صبر و شکیبایی

...إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ (سوره ص،آیه 44)

ما او (ایوب) را شکیبا یافتیم، چه بنده خوبی که بسیار بازگشت کننده (به سوی خدا) بود.

الگوهاى صبر و اسطوره‏هاى مقاومت

در میان پیامبران الهى كه هر یك ویژگى خاصى از فضایل اخلاقى را (به صورت‏درخشانتر) دارا بودند،حضرت ایوب علیه السلام به عنوان پیامبر صبور شناخته مى‏شود. او الگوى‏«صبر» و مقاومت در برابر مشكلات بود، به همین دلیل حالات او در سوره ‏«ص‏»، موقعى كه مسلمانان در مكه تحت فشار شدید قرار داشتند، به عنوان یك ‏سرمشق بزرگ نازل شد و به مسلمانان درس صبر و استقامت داد.

درست است كه نام یا سرگذشت‏ حضرت ایوب علیه السلام در چندین سوره از قرآن آمده‏است، ولى مشروح‏تر از همه،در سوره‏«ص‏» دیده مى‏شود كه نخستین آیه مورد بحث از آیات همان سوره است.

در آیه 44 سوره‏ «ص‏» آمده است: «ما ایوب را شكیبا یافتیم، چه‏ بنده خوبى بود كه بسیار بازگشت كننده به سوى خدا بود، ... «إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ» حضرت ایوب علیه السلام به عنوان یك آزمون بزرگ، گرفتار مصائب عظیمى شد تا درجه‏ شكرگزارى او آشكار گردد و به مقام قرب پروردگار نزدیكتر شود.

او كه اموال، زراعت‏ و گوسفندان فراوان و فرزندان برومند و لایق و متعدد داشت، در یك آزمون بزرگ، همه چیز، حتى فرزندان خویش را از دست داد و خود نیز به بیمارى شدیدى مبتلا شد.

آن حضرت چنان بیمار گشت كه از شدت درد به خود مى‏پیچید و بدین سان اسیر و دربند بستر بیمارى و درد گردید،ولى هیچ یك از این امور،از شكر او نسبت‏به درگاه‏خداوند نكاست.

زخم زبان‏هاى زیادى از دوست و دشمن شنید، مصیبتى كه شاید بالاترین مصائب‏بود، گاهى عباد و راهبان بنى اسرائیل به دیدنش مى‏آمدند و به صراحت مى‏گفتند: تو چه‏گناه عظیمى كرده‏اى كه به این عذاب ‏«الیم‏»گرفتار شده‏اى؟ ولى آن حضرت باز رشته‏ صبر را از كف نمى‏داد، و چشمه زلال شكر و سپاس الهى را به كفران و ناشكرى آلوده‏ نمى‏ساخت. تنها كارى كه كرد این بود كه بعد از مدتى طولانى به پیشگاه خداوند عرض‏كرد: «بار پروردگارا! شیطان مرا به رنج و عذاب افكند (و انتظار گشایش تنها از تو دارم)، «واذكر عبدنا ایوب اذ نادى ربه انى مسنى الشیطان بنصب و عذاب »

هنگامى كه این پیامبر عظیم الشان تمام مراحل این آزمایش بزرگ را پشت‏ سرگذاشت و با كوهى از صبر و استقامت در برابر مصائب بزرگ ایستادگى كرد، و شیطان را شرمنده‏تر و مایوس‏تر ساخت، درهاى رحمت الهى به روى او گشوده شد و نه تنها اموال‏ و فرزندانش به لطف الهى به او بازگشت، بلكه افزون‏تر از آن نصیبش و از همه مهمتر، به‏ مقام پرافتخار «نعم العبد انه اواب» رسید. و به گفته‏ «ابن مسعود» مفسر و قارى معروف: «این افتخار را براى خود در تاریخ بشریت ‏ثبت كرد كه سر سلسله صابران تا روز قیامت ‏خواهد بود، «راس الصابرین الى یوم القیامة‏»¹

این مطلب را نباید ساده انگاشت كه یك انسانى كه داراى امكانات بسیار وسیع و گسترده‏اى است، یك‏باره همه چیز خود را از دست ‏بدهد و بر خاك سیاه بنشیند و حتى ‏نیش زبان دوست و دشمن را كه اثرش از خنجر و شمشیر بیشتر است، بشنود و آن گاه ‏كلمه‏اى بر خلاف رضاى خدا كه حاكى از ناسپاسى‏اش باشد، بر زبان نراند و همواره‏ زبانش به ذكر و شكر در گردش باشد، و در پایان كار، تنها سخنى كه مى‏گوید، همان باشد كه در بالا آوردیم، یعنى عرض حال و حكایت وضع خویشتن در پیشگاه خدا كند و نه ‏غیر آن. عده‏اى كه این جمله را شكایتى پنداشته‏اند، سخت اشتباه كرده‏اند، زیرا كه‏ كمترین اثرى از شكایت در آن به چشم نمى‏خورد و به گفته شاعر:

1- تفسیر روح البیان،ج 8،ص 45 ذیل آیه

اخلاق در قرآن جلد دوم، آیت الله مكارم شیرازى