دلیریوم یا گیجی شدید
Delirium

دلیریوم عبارت است از یک وضعیت ناگهانی از گیجی (پریشانی) شدید و تغییرات سریع در مغز که بعضی اوقات با توهم و فعالیت بدنی بیش از حد همراه است و بیمار حالت طبیعی و عادی ندارد.

این بیماری "سندرم حاد مغزی" یا "وضعیت حاد گیجی" نیز نامیده می شود.

از دیدگاه روانشناسی، دلیریوم نوعی اختلال روانی است که ممکن است چندین ساعت در طول روز در فرد مبتلا روی دهد و باعث اختلال در تمرکز فرد و گیجی شود.

این اختلال بیشتر در سالمندی مشاهده می‌شود.

دکتر پرویز مظاهری، روانپزشک و دبیر علمی انجمن روانپزشکان، این بیماری را به شما معرفی نمایند.

یکی از ناآشناترین اختلالات روانی، دلیریوم است. لطفا درباره این مشکل برایمان توضیح دهید؟

دلیریوم نوعی اختلال روانی است که در آن اختلالی در شناخت و هوشیاری کوتاه مدت به وجود می‌آید. به صورت حاد است و در حقیقت یک سندرم (نشانگان) است. طبق آخرین طبقه‌بندی اختلالات روانپزشکی، دلیریوم اختلال در هوشیاری و تغییر در شناخت فرد است که در مدت زمان کوتاهی گسترش می یابد. اختلال در خلق، درک و رفتار هم در این بیماری دیده می‌شود. در مدت چند ساعت یا چند روز به وجود می‌آید و یک دهه نوسان دارد و پس از برطرف شدن علت، سریع برطرف می‌شود.

چه عواملی در بروز این اختلال نقش دارند؟

این اختلال 4 علت عمده دارد:

1- علل جسمی، مانند عفونت‌ها

2- سوء‌مصرف مواد، مانند ترکیبات افیونی و کوکائین

3- صدمات مغزی

4- علل متفرقه، مانند محرومیت از خواب به مدت طولانی، بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مانند صرع، بیماری‌های قلبی‌عروقی مانند نارسایی قلب.

همچنین اغلب داروها خصوصا زمانی که بیش از حد مصرف شوند، می‌توانند موجب بروز این اختلال شوند.

این اختلال در چه افرادی بیشتر دیده می‌شود؟

0/4 درصد افراد 18 سال به بالا، به این اختلال مبتلا می‌شوند که در افراد 55 سال به بالا این میزان به 1/1 درصد افزایش می‌یابد. همچنین 10 تا30 درصد افرادی که به هر دلیل در بیمارستان بستری می‌شوند، شانس ابتلا به دلیریوم را دارند.

تقریبا 30 درصد بیماران جراحی شده در آی.سی.یو (ICU) و بیماران قلبی بستری در سی.سی.یو (CCU)، حدود 40 تا 50 درصد افرادی که پس از جراحی شکستگی مفصل ران در بخش ریکاوری به سر می‌برند، دلیریوم را تجربه می‌کنند.

همچنین حدود 20 درصد افراد دچار سوختگی شدید و 30 تا 40 درصد افراد مبتلا به ایدز در زمان بستری علایمی از دلیریوم را تجربه کرده‌اند.

دلیریوم پس از عمل جراحی عمدتا به دلیل ترس از عمل، درد پس از عمل، بی‌خوابی، اختلال تعادل الکترولیتی، عفونت، تب و خونریزی رخ می دهد.

به طور کلی دلیریوم در افراد 65 سال به بالا که در بیمارستان بستری می‌شوند، بیشتر قابل انتظار است.

چگونه می‌توان دلیریوم را شناسایی کرد؟

توسط اختلال در سطح هوشیاری به صورت کاهش شناخت آگاهی نسبت به محیط اطراف (زمان، مکان و تشخیص) ، اختلال توجه و کاهش حافظه فوری، اختلال در فرآیند تفکر، اختلال درک مانند توهم و هذیان، اختلال در خواب و بیداری، افزایش تحریک‌پذیری، اضطراب و گاهی خلق بالا می توان دلیریوم را شناسایی کرد.

بعضی علایم عصبی مانند پرش‌های عضلانی و یا اختلال در تکلم هم گاهی دیده می‌شوند.

درباره روش‌های تشخیص این اختلال توضیح دهید؟

در اغلب موارد این بیماری با علایمی که به طور ناگهانی در فرد ایجاد شده است، تشخیص داده می‌شود و با بررسی وضعیت فرد می‌توان به علایم بیماری پی برد.

موارد زیر در تشخیص علت دلیریوم کمک‌ می کنند:

- کاهش ضربان قلب در پرکاری تیرویید و افزایش فشار داخل جمجمه

- افزایش ضربان قلب در پرکاری تیرویید، عفونت‌ها، نارسایی قلب

- افزایش درجه حرارت بدن در عفونت و واسکولیت

- افزایش فشار خون در تومورهای داخل جمجمه

- کاهش فشار خون در پرکاری تیرویید و خون‌ریزی حاد

- افزایش تنفس در دیابت، ذات‌الریه و نارسایی قلب و تب بالا

- در نوار مغزی امواج آهسته منتشر به چشم می‌خورد.

در مجموع باید یک بررسی همه‌جانبه آزمایشگاهی، برای تشخیص علت دلیریوم و رفع آن انجام گیرد.

این اختلال با چه بیماری‌هایی ممکن است اشتباه شود؟

این بیماری ممکن است با دمانس یا زوال عقل اشتباه گرفته شود، ولی باید گفت که شروع دلیریوم سریع است و در دمانس شروع و سیر کندتر می‌باشد.

همچنین اختلال در هوشیاری، مختص دلیریوم است. طول مدت بیماری نیز در دمانس چند ماه تا چند سال است، اما در دلیریوم چند ساعت تا چند روز است.

آیا اختلال دلیریوم با بیماری اسکیزوفرنی و افسردگی نیز اشتباه گرفته می‌شود؟

در اسکیزوفرنی، توهمات و هذیان‌های بیمار سازمان یافته‌ترند و تغییر زیادی در سطح هوشیاری آنها مشاهده نمی‌شود.

در افسردگی نیز سابقه بیماری و خلق افسرده، تعیین‌کننده است.

آیا دلیریوم قابل درمان و بهبود است؟

در درجه اول باید علت دلیریوم مشخص شود و پس از تشخیص علت اصلی، درمان لازم را شروع گردد. باید توجه داشت که یک سری اقدامات مراقبتی و حمایتی برای حفظ بیمار از خطرات احتمالی ضروری است، مانند بازنگه‌داشتن فضای تنفسی، توجه به ریتم قلب و تنفس، آرام نگه داشتن بیمار بی‌قرار و در صورت لزوم ثابت کردن بیمار.

دو علامت مهم دلیریوم که نیاز به درمان دارویی فوری دارند عبارتند از روان‌پریشی و بی‌خوابی که داروهای لازم به وسیله متخصص روانپزشکی تجویز می‌شود.

پیش‌آگهی این بیماری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در اغلب موارد این بیماری کمتر از یک هفته به طول می‌انجامد، هر چند شروع خیلی سریعی دارد. پس از تشخیص علت بروز دلیریوم، در مدت سه تا هفت روز علایم بیماری کاهش و بیمار بهبود می‌یابد.

هر چه سن بیمار و طول مدت بیماری بیشتر باشد، طول درمان و سیر بهبود نیز طولانی‌تر خواهد بود.

تهیه کننده مصاحبه: دکتر مجید سلطانی