مدارس سالم، دانش آموزان سالم تر

در مدارسی که اصول بهداشتی رعایت می شود (مدارس سالم) دانش آموزان نه تنها توانایی بیشتری برای یادگیری دروس خود دارند، بلکه مطالب بهداشتی ای می آموزند که در تمام عمر به آنها کمک می کند تا از بیماریهای قلبی، صدمات مغزی و یا حتی سرطان پیشگیری کنند.آموزش صحیح بهداشت در مدارس توسط معلمان دوره دیده،باعث افزایش آگاهی دانش آموزان در ارتباط با ارتقاء سطح سلامت و پیشگیری از بیماریها،دسترسی به اطلاعات صحیح بهداشتی، محصولات و سرویسهای بهداشتی، رفتار سالم، توانایی برقراری ارتباط با دیگران،افزایش توانایی تصمیم گیری و تعیین هدف در زندگی می گردد.

امروزه برای سنجش وضیعت سلامت و بهداشت جامعه،به وضیت عملکرد بهداشتی افراد بهای بیشتری داده می شود تا تکنولوژی و سرویسهای پزشکی که در آن جامعه ارائه می گردد و تحقیقات نشان داده است که آموزش بهداشت در مدارس می تواند نقش بسزایی در این رابطه داشته باشد.به همین دلیل آموزش بهداشت در مدارس یکی از اولویتهای اصلی در برنامه های بهداشت کودکان و جامعه می باشد .

در حال حاضر در بسیاری از کشورها، برنامه ایجاد مدارس سالم شامل موارد زیر می باشد:

1- پیشگیری از صدمات و جراحات ناخواسته،

2 – بهبود و ارتقاء سطح فعالیتهای فیزیکی در تمام عمر،

3 – بهبود و ایجاد عادات غذایی سالم و بهداشتی،

4 – جلوگیری از اعتیاد و مصرف سیگار،

5– آموزش بهداشت در مدارس جهت جلوگیری از ایدز.

این حق تمامی دانش آموزان است که در محیطی امن و سالم به آموختن بپردازند و برنامه پیشگیری از صدمات و جراحات ناخواسته جهت کمک به این مهم طراحی و اجرا می شود.

در بسیاری از نقاط جهان درصد قابل توجهی از تمامی موارد مرگ در کودکان و نوجوانان بین سنین 5 تا 19 سالگی به دلیل صدمات ناشی از تصادفات، خود کشی و سایر صدمات و جراحات ناخواسته اتفاق می افتد و مدارس نقش بسیار مهمی در جلوگیری از وقوع این موارد در ساعات درسی و اردوهای مدارس دارند .همچنین مدارس می توانند با آموزش و پروراندن توانایی های دانش آموزان باعث کاهش بروز این موارد در زمانهای غیر درسی در منزل، زمان بازی و غیره شوند. در این مقاله به پیشنهاد ها و راهکارهایی که باعث کاهش بروز موارد صدمات ناخواسته در دانش آموزان می گردد پرداخته می شود و جهت تنظیم آن از مطالعات دقیق و تحقیقات پیشرفته دانشگاهاو مراکز تحقیقاتی معتبر در سراسر دنیا استفاده شده است .

لازم به ذکر است که تمامی راهکارهای فوق در هر مدرسه ای قابل اجرا نیست بلکه هر مدرسه ای با توجه به نیازها و منابع مورد دسترس خود می تواند از آنها استفاده نماید . تعریف صدمه یا جراحت: صدمه یا جراحت به معنی آسیبهای بدنی خواسته یا نا خواسته ای است که به علل حرارتی، مکانیکی، الکتریکی، شیمیایی و یا کاهش منابع ضروری حیات مانند اکسیژن یا حرارت، ایجاد می گردد و مرگ به دنبال این آسیبها در سنین کودکی و نوجوانی بسیار شایع می باشد. بیشتر صدمات و آسیبهایی که در مدارس اتفاق می افتد صدمات ناخواسته و غیر عمدی بوده و بیشتر در حیاط و یا زمین های بازی و ورزشی مدارس اتفاق می افتد و ناشی از زمین خوردن و فعالیتهای ورزشی می باشند و در دانش آموزان پسر بیش از دانش آموزان دختر اتفاق می افتد. از علل دیگر این صدمات می توان از تصادفات در مسیر خانه به مدرسه، درگیری ها و مشاجرات، مسمومیتهای ناشی از مواد غذایی و در کشورهایی نظیر آمریکا که حمل سلاح مجاز بوده و به راحتی در دسترس افراد قرار می گیرد، از صدمات ناشی از تیراندازی نام برد.

روشهای فعال پیشگیری از این صدمات به سه بخش عمده تقسیم می شوند:

1– قبل از وقوع حادثه ( مانند رعایت نکات ایمنی جهت پرهیز از تصادف با وسایل نقلیه)

2– در زمان وقوع حادثه ( مانند استفاده از کمر بند ایمنی در اتومبیل )

3– بعد از وقوع حادثه در جهت کاهش شدت صدمات ( مانند دسترسی سریع به سرویسهای پزشکی ) همچنین روشهای غیر فعال جلوگیری از صدمات ( روشهایی که به دخالت خود فرد بستگی ندارد) نیز نقش بسزایی در کاهش این موارد دارند مانند ایجاد محیط امن برای دانش آموزان مثل استفاده از زمینهای چمن برای محیط ورزشی آنها. و در تمامی روشهای فوق، مدرسه نقش و مسئولیت بسیار مهمی به عهده دارد.

برنامه جلوگیری از صدمات و جراحات ناخواسته در دانش آموزان شامل 5 بخش عمده زیر می باشد.

1– ایجاد محیط امن و بی خطر برای دانش آموزان: محیط امن از نظر فیزیکی همان طوری که گفته شد می تواند با بهسازی کلاسها، راه پله ها و حیاط مدرسه و زمینهای ورزشی مدارس مهیا شود. همچنین در آزمایشگاها مواد و وسایل خطرناک باید برچسبهای مخصوص داشته باشند و در کابینتهای در بسته نگهداری شوند و از همه مهمتر نحوه استفاده از آنها و خطرات احتمالی آنها به دانش آموزان داده شود. برای ایجاد محیط امن از نظر اجتماعی نیز باید در دانش آموز حس وابستگی به مدرسه و اعتماد به اولیای آن به وجود آورد و این میسرنمی شود، مگر اینکه دانش آموز حس کند که با او به خوبی برخورد می شود و اولیاء مدرسه نقش حمایتی دارند و در آن صورت است که دانش آموز برای رعایت نکات بهداشتی ای که مدرسه آموزش می دهدبیشتر خود را ملزم می نماید. همچنین در چنین محیطی است که دانش آموز کمتر دچار مشکلات عاطفی، تمایل به مصرف سیگار و یا حتی افکار خودکشی می شود و هر چه دانش آموز وابستگی بیشتری به مدرسه احساس کند و درگیرکارها ی مدرسه گردد، به درس خود نیز بیشتر اهمیت خواهد داد.

2- آموزش های بهداشتی لازم به دانش آموزان و خانواده هایشان: آموزش مهمترین نقش را در پیشگیری از صدمات ناخواسته دارد. مثل آموزش نحوه عبور از خیابان ها به دانش آموزان کم سالتر، استفاده از وسایل ایمنی مثل کمربند ایمنی یا کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری، آموزش در مورد نحوه تغذیه صحیح، مراقبت از سلامت خود و پیشگیری از ابتلا به بیماریها، آموزش بهداشت دهان و دندان و بسیاری موارد دیگر .

3- آموزش نحوه صحیح فعالیتهای فیزیکی و ورزشی: هر مدرسه باید افراد دوره دیده ای داشته باشد که نحوه صحیح فعالیتهای فیزیکی و ورزشی را به دانش آموزان آموزش دهند و مراقب فعالیتهای بدنی آنها باشند و به این وسیله از احتمال وقوع حوادث وآسیبهای ناشی از فعالیتهای ورزشی خطرناک بکاهند.

4- ارائه سرویسهای بهداشتی ( مشاوره ای، روانشناسی، اجتماعی): احتمال بروز صدمات ناخواسته در دانش آموزان به طور مستقیم وابسته به وضعیت روحی و احساسی آنها می باشد. بنابراین از اقدامات بسیار موثر در این زمینه فراهم نمودن امکان مشاوره برای حل مشکلات روانشناختی و اجتماعی برای دانش آموزان است .

5- سرویسهای تغذیه ای بهداشتی: دانش آموزان در مدرسه باید به مواد غذایی سالم و مناسب دسترسی داشته باشد و همچنین آموزشهای تغذیه ای لازم جهت داشتن رژیم غذایی مناسب و عدم استفاده از مواد غیر بهداشتی و یا مضر به آنها داده شود و این خصوصاً برای دانش آموزانی که بیماریهایی نظیر دیابت یا چاقی دارند از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

6- آموزش و استفاده از کادر بهداشتی دوره دیده: تمامی موارد فوق هنگامی میسر می شود که مدارس از کادر بهداشتی دوره دیده و متخصص استفاده نمایند، یا کادر خود را با گذراندن دوره های آموزشی خاص برای این مهم آماده سازند.

7- آموزش نحوه عملکرد در مواقع اضطراری و بحرانی: در بسیاری از موارد اظطراری مثل آتش سوزی، سیل، زمین لرزه، تصادفات، مسمومیتهای شیمیایی و سایر مواردی که سلامت فرد را تهدید می کند، آموزش دانش آموزان برای نشان دادن واکنش صحیح و سریع حائز اهمیت می باشد. حتی در بسیاری از مدارس نحوه عملکرد صحیح در این گونه مواقع نوشته شده و در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد و با آنها تمرین می شود.

8- جلب همکاری خانواده ها و جامعه: مدارس هر چند که تمامی موارد فوق را رعایت نمایند باز هم بدون جلب همکاری خانواده ها و جامعه به طور کامل موفق به پیشگیری از صدمات و جراحات ناخواسته نخواهند شد. مثلاً مدرسه می تواند اولیاء دانش آموزان را برای شرکت در جلسات مختلف در مدرسه دعوت نماید و یا مسئولیت بعضی از فعالیتهای بهداشتی و آموزشی در مدرسه را به والدین دانش آموزان واگذار کرده و بدین وسیله بین والدین و اولیاء مدرسه ارتباط برقرار نماید.

نتیجه گیری برای داشتن دانش آموزانی سالم، برنامه پیشگیری از صدمات و آسیبهای ناخواسته، باید در تمامی مدارس به اجرا درآیند.

8 موردی که در بالا اشاره گردید می تواند یک چهار چوب برای اجرای این مهم باشد.