صبر و شکیبایی 5
کلید ورود به بهشت - قسمت اول
کلید ورود به بهشت - قسمت دوم
کلید ورود به بهشت - قسمت سوم
کلید ورود به بهشت - قسمت چهارم
مقدمه:
در این مجموعه که برای تمرین صبر با عنوان کلید ورود به بهشت تقدیم حضور می‌شود، در قسمت اول آوردیم که:
صبر از مهمترین ارکان ایمان است، امیر مؤمنان علی علیه السلام موقعیت صبر را در برابر ایمان، همانند موقعیت سر نسبت به بدن میدانند در قرآن مجید نیز کمتر موضوعی را مانند صبر مورد تاکید قرار داده است.
حدود هفتاد آیه، از صبر سخن به میان آمده که بیش از ده مورد آن به شخص پیغمبر اسلام صلی الله علیه و اله اختصاص دارد.
در آن نوشتار 14 آیه را برایتان آوردیم و قرار به تحلیل آنها نهادیم.
در نوشتار دوم تحلیل اولین آیه را با این خلاصه آوردیم که :
حضرت ایوب علیه السلام به عنوان یك آزمون بزرگ،گرفتار مصائب عظیمى شد تا درجهشكرگزارى او آشكار گردد و به مقام قرب پروردگار نزدیكتر شود تا آنگاه که خداوند بفرماید: «ما ایوب را شكیبا یافتیم، چه بنده خوبى بود كه بسیار بازگشت كننده به سوى خدا بود، ... «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ»
در نوشتار سوم به بررسی سه آیه‌ی دیگر رسیدیم و معنای صبر جمیل را تقدیم حضور نمودیم.
در قسمت چهارم، همراه تحلیل آیات پنجم تا هفتم، ماجرای حضرت اشموئیل و فرمانده صبور او، طالوت را تعریف کردیم.
و اما اکنون
در هشتمین آیه، خداوند ضمن این كه همه مؤمنان را به صبر و مصابره-كه تفسیر آن خواهد آمد-دعوت نموده و آن را كلید رستگارى و نجات مىشمرد،مىفرماید:«اىكسانى كه ایمان آوردهاید،صبر (و استقامت) پیشه كنید و در برابر دشمنان(نیز) استقامت و شكیبایى به خرج دهید، از مرزهاى خود مراقبت و تقواى الهى پیشه كنید،شاید رستگار شوید، یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ »1
در این آیه،چهار دستور داده شده كه سرچشمه رستگارى و كلید سعادت است:
1- صبر و استقامت و ایستادگى در برابر حوادث و مشكلات و مصائب و موانع،
2- «مصابره» كه از باب «مفاعله» و به معنى صبر و استقامت در برابر صبر و استقامت دیگران آمده است. در واقع دستور اول ناظر به ایستادگى در برابر انواع مشكلات و حوادث گوناگون زندگى است و دستور دوم ناظر به ایستادگى در برابر دشمن است،به این ترتیب كه هر قدر آنها بیشتر مقاومت كنند، مؤمنان باید بر مقاومت خودشان بیفزایند تا بر دشمن غالب شوند.
3- «رابطوا»از ماده «مرابطه»در اصل از«رباط»كه به معنى بستن چیزى در مكانى است،گرفته شده است. این واژه(مرابطه)معمولا به معنى مراقبت از مرزها مىآید،زیراسربازان اسلام، مركبها و وسائل جنگى خود را در آن محل نگهدارى مىكردند.
4- آخرین دستور،تقواى الهى است كه مانند چترى بر همه دستورهاى سابق سایهمىافكند و هنگامى كه صبر و مصابره و مرابطه به دور از هر گونه ریاكارى و اغراضشخصى، آمیخته با تقوا گردد،سبب فلاح و رستگارى و نجات در دنیا و آخرت خواهدبود.
بعضى دیگر در تفسیر«مصابره»گفتهاند: ایستادگى در مقابل عادات و هواى نفساست،زیرا آنها در برابر انسان ایستادگى مىكنند و انسان نیز باید در مقابل آنها،ایستادگى نماید.در تفسیر«مرابطه»نیز گفتهاند كه منظور،پیوند نفس با طاعت الهى و یاپیوند قلب به خداست.
نقل شده كه عارفى پیاده به خانه خدا مىرفت،مرد عرب شتر سوارى به او گفت: اىشیخ!به كجا مىروى؟
عابد گفت:به بیت الله.
گفت: چرا پیادهاى؟ گفت:من مركبهاىزیادى دارم (تو نمىبینى). مرد عرب سؤال كرد: آن مركبها چیست؟عارف گفت: هنگامى كه بلا و مصیبتى بر من نازل شود،بر مركب صبر سوار مىشوم، و هنگامى كه نعمتى نازل شود،بر مركب شكر و هنگامى كه قضاء و قدرى رخ دهد،بر مركب رضاء و هنگامى كه نفس سركش مرا به چیزى دعوت كند،مىدانم كه آن چه از عمر باقى مانده، كمتر از آن است كه گذشته است.
مرد عرب گفت: در واقع تو سوارهاى،من پیادهام،برو در امان خدا 2
در نهمین آیه خطاب به همه مؤمنان،با تعبیرى تازه،ضمن توصیه به این كه در مشكلات از نیروى صبر و نماز كمك بگیرند،مىفرماید «اى افراد با ایمان!از صبر (و استقامت) و نماز كمك بگیرید (تا بر مشكلات فائق آیید)، زیرا خداوند با صابران است، یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ ». 3
این آیه داراى مفهوم وسیعى است و هر گونه صبر و استقامت را شامل مىشود، خواهصبر به اطاعت یا بر معصیت یا بر مصیبت باشد.براى انجام هر كار مهمى كمك گرفتن و استعانت لازم است، خواه جهاد باشد یا غیر آن، بنابراین،براى انجام هر كار مهمى بایداز شاخههاى مختلف صبر كه متناسب با آن كار است، یارى جست.
درباره تفسیر صبر به «روزه» باید گفت كه روزه یكى از مصداقهاى روشن این صبر است،نه این كه تمام مفهوم آن را در بر بگیرد.
در این جا این سؤال پیش مىآید كه چه رابطهاى میان صبر به معنى وسیع كلمه با صلاة (نماز) وجود دارد؟
بعضى از مفسران گفتهاند: رابطه آن دو این است كه گاه پیمانه صبر انسان لبریز مىشود و طاقت او بر صبر كاهش مىیابد. این جاست كه نماز به او قوت قلب و اراده وتوكل بر خدا مىبخشد و بدین سان،نیروى صبر از طریق نماز افزایش مىیابد.
به تعبیر دیگر،هنگامى كه انسان از طریق نماز به خدا روى مىآورد،خود را به قدرت بىپایان و لا یزال حق مرتبط مىسازد،این كار، مقاومت انسان را در برابر مشكلات، چنان افزایش مىدهد كه به نیرویى شكست ناپذیرى تبدیل مىشود.
به همین دلیل در حدیثى كه گاه از پیامبر اكرم صلى الله علیه و اله و گاه از امیر مؤمنان على علیه السلام نقلشده و هر دو نیز صحیح مىباشد،آمده است: «اذا اهاله امر فزع، قام الى الصلوة ثم تلى هذه الآیة و استعینوا بالصبر و الصلاة، هنگامى كه با مشكل مهم روبرو مىشد،به نماز برمىخاست (و پس از نماز به دنبال حل مشكل مىرفت) و این آیه را تلاوت مىفرمود 4 استعینوابالصبر و الصلاة» 5
به هر حال،این آیه از روشنترین آیاتى است كه اهمیت صبر را به عنوان یك عاملپیروزى در زندگى مشخص مىكند.
در دهمین آیه، پیامبر اسلام صلى الله علیه و اله را دستور مىدهد كه (از سوى خداوند متعال) بهتمام بندگان با ایمانش چنین بگوید:
این آیه از یك سو نشان مىدهد كه انسان باید در برابر مشكلات كه در راه مقابله باجباران متحمل مىشود،از نیروى صبر كمك بگیرد، زیرا بدون آن چارهاى جز تسلیمدر برابر ظالمان زورمدار ندارد. از سوى دیگر، پاداش صابران را بىحساب و غیر قابل شمارش بیان مىدارد.
تعبیر «بى حساب» نشان مىدهد كه خداوند،آن قدر به آنها پاداش مىدهد كه جز او،كسى قادر به حسابش نیست.به همین جهت در حدیثى از رسول خدا صلى الله علیه و اله مىخوانیم:
تعبیر به «غیر حساب» در آیات متعددى آمده است كه اغلب مربوط به روزىهاىفراوان دنیوى است كه خداوند به بعضى از انسانها مىدهد،تنها در این مورد و در آیهچهلم سوره مؤمن،از پاداشها و روزىهاى قیامتسخن به میان آمده.به یقین جایى كهپاداش یا روزى بدون حساب داده شود،تناسبى با كمیت و كیفیت اعمال نخواهدداشت،بلكه متناسب با لطف پروردگار است و در نتیجه بسیار مهم و والا خواهد بود.
اخلاق در قرآن جلد دوم، آیت الله مكارم شیرازى
گروه دین و اندیشه تبیان - حسین عسگری
1- آل عمران/ 200.
2- روح البیان،ج 2،ص 158.
3- بقره/ 153.
4- اصول كافى،ج 1،ص 54
5- روح البیان،ج 1،ص257.
6- زمر/ 10.
7- این حدیث را مرحوم طبرسى در «مجمع البیان»و قرطبى در تفسیر نمونه خود و برسویى در<روحالبیان»با تفاوتهاى مختصرى در ذیل آیه مورد بحث نقل كردهاند.
