مي كند.

نژادهاي شناخته شده اسب هاي تركمن شامل سه گروه نژاد ياموت، آخال تكه و گوكلان است. تاثير اسب در هر زاويه از زندگي تركمن ها به حدي است كه كارشناسان معتقدند اين تاثير راحتي در موسيقي اين قوم نيز مي توان مشاهده كرد، چراكه به اعتقاد آنها علاوه بر وجود ترانه هاي تركمني با مضمون توصيف اسب هاي چابك و پهلوان، پيدايش مبناي مضراب هاي ساز در موسيقي تركمن ها نيز برگرفته از صداي پاي اسب است.

منبع: همشهري آنلاين