انسان و انديشه درباره قيامت

قسمت دوم : گزارشي از حال انسانها در قيامت

مساله قيامت و معاد، مورد قبول پيروان همه اديان است; حتى آنان‏كه بر اساس فطرت، ماوراء الطبيعه را پذيرفته‏اند بدان معتقدند.

آنچه گذشت: قسمت اول - تصويري از قيامت!

احوال زيان ديدگان و كافران در قيامت

جمعيت زيان ديده در قيامت از سر زبونى و ناتوانى، از گذشته اظهار ندامت مى‏كنند، ولى براى آنان سودى ندارد، زيرا در فرصتى كه‏مى‏توانستند توشه‏اى برگيرند، به غفلت‏سپرى كردند. پيام خدا و رسولان‏را ناشنيده انگاشتند اينك به ياد تباهى‏هاى خود، ناله‏كنان راه چاره‏مى‏جويند. قرآن كريم از زبان آنان مى‏گويد: «يا ليتنى اتخذت مع‏الرسول سبيلا; اى كاش با پيامبر خدا همراه شده و از او پيروى‏مى‏كردم‏».

اما پيش‏تر و در دار دنيا هرگاه مورد خطاب پيامبران قرارمى‏گرفتند و از مرگ و قيامت‏بيم داده به راه هدايت فراخوانده‏مى‏شدند به سخريه پاسخ مى‏دادند «و قالوا ان هى الا حياتنا الدنيا وما نحن بمبعوثين; و گفتند: جز زندگى دنياى ما [زندگى ديگرى] نيست‏و برانگيخته نخواهيم شد.» و از پذيرش حق گريزان بودند و مناديان‏حق را مى‏آزردند. آنان كارهاى خويش را درست و معيار عمل مى‏دانستند،هاديان راه حق را به تمسخر مى‏گرفتند، در زمين فساد و تباهى‏مى‏كردند و مى‏پنداشتند كه كارى نيكو انجام مى‏دهند.

خداوند متعال در معرفى اينان كه بى‏ترديد از زيان‏كارترين افرادند،خطاب به رسول اكرم(ص) مى‏فرمايد: «قل هل ننبئكم بالاخسرين اعمالاالذين ضل سعيهم فى الحيوه الدنيا و هم يحسبون انهم يحسبون صنعا;بگو: آيا شما را از زيان‏كارترين مردم آگاه گردانم [آنان] كسانى‏اندكه كوشش‏شان در زندگى دنيا به هدر رفته و خود مى‏پندارند كه كار خوب‏انجام مى‏دهند.» مخاطبان اين آيه كسانى هستند كه در دنيا ازارتكاب هيچ خلافى دريغ نمى‏كردند، معروف را منكر و منكر را معروف‏مى‏شمردند، احكام خدا را تغيير مى‏دادند و بندگى خدا را بر خود،گران مى‏ديدند، اينان چون به عرصه قيامت درآيند با كوله‏بارى سنگين‏از گناه در انتظار حساب‏رسى مى‏ايستند، روزى كه به تعبير قرآن كريم‏معادل پنجاه هزار سال است و قرآن، آن را اين گونه معرفى مى‏فرمايد:

«فكيف تتقون ان كفرتم يوما يجعل الولدان شيبا; پس اگر كفر بورزيد، چگونه از روزى كه كودكان را پير مى‏گرداند، پرهيز توانيد كرد.» بايد به حساب‏هاى آنان رسيدگى شود، حساب سركشى‏هايى كه پيشه‏ساخته بودند و گوش به هيچ بشير و نذيرى نمى‏سپردند.

اين وضعيت عرصه قيامت است و حال مردم نيك كردار و بد رفتار. چون‏انسان مومن را پاداش جاودان دهند و او را به بهشت‏برند مى‏گويد: «انى ظننت اءنى ملاق حسابيه;من يقين داشتم كه به حساب خودمى‏رسم.»

بى‏نوا آن كس كه برگ عيشى پيش نفرستاده است، قرآن كريم درتوصيف حال آنان مى‏فرمايد: «خذوه فغلوه ثم الجحيم صلوه ثم فى‏سلسله ذرعها سبعون ذراعا فاسلكوه، انه كان لايومن بالله العظيم، ولا يحض على طعام المسكين; [گويند] بگيريد او را و در غل كشيد، آن‏گاه ميان آتشش اندازيد. پس در زنجيرى كه درازى آن هفتاد گز است وى‏را در بند كشيد، چرا

كه او به خداى بزرگ نمى‏گرويد، و به اطعام‏مسكين تشويق نمى‏كرد.

و چون به دوزخ درآيند از ايشان بپرسند: «ما سلككم فى سقر قالوالم‏نك من المصلين و لم‏نك نطعم المسكين و كنا نخوض مع الخائضين وكنا نكذب بيوم الدين حتى اتانا اليقين; چه چيز شما را در آتش[سقر] درآورد. گويند: از نمازگزاران نبوديم. با هرزه درايان‏هرزه‏درايى مى‏كرديم و روز جزا را دروغ مى‏شمرديم، تا مرگ ما دررسيد.»

و نيز از آنان مى‏پرسند: «تكاد تميز من الغيظ كلما القى‏فيها فوج ساءلهم خزنتها اءلم ياءتكم نذير قالوا بلى قد جاءنا نذيرفكذبنا و قلنا ما نزل الله من شى‏ء ان انتم الا فى ضلال كبير وقالوا لو كنا نسمع او نعقل ما كنا فى اصحاب السعير; نزديك است كه‏از خشم شكافته شود هر بار كه گروهى در آن افكنده شوند، نگاهبانان‏آن از ايشان پرسند: مگر شما را هشدار دهنده‏اى نيامد.

گويند: چرا؟ هشدار دهنده‏اى به سوى ما آمد ولى تكذيب كرديم و گفتيم: خدا چيزى فرو نفرستاده است، شما جز در گمراهى بزرگ نيستيد،و گويند: اگر شنيده و پذيرفته بوديم يا تعقل كرده بوديم در ميان‏دوزخيان نبوديم.

منكران رسالت و معاد و قيامت، زبان به اعتراف گشوده، اعمال خود راباز مى‏گويند: آنان گناهان خود را برشمرده و مى‏پذيرند كه نمازنخوانده‏اند، بر يتيمان انفاق نكرده و به روز قيامت ايمان‏نياورده‏اند.

احوال مومنان در قيامت

اما كسانى كه در دنيا از فرمان خدا پيروى كردند با اين خطاب الهى‏رو به رو مى‏شوند: «ادخلوها بسلام آمنين; [به آنان گويند:] با سلامت‏و ايمنى در آن جا داخل شويد.» در تفسير اين آيه آمده است كه:

«سلام‏»، به معناى «ايمنى‏» و نيز سلام از سوى خداوند و فرشتگان‏است. رسيدن به اين فوز عظيم براى همه ميسر است. به شرطى كه انسان در پى رسيدن به آن باشد، چون: نابرده رنج گنج ميسر نمى‏شود مزد آن گرفت جان برادر كه كار كرد. با تفصيلى كه گفته شد، عمق فرموده امام هادى(ع) را درمى‏يابيم كه‏چگونه گروهى در اين بازار سود بردند و دسته‏اى زيان كردند.

دورى از منابع وحى و رهنمودهاى پيشوايان معصوم(ع) باعث تباهى ومحروم شدن از معارف اسلامى مى‏شود. حتى با اندكى توجه به گفته‏امامان عليهم السلام يقينا راه به جايى خواهيم برد و در غيراين صورت، به بى‏راهه فرو مى‏غلتيم.

امام سجاد(ع) در دعا و مناجات‏خويش مى‏فرمايد: «اءبكى لخروجى من القبر عريانا; بر آن زمانى‏مى‏گريم كه برهنه گام به عرصه محشر مى‏نهم.» انديشيدن در اين دعافطرت پاك را تحت تاثير قرار مى‏دهد. سر سپردگى به شيطان و هواى‏نفس، انسان را از پذيرش اين حقايق باز مى‏دارد، شيطان و هواى نفسى‏كه انسان را به دنياطلبى فرا مى‏خواند و اين حقايق در ديدگان اوچون افسانه‏اى مى‏نماياند. همان گونه كه انسان در داد و ستدهاى رايج‏تلاشى مى‏كند تا بهترين را برگزيند، سزاوار است كه به معاد و قيامت‏خود آن چنان حساب شده بينديشد كه هرگز انگشت‏حسرت و پشيمانى به‏دندان نگيرد.

بايد قدر و بهاى خويشتن را بدانيم و فقط با خدا معامله كنيم كه‏معامله با شيطان زيان ابدى به همراه دارد و هرگز امكان و فرصت‏جبران آن در عرصه قيامت فراهم نمى‏شود. شيطان هميشه در كمين است وهر كسى را به شيوه‏اى مى‏فريبد، براى مومن ده‏ها راه شرعى مى‏گشايد تااو را در يكى از آن‏ها به گمراهى و گناه بكشاند.

هشدار حضرت حق درباره قيامت

اى عزيز، فرصت‏ها را مغتنم بدان كه خداوند متعال مى‏فرمايد:

«يوم لاينفع مال و لابنون الا من اتى الله بقلب سليم; روزى كه هيچ‏مال و فرزندى سود نمى‏دهد، مگر كسى كه دلى پاك به سوى خدابياورد.»

باز مى‏فرمايد: «فيومئذ لاينفع الذين ظلموا معذرتهم و لاهم يستعتبون; و در چنين روزى [ديگر] پوزش آنان كه ستم كرده‏اند سودنمى‏بخشد، و بازگشت‏به سوى حق از آنان خواسته نمى‏شود.» امروز اگراز خداوند معذرت بخواهيم يقينا مشمول الطاف او هستيم كه او ما رابراى عذاب نيافريده است.

دست از «تسويف‏» بداريم و فرصت فراهم آمده را به اميد فرداى‏نيامده از دست ندهيم تا مصداق آيه «و يوم يعض الظالم على يديه‏يقول يا ليتنى اتخذت مع الرسول سبيلا; و روزى است كه ستم‏كار،دست‏هاى خود را مى‏گزد و مى‏گويد: اى كاش با پيامبر راهى برمى‏گرفتم.» خوب بودن كار دشوارى نيست، گذشتن از باطل است و پيروى‏از حق و نگاه داشتن «حرمت‏» و «حريم‏» ديگران.

مبادا كه در قيامت دوستان خود را بخوانيم و بگوييم: «ينادونهم‏الم نكن معكم قالوا بلى ولكنكم فتنتم انفسكم و تربصتم و ارتبتم وغرتكم الامانى حتى جاء امرالله و غركم بالله الغرور; [دورويان]آنان را ندا مى‏دهند آيا ما با شما نبوديم، مى‏گويند چرا ولى شماخودتان را در بلا افكنديد و امروز و فردا كرديد و آرزوها شما راغره كرد تا فرمان خدا آمد و شيطان مغرور كننده، شما را درباره خدابفريفت.» آيا با شما نبوديم و با هم زندگى نمى‏كرديم چه شد كه شمارستگار شديد و ما زيان‏كار.

يكى از نام‏هاى قيامت «يوم الحسره‏» است، يعنى روز حسرت و افسوس‏خوردن. اگر مثل معروف «چرا عاقل كند كارى كه باز آرد پشيمانى‏»را آويزه گوش خود كنيم يقينا در انتخاب مسير، تامل مى‏كنيم و گام‏به بى‏راهه نمى‏گذاريم. فرصت را از دست ندهيم كه وقت تنگ است، ازكرده‏هاى ناپسند توبه كنيم كه او توبه پذير و مهربان است. سختى چندروزه دنيا و به نان خشكى بسنده كردن، اما به حرام نرفتن و حرام‏نخوردن و حرام نگفتن! نعمت جاودان الهى را در پى دارد. براى‏بازگشت‏به راه راست‏بايد شتاب كرد كه غفلت، موجب پشيمانى است امااگر توان پاسخ به حساب‏رسان الهى را، كه از دانه خردل نيزنمى‏گذرند، داريد آن چه مى‏خواهيد بكنيد. بايد بينديشم و به خودآييم تا مبادا كه در محضر الهى و در ديدگان محشريان، از شرم سر به‏زير اندازيم.