حوزه و تبیین شاخصه های فرهنگی
بررسی نقش حوزه علمیه در تبیین شاخصه های فرهنگی
بدون شک، یکی از ساحت های مهم جامعه، ساحت فرهنگی و یکی از مهمترین وظایف دولتها، توجه به فرهنگ جامعه و گسترش ارزشها و سنت ها است. «فرهنگ مايه‌ى اصلى هويت ملتهاست. فرهنگ يك ملت است كه مى‌تواند آن ملت را پيشرفته، عزيز، توانا، عالم، فناور، نوآور و داراى آبروى جهانى كند. اگر فرهنگ در كشورى دچار انحطاط شد و يك كشور هويت فرهنگى خودش را از دست داد، حتى پيشرفتهايى كه ديگران به آن كشور تزريق كنند، نخواهد توانست آن كشور را از جايگاه شايسته‌يى در مجموعه‌ى بشريت برخوردار كند و منافع آن ملت را حفظ كند.» (1)
مقام معظم رهبری در دیدار با هیئت دولت در تاریخ 8/6/89 فرمودند:
«يكى دو سال پيش كه همين مجموعه اينجا حضور داشتيد، من راجع به مسئله‌ى فرهنگى از دستگاه دولتى يك گله‌اى كردم. حالا خوشبختانه انسان احساس ميكند كه در دولت به كار فرهنگى اهتمام ورزيده ميشود. بودجه‌هاى فرهنگىِ بزرگ و كلان و در واقع كارهاى گوناگون و تكرار مسائل فرهنگى و اينها خوب است؛ انسان اين اهتمام را مشاهده ميكند، خرسند ميشود.» (2)
اما چنانچه مقام معظم رهبری بدان توجه داشته اند، کار فرهنگی فقط تصویب بودجه های کلان نیست بلکه کار فرهنگی بسیار سخت است چون نیازمند فکر، ذوق، آینده نگری مخاطب شناسی و محتوای شایسته و بایسته است.
ایشان ادامه می دهند:
«منتها اوائل امسال بود يا پارسال بود - يادم نيست - كه وقتى راجع به همين بودجه‌ى فرهنگى صحبت شد، به آقاى رئيس جمهور گفتم كه من وقتى شنيدم شما اين رقم كلانِ سنگينِ فرهنگى را تصويب كرديد، از نحوه‌ى مصرف و جذب آن نگران شدم؛ با اينكه قاعدتاً آدم بايد خوشحال بشود وقتى كه بودجه‌ى فرهنگى زياد ميشود. مديران ما دوست دارند كه بودجه‌اى كه به آنها داده ميشود، جذب كنند؛ چون ميدانند كه اگر امسال جذب نكردند، سال ديگر خبرى نيست؛ لذا ناچارند جذب كنند. خوب، جذب بودجه‌ى فرهنگى در جاى مناسب، خيلى كار سختى است؛ كار آسانى نيست. كار فرهنگى مثل ساخت‌وساز نيست كه آدم بگويد خيلى خوب، اين زمين، اين هم مصالح، حالا برويد بسازيد. كار فرهنگى مصالحش خيلى سخت گير مى‌آيد؛ معمار و استادكارش خيلى دشوار به دست مى‌آيد.»
لذا دولت دهم علاوه بر تصویب بودجه کلان می بایست با نهادهای مهم فرهنگی که از حجیت لازم شرعی برخوردار و با مبانی انقلاب و آموزه های اسلام آشنا هستند بهترین استفاده را بنماید تا بین خود و خداوند متعال دارای حجت و دلیل شرعی باشد و نزد مردم روسفید باشد چرا که حساب و کتاب بیت المال مسلمین نزد خداوند متعال بسیار اهمیت دارد.
بنابراین با توجه به سخنان ارزشمند رهبر معظم، در مورد کار فرهنگی چند کار مهم باید انجام داد:
1. انتخاب معمار ورزیده و شایسته
2. انتخاب مصالح محکم و متقن
«نكته‌ى دوم در اين زمينه اين است: حالا بعد از آنكه مصرف فرهنگى را پيدا كرديم، قلمى كه بايد اين بودجه صرف آن بشود، پيدا كرديم، برويم سراغ محتوايش. بالاخره ميخواهيم فيلم بسازيم. مثلاً ميخواهيم ده تا فيلم انقلابى بسازيم؛ ده تا فيلمى كه حامل ارزشها باشد. يا ميخواهيم فلان تعداد كتاب منتشر كنيم؛ محتواهايش چه باشد، چه جورى باشد، با چه قوّتى، با چه استحكامى، با چقدر مايه‌ى علمى و هنرى كه در آنجا به كار برده ميشود؟ اينها خيلى كارهاى سخت و ظريفى است.»
3. اولیت سنجی
«لذاست كه به نظر من توى كار فرهنگى يك مقدارى بايستى اهتمام ورزيد. اولاً ببينيم ما چه قلم از قلمهاى كار فرهنگى را اهميت ميدهيم. در بعضى از آن دوره‌هاى قبل - كه حالا نميخواهيم خيلى مشخص كنيم و اسم بياوريم، ليكن چاره‌اى هم نيست؛ انسان براى مقايسه مجبور است بگويد - ميخواستند كار فرهنگى بكنند، گفتند بودجه‌ى فرهنگى؛ بنا كردند كاروانسراهاى شاه عباسىِ بين راه را به عنوان كار فرهنگى، آباد كردن! بله، آباد كردن كاروانسراى شاه عباسى چيز خوبى است، اثر باستانى هم هست؛ اما آيا كار اولويت‌دار فرهنگى ما همين است؟ ما كه اينجور در مواجهه‌ى با فشار عظيم تبليغات جهانى قرار داريم؛ سياست در خدمت فرهنگ است، اقتصاد در خدمت فرهنگ است، هنر در خدمت فرهنگ است، براى فشار آوردن به فرهنگ داخلى ملت ما. آنها ميدانند كه اگر فرهنگ را عوض كردند، ديگر مبارزه‌اى باقى نميماند. اگر مبارزه‌ى با استكبار هست، اگر ميل به ايستادگى و مقابله‌ى با دخالت اجنبى هست، به خاطر فرهنگ است. انسان يك فرهنگى دارد، همين فرهنگ را بيايند عوض كنند، همه چيز ميشود مال خودشان؛ لذا همه‌ى فشار روى فرهنگ است. در مقابل اين حركت فرهنگى و اين تهاجم عظيم فرهنگى كه ميخواهند روح انقلاب را، روح استقلال را، روح دين را از ما بگيرند، اولويت فرهنگى ما اين است كه برويم حالا فرضاً كاروانسراى شاه عباسى را آباد كنيم؟! اين يعنى اشتباه كردن در تشخيص آن قلمِ كار فرهنگى؛ اين يك اشكال است. بنابراين در كار فرهنگى بايد دنبال چه باشيم؟ دنبال توليدات.»
ایشان همچنین، مهمترین آسیب حوزه فرهنگ را در کارهای ویترینی و ظاهری دانستند و فرمودند:
«در زمينه‌هاى فرهنگى، دنبال كارهاى تشريفاتى و ويترينى نباشيد. نمايش دادن كار فرهنگى، نه اينكه فايده‌اى ندارد؛ ضرر هم دارد. در زمينه‌ى فرهنگ بايد دنبال كارهاى محتوائى و اصيل و واقعى رفت، كه امروز نياز عمده‌ى كشور هم اين است.»
با توجه به این رسالت خطیر در حوززه فرهنگ، نقش حوزه های علمیه به عنوان خط مقدم جبهه فرهنگی و پرورشگاه اسلام شناسان فقیه و مجتهد روشن می شود لذا می بایست از سوی حوزه های علمیه و کارشناسان خبره اسلام شناس که در واقع بهترین معماران اصلی فرهنگ هستند در این مهم اهتمام ویژه ای به خرج دهند و با برنامه ریزی صحیح، تعیین استراتژی فرهنگی و ارائه راهبردها و راهکارهای قرآنی و دینی در روند فرهنگ سازی جامعه پیش از پیش ایفای نقش نمایند.
حوزه های علمیه و نخبگان اسلام شناس حوزوی چند رسالت مهم در این عرصه دارند:
1. استنباط و استخراج اصول فرهنگی اسلام.
2. تبیین شاخصه های فرهنگ فطری مبتنی بر سعادت دنیا و آخرت.
3. تبیین راهکارها و راهبردهای متناسب با فرهنگ فطری اسلام.
4. تبیین معیارهای لازم در اولویت سنجی و اهم و مهم نمودن مسائل فرهنگی کشور.
5. حضور عملی در عرصه های فرهنگی کشور و جهان.
6. نظارت بر عملکرد فرهنگی دولت و نهادهای مسئول.
منابع:
1. بيانات مقام معظم رهبری در جمع كاركنان سازمان صدا و سيما 28/02/1383.
2. بيانات مقام معظم رهبری در دیدار با هیئت دولت در تاریخ 8/6/89.
نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان
تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان
