احکام شرعی تلاوت قرآن 1
احكام شرعى تلاوت قرآن
(1)
گاه چگونگى تلاوت قرآن مشمول احكام تكليفى شرعى مى‌گردد; گرچه اين فصل به‌طور عام، زير مجموعه آداب تلاوت است که از جمله آن‌هاست: تلفظ صحيح كلمات قرآن، گوش دادن به تلاوت قرآن، تلاوت و حفظ قرآن، جواز خواندن متفرّق، نگهدارى مصاحف، خواندن غلط از روى عذر و غفلت و ناتوانى و قرائت در هر مكان و هر زمانى كه ممكن است و به هر يك از قرائت‌هاى رايج و مشهور در جامعه اسلامى و عدم جواز مسّ قرآن بدون وضو براى عموم و بدون غسل براى شخص جُنُب و حائض و....
1- كسى كه لهجه دارد و قرآن را مى‌خواند، اگر در ذهنش بداند كه تلفظ صحيح كلمه قرآنى چگونه است، ولى نتواند آن را به زبان بياورد و يا اشتباه بخواند، آيا آن‌گونه كه مى‌خواند، مورد قبول پروردگار قرار مى‌گيرد و يا حتماً بايد به صورت صحيح تلفظ نمايد؟
آرى، مورد قبول خداوند متعال واقع مى‌شود; همان‌گونه كه در روايات نيز آمده‌است. از امام صادق(ع) نقل شده كه رسول خدا(ص) فرمود:«مرد عجمى از امت من قرآن را عجمى مى‌خواند، چون نمى‌تواند[ مراعات تجويد و محسّنات قرائت را نمى‌كند يا اعراب را غلط مى‌خواند] و فرشتگان آن را به عربى صحيح بالا مى‌برند.»[1] گر چه شايسته است انسان قرائت صحيح و قواعد تجويد را فراگيرد و در حد امكان رعايت نمايد، زيرا كمال قرائت قرآن و ثواب بيشتر آن بسته به رعايت بيشتر آداب تلاوت آن است.
خانه‌اى كه قرآن در آن خوانده نمى‌شود [اهل خانه قرآن نمى‌خوانند] و ياد خدا نمى‌شود، بركتش كم‌شده و ملائكه از آن خانه مى‌روند و شياطين وارد آن خانه مى‌شوند
2- كسى كه قرآن را در مكتب‌خانه و به شكل نادرست حفظ كرده، آيا مى‌تواند آن را همان‌طور بخواند؟
قرآن كريم مى‌فرمايد: (فَاقْرَءُواْ مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَان); هر قدر كه براى شما ميسور و ممكن است قرآن بخوانيد.[2] پيامبر گرامى اسلام(ص) نيز فرموده است: «بر تو باد كه در هر حال و توانى كه هستى قرآن بخوانى.»[3] بنابراين و با توجه به سفارش امامان معصوم(ع) انسان بايد تلاش كندقرآن را صحيح و حتى زيبا بخواند و اگر نمى‌تواند همه قرآن را چنين بخواند هر مقدار كه مى‌تواند تلاوت نمايد و ضمناً سعى كند با استفاده از كلاس‌هاى آموزش قرآن و نوار قرائت ترتيل قاريان و جلسه‌هاى قرائت قرآن قدرت خود را در درست خواندن قرآن بالا ببرد و در صورت رعايت موارد مذكور، چنان‌چه نتواند بهتر از آنچه مى‌خواند بخواند تكليفى ندارد و نبايد خود را از قرائت قرآن محروم كند.[4]
3- آيا هنگام خواندن نماز مى‌توانيم به تلاوت قرآن گوش بدهيم، تا به اين وسيله كمتر متوجه ديگران شويم؟
گوش دادن به تلاوت قرآن خوب و داراى ثواب است، ولى هنگام خواندن نماز بهتر است انسان با خشوع، قلب خود را متوجه خداوند بزرگ كند; چنان‌كه خداوند متعال مى‌فرمايد: (قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَـشِعُون); به راستى كه مؤمنان رستگار شدند; همانان كه در نمازشان فروتنند.[5]براى تحصيل خشوع و حضور قلب در نماز امورى توصيه شده است; از جمله:
1. تفكر در اهميت و آثار نماز;
2. مهار افكار خود قبل از شروع نماز;
3. تفكر در عظمت خدا;
4. تأمل در معانى جمله‌ها و ذكرهاى نماز;
5. خواندن دعاهايى كه براى قبل از شروع نماز و نيز بعد از نماز، نقل شده است.[6]
4- اگر در خانه‌اى قرآن مجيد به تعداد زيادى وجود داشته باشد و هر بار با يك جلد آن قرائت گردد، آيا به دليل قرائت نشدن قرآن‌هاى ديگر، مرتكب گناه شده‌ايم يا خير؟
قرائت قرآن از روى مصحف مستحب و داراى فضيلت فراوانى است، امّا واجب‌نيست; بنابراين، ترك قرائت يا تلاوت قرآن از روى يك نسخه، با وجود نسخه‌هاى ديگر گناه محسوب نمى‌شود.[7]در برخى روايات اسلامى، از معطل گذاشتن قرآن و قرائت نكردن قرآنى كه در اختيار شخص است، تا جايى كه آن نسخه از قرآن معلق و متروك بماند، نهى شده است; چنان‌كه امام صادق(ع) مى‌فرمايد:
ثلاثةٌ يشكون إلى الله عزوجلّ: مسجد خراب لايصلى فيه أهله و عالم بين جهّال و مصحف معلّق قد وقع عليه غبار لايقرءُ فيه، سه چيز [عليه بندگان در روز قيامت] به خداوند شكايت مى‌برند: 1. مسجدى كه خراب شده و همسايگانش در آن نماز نمى‌گزارند; 2. عالمى كه در بين جاهلان است [امّا از علم او استفاده نمى‌كنند]; 3. قرآنى كه رها شده و غبار روى آن نشسته و قرائت نمى‌شود.[8] پس بهتر است از روى نسخه‌هاى ديگر قرآن نيز تلاوت شود. در‌صورتى كه قرآن‌هاى متعدد (و زايد بر نياز) داريم خوب است به دوستان يا مساجد محل هديه كنيم.
در برخى روايات اسلامى، از معطل گذاشتن قرآن و قرائت نكردن قرآنى كه در اختيار شخص است، تا جايى كه آن نسخه از قرآن معلق و متروك بماند، نهى شده است
5- آيا خواندن و حفظ كردن قرآن بر انسان واجب است؟
واجب نيست،[9] ولى در روايتى از اميرمؤمنان على(ع) آمده است:
«خانه‌اى كه در آن قرآن خوانده مى‌شود و ياد خدا مى‌شود، بركتش زياد مى‌شود و ملائكه در آن خانه حاضر شده، شياطين از آن خانه دور مى‌شوند و براى اهل آسمان مى‌درخشد; همان‌طور كه ستارگان براى اهل زمين مى‌درخشند، امّا خانه‌اى كه قرآن در آن خوانده نمى‌شود [اهل خانه قرآن نمى‌خوانند] و ياد خدا نمى‌شود، بركتش كم‌شده و ملائكه از آن خانه مى‌روند و شياطين وارد آن خانه مى‌شوند.»[10]
6- اگر هنگامى كه قرآن مى‌خوانيم عمداً يك صفحه از قرآن را بخوانيم و يكى در ميان ورق بزنيم، آيا گناه دارد؟ به چه اندازه گناه دارد؟ (براى ختم قرآن)
گناه ندارد، ولى ختم قرآن نشده است. ختم قرآن در صورتى است كه شما همه صفحات آن را بخوانيد و اگر صفحه‌ها را يك در ميان بخوانيد، ختم قرآن نكرده‌ايد. در صورتى كه نذر كرده باشيد قرآن را ختم كنيد، با خواندن يك صفحه در ميان ختم‌قرآن نشده و به نذر عمل نشده است.(11)ادامه دارد...
[1]. الكافى، ج2، ص583.
[2]. مزمل، آيه20.
[3]. وسائل الشيعه، ج4، ص839.
[4]. وسائل الشيعه، ج4، ص823ـ895.
[5]. مؤمنون، آيات 1ـ2.
[6]. محمدتقى مصباح يزدى، راهيان كوى دوست، ص77ـ88. براى آگاهى بيشتر ر.ك: محمد بديعى، حضور قلب در نماز از ديدگاه عالمان ربانى و عارفان الهى و عبدالحسين دستغيب، صلاة‌الخاشعين.
[7]. براى آگاهى از آداب تلاوت قرآن ر.ك: المحجة البيضاء، ج1ـ2، ص209ـ264; الميزان، ج20، ص78 و 85.
[8]. بحارالانوار، ج2، ص41; الكافى، ج2، ص613.
[9]. استفتاء تلفنى از دفتر حضرت آية‌الله العظمى خامنه‌اى در قم.
[10]. وسائل‌الشيعه، ج4 ص850.
[11].برگرفته از پايگاه معارف قرآن
تنظيم براي تبيان: شکوري