مستحبات مؤکده در کتب فقهی
(قسمت دوم)
بسم الله الرحمن الرحیم
مستحبات اکیده اموری هستند که در شرع به آن ها به طور مؤکد سفارش و ترغیب شده است، ولی به حد فرض و واجب نرسیده است. در مقاله پیش روی سعی شده است تعدادی از آن ها را که از کتب معتبر فقه امامیه جمع آوری شده است، معرفی نماییم؛ در بخش اول این نوشتار برخی از موارد استحباب اکید را که مربوط به «نماز» بود، دیدیم و اکنون بخش دوم آن را می خوانیم.
قسمت اول را می توانید در اینجا ببینید.
صلوات بر پیامبر و خاندان ایشان
صلوات بر پیغمبر و آل ایشان بعد از نماز، یا در حال نماز و هم چنین در سایر حالات از مستحبّات مؤكّد است و هر گاه مصلى در بین نماز، اسم جناب رسول الله را بشنود، صلوات فرستادن بسیار مؤكد است و حتی بعضى علما واجب مىدانسته اند. (1)
غسل جمعه
غسل جمعه برای زنان و مردان چه در وطن خود باشند و یا حتی اگر مسافر باشند مستحب مؤکد است (2) و حتی برخی از علما آن را واجب دانسته اند چنان که محقق حلی در «المعتبر» می فرماید: «غسل الجمعة مندوب مؤكد للرجال و النساء سفرا و حضر و هو مذهب الثلاثة و أتباعهم. و قال أبو جعفر بن بابویه فی كتابه غسل یوم الجمعة واجب على الرجال و النساء فی السفر و الحضر، الا انه رخص للنساء فی السفر لقلة الماء، و بالوجوب قال الحسن البصری و داود الظاهری.» (3)
قرائت قرآن
قرائت و تلاوت قرآن کریم را جزء مستحبات مؤکده شمرده اند. (4) چنان که در وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند: علَیْكَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ عَلَى كُلِّ حَال (5) همچنین ایشان به مسلمانان سفارش کردند که خانه هاشان را با تلاوت قرآن منوّر کنند: نَوِّرُوا بُیُوتَكُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآن (6) و از امام باقر علیه السلام روایت داریم که: مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ قَائِماً فِی صَلَاتِهِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ حَرْفٍ مِائَةَ حَسَنَةٍ وَ مَنْ قَرَأَهُ فِی صَلَاتِهِ جَالِساً كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ حَرْفٍ خَمْسِینَ حَسَنَةً وَ مَنْ قَرَأَهُ فِی غَیْرِ صَلَاتِهِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِكُلِّ حَرْفٍ عَشْرَ حَسَنَات (7)
سه روزه در هر ماه
بسیار سفارش شده که در هر ماه قمری این سه روز را روزه بگیریم: پنجشنبه اول و پنجشنبه آخر هر ماه و چهار شنبه اولى كه بعد از روز دهم ماه است. (8) حتی بسیاری از فقها گفته اند: اگر كسى اینها را به جا نیاورد، مستحب است قضا نمایدو چنانچه اصلا نتواند روزه بگیرد، مستحب است براى هر روز یك مُد طعام یا یک درهم به فقیر بدهد. (9)
صدقه
برخی صدقات و حقوق مالی، واجب هستند از جمله: زکات، فطره، خمس، کفاره، تأمین مخارج افراد واجب النفقه و آن چه با نذر یا عهد و... بر شخصی واجب شده است. به جز صدقات واجبه، مستحب مؤکد است که در حد توانایی خود صدقه بدهد (10) و در لسان فقهاء گاهی آن را با تعبیر «تصدق» بیان نموده اند. (11) فیض کاشانی می فرماید: صدقه دادن به مقدار توان و گنجایش حال شخص و در صورت داشتن استطاعت، مستحبّ مؤكد است البته به شرط دارا بودن بلوغ و عقل و جواز تصرّف در مال و قصد قربت و ایجاب و قبول هر چند كه ایجاب و قبول به فعل شخص باشد. (12)
انفاق بر بستگان
به جز زنی که به عقد دائمی مردی در آمده و دادن نفقه اش واجب می باشد؛ اگر پدر و مادر و پدر بزرگ و مادر بزرگ -هر چه بالا روند- فقیر باشند، انفاق و تأمین مخارج زندگى ایشان بر فرزند واجب است و همچنین تأمین مخارج فرزندان و اولاد آنها هر چه پایین آیند، در صورتی که فقیر باشند. و انفاق بر غیر اینها، از برادران و خواهران و عموها و دائىها، در کلام برخی از فقها مانند آیت الله العظمی بهجت (ره) مستحبّ مؤكّد شمرده شده است. (13)
وسعت بر خانواده
علاوه بر نفقه واجبه که حق همسر و افراد نان خور انسان است، خوب است که مرد از راه کسب حلال موجبات وسعت بخشیدن به زندگی خانواده و تأمین معیشت عیال خود را فراهم آورد و برخی فقها این امر را مستحب مؤکد شمرده اند. (14) در توضیح المسائل آیت الله العظمی مکارم شیرازی آمده است: كسب و كار و تلاش براى زندگى از طریق تجارت و زراعت و صنعت و مانند آن براى كسانى كه مخارج همسر و فرزند خود را ندارند واجب است، همچنین براى حفظ نظام و تأمین احتیاجات جامعه اسلامى؛ و در غیر این صورت، مستحبّ مؤكّد است، مخصوصاً براى كمك به فقرا و یا وسعت بخشیدن به زندگى خانواده. (15)
ابتدای به سلام
می دانیم که جواب سلام مسلمان واجب است حتی اگر در حال نماز باشیم؛ اما ابتدای به سلام در غیر نماز مستحب است و برخی آن را دارای استحباب مؤکد دانسته اند. (16)
مسواک
اصل مسواک کردن مستحب و بسیار مورد سفارش است ودرباره مسواک کردن پیش از وضو تأکید بیشتری شده و در کتب فقهی متعددی، سنت مؤکد شمرده شده است (17) هر چند برخی از فقها آن را در خلاء (مستراح) و حمام مکروه دانسته اند. (18)
اقاله
در صورتی که معامله ای با شرایطش انجام شده باشد، گاهی طرفین حق به هم زدن معامله را ندارند؛ در چنین شرایطی در آداب تجارت گفته اند اگر یکی از طرفین تقاضای اقاله (به هم زدن معامله) نمود، مستحب است که طرف دیگر قبول کند، هر چند این حق را دارد که نپذیرد. (19) برخی از فقها قبول کردن درخواست آن طرف و به هم زدن معامله را مستحب مؤکد دانسته اند. (20) و از امام صادق علیه السلام روایت داریم که:
أَیُّمَا عَبْدٍ مُسْلِمٍ أَقَالَ مُسْلِماً فِی بَیْعٍ أَقَالَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَثْرَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَة (21)
پی نوشت ها:
(1) توضیح المسائل مراجع، ج1، ص607 ؛ جامع الشتات فی أجوبة السؤالات (للمیرزا القمی)، ج1، ص64
(2) رسائل المحقق الكركی، ج1، ص131؛ المعتبر فی شرح المختصر، ج1، ص353؛ تذكرة الفقهاء ج2، ص138؛ كلمة التقوى، ج1، ص241؛ مدارك العروة، ج9، ص20
(3) المعتبر فی شرح المختصر، ج1، ص353
(4) كشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ص300
(5) الكافی، ج8، ص79
(6) الكافی، ج2، ص610، بَابُ الْبُیُوتِ الَّتِی یُقْرَأُ فِیهَا الْقُرْآن
(7) الكافی، ج2، ص611، بَابُ ثَوَابِ قِرَاءَةِ الْقُرْآن
(8) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج1، ص417؛ غنائم الأیام فی ما یتعلق بالحلال و الحرام، ج6، ص53؛
(9) توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص96
(10) نجاة العباد (للإمام الخمینی)، ص308؛ مجمع الرسائل (المحشى لصاحب الجواهر)، ج1، ص538، مسأله 1667؛ هدایة الأمة إلى أحكام الأئمةهدایة الأمة إلى أحكام الأئمة، ج4، ص109
(11) مفاتیح الشرائع، ج1، ص230؛ غنائم الأیام فی ما یتعلق بالحلال و الحرام، ج4، ص395
(12) مفاتیح الشرائع، ج1، ص230، الباب الرابع فی سائر الصدقات
(13) توضیح المسائل مراجع، ج2، ص516 ؛ جامع المسائل (للبهجة)، ج3، ص596
(14) كلمة التقوى، ج6، ص172
(15) توضیح المسائل آیت الله العظمی مکارم شیرازی، مسأله 1748
(16) كلمة التقوى، ج1، ص480
(17) كتاب الطهارة (للشیخ الأنصاری)، ج2، ص113؛ رسائل المحقق الكركی، ج1، ص132؛ لوامع صاحبقرانی، ج1، ص449
(18) رسائل المحقق الكركی، ج1، ص132
(19) روضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج3، ص286؛ مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج3، ص183، ریاض المسائل، ج8، ص267
(20) كفایة الأحكام، ج1، ص418؛ المنتهى(ط-القدیمة)، ص1000؛ الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، ج12، ص244
(21) تهذیب الأحكام، ج7، باب فضل التجارة و آدابها و غیر ذلك مما ینبغی للتاجر أن یعرفه...
رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان
