آشنایی با مقولات اقامه نمـاز به وقت سفر

از آنجا كه دین اسلام همواره با سماحت و آسانی همراه است، شیوه اقامه نماز نیز برای شخص مسافر كمی متفاوت می‌شود تا سختی راه بر او چیره نشود. به همین دلیل، هنگامی كه یك شخص تعریف مسافر را در شرع پیدا كرد باید نمازهای ۴ركعتی‌اش را به‌صورت ۲‌ركعتی بخواند. در این صفحه سعی كرده‌ایم به احكام نماز مسافر بپردازیم و به برخی از سؤال‌های رایج نیز پاسخ بدهیم. فقط یادتان باشد كه احكام مربوط به وطن و بلادكبیره را در هفته آینده بررسی می‌كنیم.همچنین برای بیشتر دانستن در این زمینه باید به رساله‌های مراجع عظام مراجعه كنید.

مسافر چه‌كسی است؟

مسافر در اصطلاح شرعی تعریف خاص خودش را دارد. یك نفر از یك مبدأ مشخص به سوی مقصدی حركت می‌كند. او با شرایطی طبق شرع مسافر می‌شود كه این شرایط در زیر آمده است:
اولین و اصلی‌ترین شرط مسافر این است كه قصد سفری داشته باشد كه رفت و برگشت آن حداقل ۸فرسخ راه باشد. بیشتر مراجع عظام مبنای ۸ فرسخ شرعی را برابر ۴۵كیلومتر دانسته‌اند، اما مقام معظم رهبری اخیرا نظر به ۴۷كیلومتر داده‌اند.

دومین شرط مسافر این است كه حداقل مسیر رفت آن ۴ فرسخ شرعی باشد. در تعیین طول مسیر رفت و برگشت، محل مقصد ملاك نیست، بلكه طول مسیری كه مسافر طی می‌كند مهم است. مثلا اگر شما از جاده‌ای رفتید كه تا مقصد كمتر از ۴ فرسخ بود، اما مجموع رفت و برگشت شما‌‌ همان ۸ فرسخ شد، مسافر نیستید اما اگر به‌‌ همان مقصد با مسیری رفتید كه ۴ فرسخ را پر كرد حكم مسافر بر شما جاری می‌شود. مثلا اگر مسیر رفت ۵ فرسخ و مسیر برگشت ۳ فرسخ باشد، یعنی مجموع سفرتان بیشتر از ۸ فرسخ باشد، حكم مسافر را خواهید داشت.

چه مسافرانی نمازشان كامل است؟

اول: كسانی كه به قصد اقامت بیش از ۱۰ روز به سوی مقصد می‌روند.
دوم: كسانی كه شغلشان سفر است یا با سفر كردن ارتباط مستقیم دارند.
سوم: كسانی كه به قصد امر غیرحلال سفر می‌كنند یا پدر و مادرشان از انجام سفرشان راضی نیستند.
چهارم: كسانی كه مسیر رفتشان تا مقصد كمتر از ۴ فرسخ شرعی است.
پنجم: كسانی كه از اول قصد سفر بیش از ۴ فرسخ نداشته‌اند اما به ضرورت مرحله به مرحله سفرشان طولانی‌تر شده است. اینها هم باید نماز خودشان را كامل بخوانند.
ششم: كسانی كه در سفر به وطنشان می‌رسند.

شغل چه‌كسی مسافرت است؟

بنا به فتوای مقام معظم رهبری، شغل هر فرد در تعریف عرفی آن كاری است كه منبع درآمد و كسب روزی باشد. مثلا استادان دانشگاه، راننده‌ها، فرماندهان نظامی و امثالهم هر كدام‌یك شغل و تعریف عرفی خودشان را دارند اما دانشجویی و سربازی شغل محسوب نمی‌شوند، چرا كه منبع كسب درآمد نیستند و حالت موقت برای شخص دارند. پس همه دانشجو‌ها و سرباز‌ها وقتی به محل تحصیل و خدمتشان می‌روند و كمتر از ۱۰ روز اقامت دارند باید در سفر نمازشان را شكسته بخوانند. نكته دیگر اینكه كسانی هم كه شغلشان مسافرت كردن است، باید بین سفر‌هایشان كمتر از ۱۰روز فاصله باشد. مثلا شخصی كه از تهران برای تدریس به بندرعباس می‌رود، اگر هر 2هفته یك‌بار به آنجا برود باید نمازش را شكسته بخواند، اما اگر هفته‌ای یك‌بار می‌رود و برمی‌گردد، نمازش كامل است.

نماز قضای مسافر چگونه است؟

كسی كه نمازش در وطن قضا شده و حالا به مسافرت می‌رود و قصد دارد آنجا قضای نماز‌هایش را به‌جا آورد، مثلا به نیت سفر ۵ روزه عازم مشهد مقدس شده و می‌خواهد جبران مافات كند، چون نمازش در وطن قضا شده در مسافرت باید قضای آن را به‌صورت كامل بخواند، ۴ ركعتی‌های قضایش شكسته نمی‌شود. اما اگر در سفر، نماز مسافر قضا شود و بعد به وطن برسد، باید نمازش را به‌‌ همان صورت شكسته به جای آورد.

در مسافرت چه نیتی بكنیم؟

هنگامی كه احكام مسافر بر شخص جاری است، تنها نمازهای ۴ ركعتی را باید به‌صورت 2ركعتی بخواند؛ یعنی نمازهای صبح و مغرب او‌‌ همان 2 و 3 ركعتی باقی می‌ماند. برای نیت نماز شكسته هم لازم نیست شخص در نیتش به واژه شكسته اشاره كند. همین كه قصد خواندن نماز شكسته دارد و نیت نیز همین باشد كافی است.

نماز شكسته هم جماعت دارد

اگر پیش‌نماز و مسافر‌ها همگی در سفر هستند و قصد خواندن نماز جماعت داشته باشند مانعی برای خواندن نمازشان وجود ندارد. همچنین اگر امام جماعت مسافر باشد و بقیه نمازشان كامل باشد، باز هم نماز جماعت مجاز است؛ به این شكل كه امام، نماز 4 ركعتی را در ركعت دوم تمام می‌كند و نمازگزاران از ركعت سوم، نمازشان را به‌صورت فرادا می‌خوانند.

همچنین مسافرهایی كه نمازشان كامل نیست می‌توانند در نماز جماعت به امامت كسی كه نمازش كامل است شركت كنند، اما نمازهای ۴ركعتی‌شان شكسته خواهد شد و زود‌تر از بقیه سلام می‌دهند. البته مسافرهایی كه نمازشان شكسته است و در جماعتی حضور می‌یابند كه نماز كامل می‌خوانند، نمی‌توانند در صف اول نماز بایستند؛ چرا كه نمازگزار باید از پهلو و یا جلو به صف وصل شود. در چنین شرایطی، حضور نمازگزارانی كه نمازشان شكسته است، باعث عدم‌اتصال در صف اول می‌شود و به همین دلیل آنها باید در صف‌های بعدی به امام جماعت اقتدا كنند. توصیه مؤكد هم این است كه بلافاصله بعد از ركعت دوم كه سلام داد، در ركعت سوم برای خواندن نماز قضا یا نمازی دیگر به جماعت بپیوندد تا اتصال صف‌ها به‌هم نخورد.

حد ترخص، همان حد مسافت است؟

در اصطلاحات شرعی یك حد ترخص داریم و یك حد مسافت. حد مسافت ۴ فرسخ شرعی است اما حد ترخص آن است كه شما از شهر یا روستایی آنقدر فاصله بگیرید كه ساختمان‌های معمولی یكی- دوطبقه آن را نبینید یا به تعبیری دیگر صدای اذان آن شهر و روستا به گوشتان نرسد. معمولا اگر حدود ۵ كیلومتر از شهر یا روستایی فاصله بگیرید حد ترخص را رد كرده‌اید. تفاوت این دو در آن است كه مسافر قبل از خارج شدن از حد ترخص، نمازش شكسته نیست و روزه‌اش هم كامل است، حتی اگر قصد سفر داشته باشد. اما اگر به قصد سفر از شهر بیرون رفت و از حد ترخص(حدود 5 كیلومتر) عبور كرد ولی هنوز به مسافت شرعی (حدود 23 كیلومتر) نرسیده باید نمازش را شكسته بخواند.

ندانیم مقصدمان كجاست؟

كسی كه مثلا به‌دنبال گمشده‌ای می‌رود و نمی‌داند چه مقدار باید برود تا مقصود خود را پیدا كند، باید نماز را تمام بخواند، ولی در برگشتن، چنانچه تا وطن یا محل اقامتش -رفت و برگشت-۸ فرسخ یا بیشتر باشد نماز او شكسته است. در برخی از شهر‌ها اقدام مناسبی انجام شده و همانند تابلوهای راهنمایی و رانندگی، حد ترخص و حد مسافت‌‌ همان شهر به شهروندان نشان داده شده است. مسافر‌ها می‌توانند به این تابلو‌ها نیز اعتماد كنند و مبنا را‌‌ همان قرار بدهند. ضمنا هرزمان مسافر به وطن خود وارد شود سفر او قطع می‌شود.

همیشه بانماز باشیم

حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم رازینی همدانی، مشاور عالی نماینده ولی فقیه و رئیس هیأت فقهی و حقوقی سازمان اوقاف و امور خیریه مهمان این صفحه ماست. او توجه به نماز در همه حالات را جزو وظایف یك مسلمان می‌داند. برای اطلاع از احكام نماز مسافر از ایشان خواستیم تا در این مطلب همراه‌مان باشد.

نكاتی درباره نماز مسافر

شهرهای بزرگی مثل تهران كه ساختمان‌های بزرگ و برج‌های آن از فاصله بیش از ۴فرسخ شرعی هم دیده می‌شوند آیا حد ترخصشان با دیگر شهر‌ها فرق می‌كند؟
خیر. ترخص، یعنی فاصله گرفتن از شهر به اندازه‌ای كه تنها خانه‌های معمولی یك یا دوطبقه آن دیده نشود و یا صدای اذان آن به گوش نرسد. مثلا دیده شدن برج میلاد به نشانه شهر تهران از فاصله بیش از ۴ فرسخی ملاك نیست و حد ترخص به‌‌ همان ۲ مورد معمول و عرفی است كه شرح آن داده شد.

اگر شخص مسافر حواسش نبود كه باید نماز ۴ ركعتی‌اش را شكسته بخواند، حالا باید چه كند؟
اگر قصد ۴ ركعتی داشت و میان نماز به خاطرش آمد كه مسافر است و باید نمازش را 2ركعتی بخواند ۲ حالت دارد؛ اگر پیش از ركعت سوم یادش بیفتد می‌تواند پس از تشهد، سلامش را بدهد و نماز را پایان دهد و مشكلی هم به‌وجود نیاید. اگر پیش از رفتن به ركوع ركعت سوم یادش آمد، یعنی هنگامی كه دارد ذكر ركعت سوم را می‌گوید، می‌تواند بنشیند و سلام بدهد و به‌خاطر قیام اضافه‌اش، یك سجده سهو به جای آورد.

اگر مسافر در وسیله نقلیه‌ای بود كه امكان توقف آن وجود نداشت، حالا باید نمازش را چگونه بخواند؟
خواندن نماز درهرحالتی برای مسافر واجب است. پس حتی اگر در چنین وضعیتی هم قرار گرفت می‌تواند نمازش را با اندك تفاوتی نسبت به حالت معمول به‌جاآورد. در این شرایط ابتدا باید سعی كند كه سمت قبله را شناسایی كند. اگر در هواپیما باشد می‌تواند از مهماندار‌ها جهت كشور عربستان را بپرسد؛ چرا كه قبله برای كسانی كه خارج از این كشور هستند، سوی عربستان است. كسانی كه در این كشور هستند مكه را مبنای قبله قرار می‌دهند. اهالی مكه نیز مسجدالحرام را قبله قرار می‌دهند و افرادی كه در مسجدالحرام هستند، باید به سمت كعبه، نماز به جا آورند تا سمتشان به قبله باشد. اما از فاصله‌های دور، ملاك‌‌ همان جهت كشور عربستان است. اگر در هواپیما، این امكان وجود داشت، كه به سمت قبله بچرخد و یا حتی ایستاده نمازش را بخواند، می‌تواند این كار را انجام بدهد. چنانچه در‌‌ همان لحظه تصور كرد به سمت قبله نماز خوانده، اما بعدا متوجه شد كه سمت قبله را درست متوجه نشده، باید قضای‌‌ همان نماز را ادا كند.

اگر مسافر شك كند كه حد مسافت شرعی را رد كرده یا نه چه كند؟
چنانچه مسافر به این اطمینان نرسد كه حد مسافت شرعی را طی كرده می‌تواند از دیگران درباره مسافتی كه آمده تحقیق كند. اگر این امر امكان پذیر نبود، می‌تواند نمازش را شكسته بخواند.

اگر میان مبدا و مقصد كمتر از ۴ فرسخ شرعی بود و چندبار رفت وآمد كند چه حكمی دارد؟
از آنجا كه سفر او بر مبنای ۴فرسخ شرعی هنگام رفت است، نمازش شكسته نمی‌شود؛ یعنی تعدد مسافرت‌هایی كه مسافت كمتر از حد شرعی دارد مبنای شكسته‌شدن نماز نیست.

---

منبع: همشهری آنلاین